سید‌عبدالرضا طاهری‌زنجانی - ناهید نوروز، کارشناس و پژوهشگر صنعت گردشگری: صنعت گردشگری در سال‌های گذشته از رشد قابل‌توجهی برخوردار بوده و به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین منابع اقتصادی جهان به‌شمار می‌آید. درآمد سالیانه صنعت گردشگری در جهان به بیش از یک هزار و 500 میلیارد دلار در سال می‌رسد که در‌حال حاضر تنها صنایعی نظیر خودروسازی، نفت و پتروشیمی در مقام مقایسه با آن قرار دارند و پیش‌بینی می‌شود در سال‌های نه‌چندان دور به صنعت شماره یک جهان تبدیل شود.

آمارها نشان می‌دهد طی 20 سال (2000 تا 2020)، تعداد کل گردشگران در جهان به‌طور متوسط سالیانه 4.3 درصد رشد داشته است که از این میان اروپا به‌لحاظ جذب گردشگر با سهم حدودا 52‌درصدی در رتبه نخست قرار دارد. همچنین طی 20 سال (2000 تا 2020)، درآمد حاصل از گردشگری به‌طور متوسط در حدود 5/5 درصد رشد داشته است که سهم ایران از این درآمد بسیار ناچیز (زیر یک‌درصد) بوده است. به‌طوری‌که ایران از لحاظ درآمد در سال 2015 رشد منفی 5 درصد را نیز تجربه کرده است. این آمارها در‌حالی است که براساس سند بیست‌ساله جمهوری اسلامی ایران، سهم ایران از شمار گردشگران جهان در پایان سال 1404 باید به 1.5 درصد یعنی در حدود 20 میلیون نفر برسد و همچنین 2 درصد از سهم کل درآمد گردشگری در جهان یعنی در حدود 25 میلیارد دلار در سال را به خود اختصاص دهد. با این حال، به‌رغم هدفگذاری سند 20‌ساله، طبق آمارهای جهانی گردش مالی بخش گردشگری در جهان تا قبل از شیوع کرونا 1500 میلیارد دلار و سهم ایران 12 میلیارد دلار بوده است. به‌عبارتی تا قبل از شیوع کرونا بالاترین رقم درآمد سالانه ایران از گردشگری 12 میلیارد دلار بوده که این میزان معادل کمتر از یک‌درصد (دقیقا 0.8 درصد) از درآمد گردشگری جهان است.

سازمان توریسم جهانی (WTO) طی گزارشی اعلام کرده تعداد گردشگران جهان در سال 1950 تنها 25 میلیون نفر بود. این تعداد در سال 1980 به 278 میلیون نفر، در سال 2000 به 674 میلیون نفر، در سال 2009 به 880 میلیون نفر، در سال 2016 به یک میلیارد و 235 میلیون نفر و در سال 2019 به یک میلیارد و 400 میلیون نفر رسید. همچنین پیش‌بینی می‌شد در سال 2020 تعداد گردشگران به یک میلیارد و 500 میلیون نفر برسد که به‌دلیل شیوع ویروس کرونا، تعداد گردشگران در سال 2020 در مقایسه با سال 2019، 58درصد کاهش داشت. درواقع بیشترین بخشی که آسیب‌های جبران‌ناپذیری از شیوع ویروس کووید-19 داشت، صنعت گردشگری و توریستی جهان بود. با این ‌حال پیش‌بینی می‌شود با مهار کرونا در دنیا، تعداد گردشگران در سال 2030 به بیش از یک میلیارد و 800 میلیون نفر (نزدیک به 2 میلیارد گردشگر) برسد. همچنین سازمان توریسم جهانی پیش‌بینی کرده است تا سال 2030 کشورهای درحال ‌توسعه با درک اهمیت صنعت گردشگری و برنامه‌ریزی مناسب رشد 4/4 درصدی در جذب گردشگر داشته باشند. این در‌حالی است که برای کشورهای توسعه‌یافته رشد 2/2 درصد درنظر گرفته شده است.

اگرچه کشور ایران از نظر منابع تاریخی و فرهنگی جزء 10 کشور اول جهان بوده و طبق رتبه‌بندی یونسکو، به‌لحاظ تنوع جاذبه‌های اکوتوریستی و تنوع اقلیمی جزء 5 کشور برتر دنیاست، اما سهم اندکی در جذب گردشگران خارجی و درآمد حاصل از آن را داشته است. این در‌حالی است که کشورهایی از جمله ترکیه سالانه از طریق صنعت گردشگری در حدود 30 میلیارد دلار، استرالیا 32 میلیارد دلار، انگلیس 38 میلیارد دلار، تایلند 42 میلیارد دلار، فرانسه بیش از 60 میلیارد دلار و اسپانیا بیش از 65 میلیارد دلار درآمد داشته‌اند. همچنین کشور آمریکا از صنعت گردشگری بیشترین سود را نصیب خود کرده و سالانه بیش از 220 میلیارد دلار از این صنعت درآمد کسب کرده است. این آمارها درصورتی است که بدانیم درآمد سالانه کشور ترکیه از صنعت گردشگری بیش از درآمد 2 سال کشور ایران از فروش نفت است.

ریشه عدم‌موفقیت ایران در صنعت گردشگری و درآمد حاصل از آن را می‌توان در عواملی نظیر 1- داشتن نگاه امنیتی به مساله گردشگری، 2- عدم‌بسترسازی مناسب برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، 3- عدم‌ارائه تجهیزات کافی در مناطق گردشگری، 4- عدم‌در‌نظر گرفتن اعتبارات توسط دولت برای آسیب‌شناسی، 5- کم‌توجهی به مساله حفاظت و مرمت‌سازی آثار تاریخی-فرهنگی، 6- فرسوده شدن تاسیسات و تجهیزات گردشگری، 7- ضعف تبلیغات رسانه‌ای در سطح جهان، 8- عدم‌شکل‌گیری بازارهای گردشگری، 9- نبود سیستم ارزیابی مناسب، 10- نوع مشارکت مردم و چالش در بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و... جست‌وجو کرد.

قرن بیست‌ویک به تعبیری انقلاب جهانی گردشگری است. امروزه کشورهای پیشرفته و درحال ‌توسعه تمام تلاش خود را برای بالا بردن توان رقابت در این بازار وسیع را به‌کار گرفته و گسترش صنعت گردشگری را در صدر برنامه‌های خود قرار داده‌اند. بدون‌شک ایران با تاریخی کهن و فرهنگی غنی با وجود میراث فرهنگی، جاذبه‌های طبیعی و تنوع آب‌و‌هوایی یکی از مقصدهای مهم گردشگرپذیر جهان است که در‌صورت برنامه‌ریزی مناسب، به یکی از منابع تولید ثروت در کشور تبدیل خواهد شد. توجه به صنعت گردشگری می‌تواند نتایج مهمی از جمله درآمدزایی، ارزآوری، اشتغالزایی، شکل‌گیری همکاری‌های بین‌المللی، تقویت درک فرهنگی، معرفی تاریخ و تمدن ایران به جهانیان و ایجاد تفاهم بین ملت‌ها، توسعه روابط فرهنگی و... به همراه داشته باشد.

همچنین در شرایط کنونی اقتصادی کشور، توجه به صنعت گردشگری توسط دولت و حاکمیت به‌عنوان یکی از پیشرانه‌های اصلی اقتصاد کشور و به‌عنوان موتور محرکه اقتصادی کشور نقش مهمی در برون‌رفت از اقتصاد تک‌محصولی خواهد داشت. بنابراین بهره‌گیری از ظرفیت‌های بالقوه گردشگری و سرمایه‌گذاری‌های کلان کشور در این بخش و توجه به این صنعت به‌عنوان ابزاری مناسب می‌تواند در ادامه روند توسعه و رشد اقتصادی ایران، عامل مهمی محسوب شود.