تحریم‌های اقتصادی روسیه و مخالفانش

توحید ورستان، دانشجوی دکتری اقتصاد انرژی: از زمانی که حمله روسیه به اوکراین در 24فوریه آغاز شد، اتفاق‌های زیادی در بخش مالی روی داده است و رویدادها با سرعت زیادی درحال رخ دادن هستند. به باور برخی کارشناسان، روسیه از تاثیر تحریم‌های مالی گسترده که توسط یک ائتلاف بسیار بزرگ طرفدار اوکراین اعمال شده، آسیب دیده است. درمقابل، سیستم مالی اوکراین همچنان فعال بوده و سیستم مالی اتحادیه اروپا (EU) به‌راحتی شوک اولیه را دفع کرده است.

تحریم‌های مالی اردوگاه طرفدار اوکراین علیه روسیه شامل سه پلان اصلی است؛ نخست، گسترش چشمگیر تحریم‌ها علیه افراد خاص روسیه. دوم، مجموعه‌ای از تحریم‌ها علیه بانک‌های روسی ازجمله توانایی اتحادیه اروپا برای قطع ارتباط آنها با سوئیفت و سوم، ناتوانی بانک مرکزی فدراسیون روسیه (CBRF) در استفاده از ذخایر بین‌المللی خود در ایالات‌متحده، اتحادیه اروپا، بریتانیا، کانادا، ژاپن، استرالیا و سوئیس می‌شود.

درحالی که مورد اولی مربوط به افراد است، دومی یک رویکرد حدوسط را اعمال می‌کند، یعنی اگر فقط سهم نسبتا کمی از بانک‌های روسیه تحت‌تاثیر قرار گیرد، غیرسیستمیک است، اما اگر بیشتر باشد سیستمی محسوب می‌شود. از این نقطه‌نظر، اقدامات اتحادیه اروپا برای حذف سوئیفت هنوز غیرسیستمیک است، زیرا تنها هفت موسسه که حدود یک‌چهارم سیستم بانکی روسیه را نمایندگی می‌کنند در آخرین لیست قرار دارند و احتمالا موارد بیشتری اضافه شود. علاوه‌بر تصمیمات دولتی، برخی شرکت‌های مالی کلیدی خدمات روسی خود را محدود می‌کنند، مانند VISA و MasterCard که به اختلال عمومی می‌افزاید. اقدام سوم یعنی هدف قرار دادن بانک مرکزی روسیه (CBRF)، بدون تردید عمل سیستمی محسوب می‌شود و کل سیستم مالی و اقتصاد روسیه را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. تاثیر تحریم‌های سیستماتیک هدف‌گذاری‌شده توسط CBRF  بر پول و اقتصاد روسیه می‌تواند تاثیرگذار باشد و در حساب جاری این کشور بازتاب یابد. البته در گذشته، ایالات‌متحده بانک‌های مرکزی دیگر کشورها به‌عنوان مثال ونزوئلا و ایران را تحریم کرده است.

 البته آنچه بعد اتفاق می‌افتد بستگی به تحولات نظامی دارد برای مثال ممکن است تحریم‌های مالی بیشتر تشدید شود. اتحادیه اروپا می‌تواند بانک‌های روسی بیشتری را از سوئیفت حذف کند یا شاید مهم‌تر از همه، حامیان اوکراین می‌توانند به‌سمت ممنوعیت خرید انرژی از روسیه حرکت کنند، همان‌طور که ایالات‌متحده تصمیم بر آن گرفت. در یک مبنای ساختاری بلندمدت‌تر، تنها زمان نشان می‌دهد که آیا اقدام اخیر علیه روسیه به تقویت سیستم مالی بین‌المللی کمک کرده است یا آن را به بلوک‌های رقیب که به‌طور فزاینده‌ای جدا شده‌اند، تقسیم کرده است.

  حامیان مسکو، از ونزوئلا تا اعراب

 همان‌طور که در بالا اشاره شد، شاید تحریم‌های مالی آسیب زیادی متوجه اقتصاد روسیه کند اما تحریم‌های بخش انرژی علیه روسیه بیشتر از خود روسیه به غرب آسیب می‌زند و با توجه به اینکه تامین‌کنندگان نفت و گاز درسراسر جهان به‌شدت از روسیه حمایت می‌کنند، تقریبا به‌نظر می‌رسد غرب درحال تحریم خود است. بنابراین، لازم است نقش روسیه، ایران، ونزوئلا و اعراب را در این شرایط بررسی کنیم.

زمانی که روسیه حمله به اوکراین را آغاز کرد، موضع مشترک اکثر کشورهای غربی اعمال تحریم‌ها بود. آنها می‌خواستند با سخت‌ترین تحریم‌های ممکن اقتصاد روسیه را در تنگنا قرار دهند. به باور برخی کارشناسان، معلوم می‌شود که قدرت‌های غربی حداقل در کوتاه‌مدت خود بزرگ‌ترین بازنده تحریم مسکو هستند، چون درحال حاضر قیمت نفت و گاز به بالاترین سطح خود رسیده است.

درمقابل روسیه نیز نفت و گاز خود را به‌عنوان سلاح جنگی در نظر گرفته است، به‌طوری که الکساندر نواک، معاون نخست‌وزیر روسیه اعلام کرد: «در رابطه با اتهامات بی‌اساس علیه روسیه درمورد بحران انرژی در اروپا و اعمال ممنوعیت نورداستریم2، ما کاملا حق داریم تصمیمی مشابه اتخاذ کنیم و عرضه گاز از خط لوله گاز نورداستریم1 را تحریم کنیم؛ اما تاکنون چنین تصمیمی نگرفته‌ایم.» بنابراین، اساسا روسیه به غرب می‌گوید این حق را برای خود محفوظ می‌دارد که اقدامات متقابلی علیه تحریم‌ها ارائه کند و این امر کشورهایی مانند آلمان را با مشکل روبه‌رو می‌کند که یک‌سوم گاز خود را از روسیه تامین می‌کنند.

روسیه به‌عنوان دومین تولیدکننده بزرگ نفت در جهان، می‌تواند صادرات نفت خام را نیز به‌عنوان اهرم فشار استفاده کرده و آمریکا را با مشکلاتی مواجه کند. آمریکا مقدار زیادی نفت خام از روسیه وارد می‌کند، این کشور در سال گذشته به‌طور متوسط 209هزار بشکه در روز نفت خام و 500هزار بشکه دیگر فرآورده‌های نفتی از روسیه وارد کرده است.

در شرایطی که قیمت گاز طبیعی و نفت خام به بالاترین حد خود رسیده، غرب به حل مشکل بزرگی چشم دوخته است. برای نمونه، ایالات‌متحده در تلاش است توافق هسته‌ای ایران را احیا کند تا خرید نفت خام منحرف و نفت روسیه با نفت ایران جایگزین شود، البته این به‌نفع ایران نیز خواهد بود تا بتواند درآمدهای ارزی و بازارهای نفتی خود را بازیابد.

به‌نظر می‌رسد مقامات آمریکایی آن‌قدر از بازار نفت ناامید هستند که حتی از ونزوئلا نیز دیدار و درمورد امکان کاهش تحریم‌های نفتی این کشور آمریکای‌لاتین گفت‌وگو کرده‌اند. آنها سعی کردند مقامات ونزوئلا را وادار کنند به آمریکا کمک کنند تا نفت روسیه را با نفت ونزوئلا جایگزین کرده و از شر تحریم‌های سخت آمریکا خلاص شوند. با این حال، درطول مذاکرات دوجانبه در سطح بالا پیشرفت چندانی حاصل نشد. ونزوئلا یکی از نزدیک‌ترین متحدان روسیه است و به‌نظر نمی‌رسد تلاش ایالات‌متحده برای ایجاد فاصله بین آنها به‌جایی برسد.

 در این میان، ایالات‌متحده انتظار داشت حداقل کشورهای عربی با افزایش تولید نفت و کاهش افزایش قیمت نفت خام به کمک آن بیایند. با این حال، کشورهای خلیج‌فارس دربرابر چنین خواسته‌هایی مقاومت کرده‌اند. حسن‌الحسن، تحلیلگر خاورمیانه گفت: «کشورهای خلیج‌فارس باور دارند که این جنگ ما نیست.» بنابراین، این آخرین امید جهان غرب برای یافتن آرامش میان افزایش قیمت نفت خام نیز از بین رفته است.