ندا اظهری، خبرنگار گروه دانشگاه: در 20 سالی که از شروع فعالیت نانو در کشور می‌‌گذرد، مسیر پرفرازونشیبی طی شده و محققان و فعالان این حوزه بالا و پایین‌های زیادی را به جان خریده‌اند تا امروز، ایران در رتبه چهارم تولید علم نانوی دنیا بایستد؛ جایگاهی که به این آسانی به دست نیامده و خون دل‌ها خورده شده است. درحال حاضر، چندسالی است که ایران مقام چهارم دنیا را از آن خود کرده و توانسته از رقبای خود در این عرصه پیش بیفتد. مهم‌ترین مساله‌ای که طی این سال‌ها توانسته فناوری نانو را تا نقطه فعلی پیش ببرد، ابتدا سرمایه‌گذاری در حوزه آموزش این علم های‌تک در داخل کشور، اعتماد به نیروها و استعدادهای جوان و نیز سرمایه‌گذاری‌های کلان در بخش‌های تولیدی و صنعتی بوده است. ستاد فناوری نانو به‌عنوان متولی این کار، از همان ابتدا توانسته میخش را محکم بکوبد و درکنار حمایت‌هایی که معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و صندوق شکوفایی و نوآوری از این ستاد داشته‌اند، توانسته تا اینجای کار حمایت‌های همه‌جانبه‌ای را از محققان، اعضای هیأت‌علمی و دانشجویان به‌عمل بیاورد. باتوجه به نزدیک شدن به پایان سال 1400، در این گزارش به بررسی ابعاد مختلف فناوری نانو در سالی که گذشت پرداخته‌ایم. مشکلات مالی و بودجه‌‌ای، چالش‌های شرکت‌های دانش‌بنیان نانویی، فعالیت‌ها و طرح‌هایی که در دستورکار قرار گرفته و در سال آینده نیز ادامه خواهند داشت ازجمله مواردی است که در ادامه به آن می‌‌پردازیم.

مرور نانویی احوالات نانو در سال ۱۴۰۰

رتبه چهارم نانوی ایران

طبق رده‌بندی‌های جهانی که در سال‌های اخیر ارائه شده، ایران از سال 2017 به‌طور مستمر در رتبه چهارم دنیا ازنظر تولید علم نانو قرار گرفته و هرساله توانسته روند افزایشی تعداد مقالات ارائه‌شده را حفظ کند، به‌طوری‌که از 9591 مقاله نانویی در سال 2017 به 11582 مقاله در سال 2021 رسید. در جدیدترین آمار ارائه‌شده از مقالات نانویی دنیا در سه‌ماهی که از سال 2022 گذشته، ایران همچنان با ارائه 1942 مقاله در رتبه چهارم قرار دارد. نکته‌ای که در این نمودارها جلب توجه می‌‌کند، افزایش چشمگیر تعداد مقالات نانوی چین در سال‌های اخیر است. کشور چین باتوجه به سرمایه‌گذاری‌های عظیم و برنامه‌ریزی‌هایی که در راستای تحول آموزش‌عالی در سال‌های اخیر در دستورکار قرار داده، توانسته رشد قابل‌توجهی را در زمینه تولید علم در تمام زمینه‌ها ازجمله فناوری نانو داشته باشد. روند روبه‌رشد چینی‌ها باعث شده در چندسال اخیر، گوی سبقت را از آمریکا ربوده و در تولید علم، جایگاه نخست دنیا را از آن خود کند. این جایگاه در حوزه نانو هم خودنمایی می‌‌کند و چینی‌ها جزء معدود کشورهایی بوده‌اند که در دو سال اخیر که اغلب کشورها به‌دلیل حاکم بودن شرایط کرونایی با افت قابل‌توجه در ارائه مقالات نانو مواجه شده بودند، توانست رشد چشمگیری داشته باشد.

نکته‌ای که در رتبه‌بندی سال 1400 جلب توجه می‌‌کند، تأثیر کاهش بودجه ستاد فناوری نانو است که از سال 95-94 به بعد اتفاق افتاده و تفاوت تعداد مقالات ایران در مقایسه با کره‌جنوبی که در رده پنجم دنیا ازنظر مقالات نانو قرار دارد، به حداقل رسیده است؛ مساله‌ای که می‌‌تواند نگران‌کننده باشد و نتیجه کاهش اختصاص بودجه در زمینه‌های پژوهشی و تولیدی و انتشار مقالات بیش از هرچیز دیگری احساس می‌‌شود. با ادامه روند کاهش بودجه، انتظار می‌‌رود ایران در آینده‌ای نزدیک در حفظ جایگاه خود دچار تزلزل شود. کره‌جنوبی در سه‌ماهه نخست سال 2022 با 1771 مقاله نانویی و تفاوت 171 مقاله رتبه پنجم را از آن خود کرده است.

چالش مالی شرکت‌ها

در سال 1400 نیز به‌رغم تمام چالش‌هایی که در زمینه بودجه نانو مطرح بود، اما ستاد فناوری نانو تمام تلاش خود را کرد تا با حمایت‌های معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و تأمین بخشی از بودجه شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها، شرایط را برای فعالیت محققان و دانشجویان ایرانی فراهم کنند. ستاد فناوری نانو در اقدامی که هرسال در راستای توسعه فناوری نانو در کشور انجام می‌‌دهد، شماری از محصولات نانویی تولید استارتاپ‌ها را رونمایی می‌‌کند که جدیدترین محصولات تولیدشده در این حوزه از فناوری هستند و به این ترتیب شرایطی را برای فناوران فراهم می‌‌آورد تا بتوانند به این طریق سرمایه‌گذارانی را برای تجاری‌سازی و تولید انبوه محصول خود پیدا کنند. این حمایت‌ها شاید در ظاهر چشمگیر نباشد، اما به‌طور قطع می‌‌تواند حرکت روبه‌جلویی برای حمایت از این استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای نوپا باشد تا محصول اولیه خود را تا مرحله رسیدن به بازار پیش ببرند. با امیدهایی که نسبت‌به سال آینده درخصوص افزایش بودجه داده شده، انتظار می‌‌رود وضعیت تولید و انتشار مقالات و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپی افزایش یابد و فعالان حوزه‌های نانو راحت‌تر بتوانند طرح‌های خود را ارائه داده و سرمایه اولیه‌ای را برای شروع کار کسب کنند. به‌طور قطع، اختصاص وام‌های درخواستی ازسوی شرکت‌های دانش‌بنیان درصورتی‌که بودجه ستاد نانو به‌طور مناسب اختصاص داده شده باشد، می‌‌تواند بسیاری از موانع را از سر راه تولید محصول بردارد و شرکت‌ها می‌‌توانند با تمرکز بیشتری، بدون درگیر شدن با چالش‌های مالی به فکر تولید بیفتند؛ مشکلی که در سال 1400، بسیاری از شرکت‌های تولیدی با آن مواجه بودند و حتی مجبور بودند به‌دلیل بازپرداخت‌های بالای بانکی و ضمانت‌های درخواستی، قید وام‌های موردنیاز خود را بزنند. اما به‌رغم تمام مشکلاتی که در سال‌جاری پیش‌روی فناوری نانو قرار داشت، شرکت‌ها توانستند عملکرد قابل‌قبولی از خود نشان دهند و امید می‌‌رود در سال آینده هم روند روبه‌رشدی را داشته باشند.

در همین رابطه مطالب زیر را بخوانید:

کنسرسیومی برای همکاری پژوهشکده های نانوی دانشگاه آزاد (لینک)

کاهش بودجه‌ها پرداخت تسهیلات به دانش‌بنیان‌ها را دچار مشکل کرد (لینک)

افزایش بودجه 30 درصدی نانو در سال آینده (لینک)