ندا اظهری، خبرنگار گروه دانشگاه: محمد باقری‌مطلق، دبیر گروه ترویج و آموزش فناوری‌های نانو به «فرهیختگان» می‌گوید: «در سالی که گذشت مانند سال‌های قبل مشکلی به نام کرونا داشتیم و دانشگاه‌ها تعطیل بودند و عدم حضور در دانشگاه باعث می‌شد بخشی از کارهای ترویجی دچار مشکل ‌شود. اما ما برای حل این چالش در سال1400 در حوزه آموزش، فعال‌سازی حلقه‌های متصل به ستاد یعنی نهادهای ترویجی در سطح دانشگاه را انجام دادیم که فعالیت آنها موجب آموزش عمومی فناوری نانو و بعد از آن ادامه جریان توسعه فناوری می‌شود. ما برای اینکه این شبکه انجمنی، دانشجویی و شبکه نهادها در دانشگاه را هم آموزش داده و هم اطلاع‌رسانی کنیم، چند رویداد را مدنظر قرار دادیم.» او اشاره کرد که ما به‌طور دائم این عزیزان را به‌طور خصوصی در ستاد نانو دعوت کردیم و در دانشگاه‌ها حضور پیدا کردیم و به‌طورکلی، بیش از 80، 90 جلسه حضوری و غیرحضوری با حضور این دوستان در سطح کشور داشتیم تا سیاست‌ها را دوباره به آنها ابلاغ کنیم.

تداوم آموزش‌های نانویی به‌صورت آنلاین

او تاکید می‌کند که ما به عدالت آموزشی در سطح کشور اصرار داشتیم و مناسب‌ترین روش، آموزش‌های آنلاین بوده است. ما از سال 92 این بسترها را داشتیم و همزمان بحث آموزش‌های غیرحضوری را شروع کردیم و مسابقات غیرحضوری را نیز در دستورکار قرار دادیم و به عبارتی، تلاش کردیم نانو را وارد زندگی دانشجویان کنیم و به این شیوه نانو را به مخاطب عام آموزش دهیم. در کنار آن هم مسابقات و المپیادها به‌صورت غیرحضوری برگزار شد با این تفاوت که مرحله دومی را درنظر گرفتیم برای مسابقات که تعداد افراد حضوری را کاهش دهیم. به‌عنوان مثال، در مسابقه ملی بیش از 4 هزار نفر را به‌صورت آنلاین مورد ارزیابی قرار دادیم و سپس، حدود 300 نفر را به‌صورت محدود در هفت حوزه استانی مشارکت دادیم و به‌صورت حضوری آزمون بعدی را از آنها اخذ کردیم. این هم یکی دیگر از فعالیت‌های ستاد در حوزه ترویجی فناوری نانو بود. ما همچنین در المپیاد دانش‌آموزی هم مرحله المپیاد را در پنج حوزه مختلف انجام دادیم و لازم به ذکر است که درحال حاضر، متولی اجرای دو مرحله اول المپیاد دانش‌آموزی، سازمان استعدادهای درخشان آموزش‌وپرورش است.»

آموزش 14 هزار دانشجو در سال 1400

دبیر گروه ترویج و آموزش فناوری‌های نانو در ادامه اظهار می‌کند: «پروژه‌های آموزشی در زمینه دانش‌آموزش و دانشجویی را بیشتر با رنگ و بوی آنلاین برگزار کردیم. در آموزش‌های آنلاین، تعداد دوره‌ها را به‌صورت غیرحضوری افزایش دادیم به‌طوری که تعداد مخاطبان غیرحضوری ما افزایش چشمگیری داشته است. از ابتدای امسال در حوزه دانشجویی، حدود 14 هزار دانشجو به‌صورت غیرحضوری آموزش دیدند.» او همچنین پیرامون توسعه فناوری نانو در سالی که به انتهای آن نزدیک می‌شویم، می‌گوید: «ما برنامه‌های توسعه فناوری را به تعویق نینداختیم اما همه‌گیری کرونا باعث شده برنامه‌ها طولانی‌تر شود؛ به‌عنوان مثال، ما برنامه نانواستارتاپ را داشتیم که هر مهرماه تیم‌ها NVP یا محصول اولیه خود را رونمایی می‌کردند اما امسال به دلیل کرونا و محدودیت‌هایی که دانشجویان با آن مواجه بوده و به آزمایشگاه‌ها دسترسی نداشتند، این مراسم رونمایی از محصول اولیه تا اسفندماه به طول انجامید. بعد از رونمایی از NVP، تیم‌ها باید طرح خود را نزد سرمایه‌گذار ارائه دهند و بتوانند جذب سرمایه کرده و تجاری‌سازی را ادامه دهند. ما بحث اصلی یک استارتاپ در حوزه نانو که یک حوزه هایتک به‌شمار می‌رود، این است که یک هسته فناور خوب بتواند یک محصول اولیه خیلی خوب را تولید کند.»

این فعال نانویی به «فرهیختگان» می‌گوید: «ما در سالی که گذشت توانستیم 22 محصول اولیه در برنامه نانواستارتاپ را رونمایی کنیم و همزمان با آن، دوستان در واحد صنعت و توسعه فناوری، حدود 55 محصول جدید نانویی در سال 1400 را در نمایشگاه دائمی «آی هیت» رونمایی کردند. این نمایشگاه، محصولات دانش‌بنیان نانویی را به نمایش می‌گذارد. در برنامه نانواستارتاپ به این شکل است که یک تیم حدود یک سال با ما همراه می‌شود و ما گرنت در اختیار آنها قرار داده و حمایت نقدی می‌کنیم و مشاوره‌های کسب‌وکاری در اختیار آنها قرار می‌دهیم که آن تیم امکانات و مشاوره‌های لازم توسعه محصول در اختیار داشته باشد؛ البته چیزی بیش از 200 تا 300 جلسه آنلاین برای هرکدام از این تیم‌ها برگزار کردیم که به ازای هر تیم حدود دو تا سه جلسه کسب‌وکار و فنی برگزار کردیم.» او اشاره می‌کند که بیشتر شرکت‌کنندگان در برنامه نانواستارتاپ دانشجو هستند و برنامه توسعه فناوری و صنعت، الزاما دانشجو نبوده و فارغ‌التحصیلان شرکت‌های دیگر هستند. اما در برنامه نانواستارتاپ، 22 هسته دانشجو که دانشجویان دیگر را هم درگیر کرده‌اند و حدود 60 تا 100 دانشجو در کشور درگیر ساخت این محصولات اولیه هستند، هرکدام از این دانشجویان یک تیم دو، سه نفره دانشجویی دارند.

باقری‌مطلق ‌افزود: «در بحث حضور دانشجویان در آزمایشگاه‌ها و خدمات آنالیزی و گرنت‌های پژوهشی، یک شبکه آزمایشگاه فناوری‌های راهبردی در اختیار داریم که در آن شبکه گرنتی را به آنها داده‌ایم که دانشجویان می‌توانند در سراسر کشور از ظرفیت آزمایشگاه‌ها استفاده کنند. غیرمتمرکز بودن این شبکه به ما کمک کرد تا در این دوره بتوانیم تیم‌ها را پیش برده و به صورت غیرحضوری بتوانند محصولات‌شان را توسعه دهند.»

وضعیت تولیدات نانویی در سال 1400: روزانه یک محصول رونمایی تولید شد

دبیر کارگروه ترویج و آموزش فناوری‌های نانو به «فرهیختگان» گفت: «دکتر سرکار رویکردی را قرار داده بودند مبنی‌بر تولید روزانه یک محصول نانویی. ما سال گذشته چیزی نزدیک به 700 محصول داشتیم که این آمار تا ابتدای اسفندماه 1400، به حدود 908 محصول رسید و تقریبا روزانه حدود یک محصول توسعه پیدا کرده است.» او درباره رشد بازار محصولات نانویی اشاره می‌کند: «در سال 97، حجم بازار محصولات نانو در حدود 2500 میلیارد تومان بوده است. در سال 98، این رقم تقریبا دو برابر شده و به 4450 میلیارد تومان رسید که انتظار می‌رفت رشد بیشتری داشته باشیم اما این روند کمتر اتفاق افتاد. در سال 99 که با نوسانات اقتصادی، تورم و کرونا مواجه بودیم، اگر تورم را فاکتور بگیریم، این رشد، رشد ملموسی نبود و رقم بازار به 11 هزار و 545 میلیارد تومان رسید که با رشد سه برابری روبه‌رو بوده که یکی از دلایل آن تورم بالا بوده است.»

انتظارمان افزایش صادرات نانویی تا 20 هزار میلیارد است

باقری‌مطلق افزود: «اگر بخواهیم این آمار را به دلار اشاره کنیم، در سال 98 حدود 20 میلیون دلار صادرات داشتیم و این رقم در سال 99 به 40 میلیون دلار افزایش یافت که با حذف تورم به رشد دوبرابری دست یافتیم. در سال 1400 پیش‌بینی ما این است که این رقم در بدبینانه‌ترین حالت به بیش از 20 هزار میلیارد تومان برسد اما با توجه به اینکه آمار دقیق سال 1400 هنوز مشخص نشده، فعالان بخش صنعت انتظار دارند که حتی در خوشبینانه‌ترین حالت رقم صادراتی ما در این سال به 30 هزار میلیارد تومان برسد.»

او همچنین اشاره کرد: «در ارزیابی نمودار صادراتی حوزه فناوری نانو تا سال 97 این رقم 30 میلیون دلار بوده و در سال 98 که شاهد نوسان بازار ارز، برجام و تورم هستیم، این رقم به 20 میلیون دلار می‌رسد که سیر نزولی به‌خوبی در آن به چشم می‌خورد. اما رقم نمودار صادراتی در سال 99 به 40 میلیون دلار می‌رسد، حدود 322 شرکت فعال نانویی در سال 1400 موفق به توسعه 915 محصول نانویی شدند.»

چشم‌انداز نانو در 1401 چگونه است؟

باقری‌مطلق درباره چشم‌انداز نانو در سال پیش رو به «فرهیختگان» گفت: «در سال 1401 در حوزه ترویج و آموزش دانشجویی اتفاق می‌افتد، این‌گونه خواهد بود که تلاش می‌کنیم اقداماتی را که میزان حمایت از انتشار مقالات و پایان‌نامه‌ها را افزایش می‌دهد، در دستورکار قرار دهیم. ما پیش‌بینی می‌کنیم در سال آینده حدود 15 تا 16 هزار دانشجو در حوزه نانو آموزش ببینند و با این حوزه آشنا شوند. علاوه‌بر این انتظار داریم حدود پنج تا 6 هزار دانشجو در رقابت‌های علمی مانند مسابقات ملی فناوری نانو شرکت کنند یا در حوزه دانش‌آموزی برای سال آینده پیش‌بینی می‌کنیم که دوبرابر دانش‌آموز در این رویداد شرکت کنند. تعداد آنها امسال به‌دلیل تغییرات ایجادشده به سه هزار دانش‌آموز رسید و پیش‌بینی می‌کنیم که در سال آینده شاهد پنج تا 6 هزار دانشجو در المپیادهای علمی باشیم. اما از نظر تعداد افراد آموزش‌دیده در حوزه دانش‌آموزی هم انتظار داریم حدود 100 تا 150 هزار دانش‌آموز آموزش‌های نانو را در حوزه مقدماتی پشت‌سر بگذارند. در سال آینده جشنواره‌های دانشجویی و دانش‌آموزی را توسعه خواهیم داد و شاهد سه تا چهار هزار دانش‌آموز در جشنواره‌های دانش‌آموزی خواهیم بود. در اسفند امسال در جلسه‌ای که در انجمن‌ها و تشکلات دانشجویی برگزار شد، اتفاقات خوبی رقم خورد که امیدواریم سال آتی شاهد مسابقه کارسازه دانشجویی مشابه سازه ماکارونی در حوزه نانو باشیم که به‌طور سراسری در سطح دانشگاه‌ها برگزار می‌شود. در سال آینده مسابقه ملی را برنامه‌ریزی کرده‌ایم که طرح آن را هم به بنیاد نخبگان پیشنهاد داده‌ایم و در نظر داریم مسابقه ملی تبدیل به یک المپیاد دانشجویی و سه مرحله‌ای تبدیل شود که برنامه آموزشی برای آنها داشته باشیم تا دانشجویان در قالب آن بتوانند کاری عملی رانجام دهند.»

بازار محصولات نانو در سال آینده

باقری‌مطلق همچنین درباره نانواستارتاپ و توسعه فناوری اشاره کرد: «با توجه به اینکه پیش‌بینی می‌کنیم کرونا در سال آینده کمرنگ‌تر شود، احتمالا با بازگشایی دانشگاه‌ها در سال پیش رو، انتظار داریم تا مهر سال آینده که جشنواره نانو برگزار می‌شود، به‌جای 22 محصول اولیه بتوانیم حدود 30 محصول اولیه یا NVP را رونمایی کنیم. البته آمارهای بازار ارائه‌شده مبین آن است که وضعیت اقتصادی کشور رو به بهبودی می‌رود و شاهد آن هستیم که شرکت‌ها مسیرهای صادراتی را پیدا می‌کنند و فروش محصولات افزایش می‌یابد. در صورت بروز این اتفاق حجم سرمایه‌گذاری روی توسعه فناوری مبتنی‌بر آن هم به‌طور طبیعی افزایش می‌یابد. انتظار می‌رود تعداد محصولات نانویی رونمایی شده در سال آینده با توجه به بهبود شرایط شرکت‌ها و بالاتر رفتن R&D آنها، در مقایسه با 55 محصولی که امسال رونمایی شد، به حداقل 70 محصول برسد و این امکان وجود دارد که شاهد محصولات جدید و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی روی حوزه فناوری نانو باشیم.» او در ادامه درباره برآورد فروش محصولات نانویی در سال آینده تاکید کرد: «پیش‌بینی ما این است که بازار محصولات در پایان سال 1400 چیزی حدود 20 هزار میلیارد تومان باشد و اگر مانند امسال شاهد همان رشد دوبرابری باشیم، در سال آینده شاهد بازار 40 تا 50 هزار میلیارد تومانی خواهیم بود.»

کاهش بودجه و تاثیر منفی بر سند 10 ساله نانو

باقری‌مطلق با اشاره به کاهش بودجه ستاد فناوری نانو عنوان کرد: «ما از سال 94 یا 95 درگیر کاهش بودجه و همزمان شاهد رشد تورم بوده‌ایم و حتی رشد این بودجه در سال‌های بعد همسو با تورم هم نبوده است. تاثیر عمده کاهش بودحه نانو روی هدف‌گذاری‌های ما روی سند دوم نانو مشاهده می‌کنیم، به‌عنوان مثال این سند 10 ساله که تا سال 1404 تدوین شده، ما روی این هدف‌گذاری کرده بودیم که یک میلیارد دلار بازار صادراتی محصولات نانویی احصا کنیم. با کاهش بودجه شرکت‌های کمتری را می‌توان وارد بازارهای صادراتی کرد و در نمایشگاه‌های مختلف حضور پیدا کنند؛ سطح خدمات ارائه شده به شرکت‌ها برای خدمات کاهش می‌یابد، امکان ایجاد پایگاه‌های صادراتی جدید از بین می‌رود و به همین دلیل ما پیش‌بینی‌ها را به این سمت سوق داده‌ایم که سهم‌مان از صادرات سالانه افزایش پیدا کند و سهم ما از سبد صادراتی سالانه 45 میلیارد دلاری کشور حدود هفت تا هشت درصد باشد. اگر به این امر دست پیدا کنیم جای خوشحالی دارد.»  با توجه به شکل‌گیری پایگاه‌های صادراتی محصولات نانویی و دانش‌بنیان که چندسالی از افتتاح آنها در چند کشور منطقه می‌گذرد، باقری‌مطلق عنوان کرد: «با وجود افزایش قیمت دلار در کشور و افزایش هزینه‌ها و بودجه موجود، اعزام نیرویی به کشور ثالث جهت راه‌اندازی یک دفتر و پشتیبانی از پرداخت هزینه‌های دفتر، برای ستاد فناوری نانو مقرون به‌صرفه نبوده و حتی فعالیت پایگاه‌ها در سال گذشته بسیار کاهش یافت و حتی بعضی از آنها به‌سمت منحل شدن رفتند و خواسته یا ناخواسته این کاهش بودجه بر فعالیت این پایگاه‌های صادراتی هم تاثیر گذاشته است. این انقباض بودجه را در این بخش به‌وضوح شاهد بوده‌ایم. تاثیر کاهش بودجه به‌صورتی است که حمایت از پایان‌نامه‌ها و انتشارات بسیار کاهش پیدا کرده و به‌سمت صفر میل می‌کند. تصور کنید که هرسال جریان نیروی انسانی جدید دارید و مجبورید روی حوزه آموزش سرمایه‌گذاری مداوم انجام دهید و درصورتی‌که این سرمایه‌گذاری صورت نگیرد، هم در تعداد محصولات فناوری‌های توسعه‌یافته و هم کیفیت این فناوری‌ها دچار رکود می‌شوید.» باقری‌مطلق در ادامه به افزایش بودجه ستاد نانو در سال آینده اشاره می‌کند و می‌گوید: «بودجه ستاد نانو قرار است برای سال 1401 با 30درصد افزایش به 130 میلیاردتومان برسد. این میزان افزایش در نخستین لایحه‌ای که تحویل مجلس شده، تعیین شده اما هنوز به تصویب شورای نگهبان نرسیده است. این افزایش بودجه درحالی مطرح شده که بودجه ستاد در سال جاری چیزی بالغ‌بر 103 میلیاردتومان بوده که تنها 65درصد آن حدود 65 میلیاردتومان کل بودجه امسال را دریافت کرده است. این روند کاهش تخصیص بودجه فرآیندی است که سال‌هاست با آن مواجه هستیم؛ به‌عنوان مثال، در سال 99 بودجه ستاد 75 میلیاردتومان بوده که به‌طورکلی 55 میلیاردتومان آن به ستاد تخصیص داده شده است. اما امیدواریم با بهتر شدن وضعیت دولت، از بودجه حدود 130 میلیارد سال آینده چیزی بالغ‌بر 100 میلیارد آن محقق شود. ما همواره با این مشکل مواجه بوده‌ایم که میزان تخصیص بودجه عموما از میزان تصویب بودجه پایین‌تر بوده که این اختلاف از سال 95 شدیدتر بوده است.»