پیشرفت با سرعت نور

سید مهدی طالبیپژوهشگر حوزه بین‌الملل

سیدمهدی طالبی، خبرنگار گروه بین‌الملل: ایران روز گذشته دومین ماهواره نظامی از سری نور را در مدار قرار داد. روز سه‌شنبه سپاه پاسداران با استفاده از ماهواره‌بر سه‌مرحله‌ای و سوخت ترکیبی قاصد، ماهواره «نور-2» را با موفقیت در مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین تزریق کرد. این ماهواره با سرعت 6.7 کیلومتر بر ثانیه و تنها ۴۸۰ ثانیه پس از پرتاب، در مدار خود قرار گرفت. سپاه می‌گوید نخستین سیگنال‌های ماهواره جدید خود را دریافت کرده است. ماهواره‌بر نور-2 که یک ماهواره سنجشی ـ شناسایی است هر 90 دقیقه به دور زمین گردش می‌کند و با این حساب درطول هر شبانه‌روز 16 بار از فراز ایران خواهد گذشت. عمر این ماهواره که در مدار نزدیک زمین (LEO) تزریق شده، به‌دلیل ویژگی‌های این مدار و همچنین سطح کیفیت خود ماهواره، تقریبا 3 سال تخمین زده شده است. این پرتاب درحالی صورت گرفت که تصاویر گرفته‌شده ازسوی شرکت مکسار در روز یکشنبه 27 فوریه (8 اسفند) نشان می‌داد حادثه‌ای در پایگاه فضایی امام‌خمینی(ره) در سمنان باعث شکست یک پرتاب فضایی ایران شده است. گفته می‌شود این حادثه احتمالا در روز ۲۵ فوریه (6 اسفند) رخ داده است. گفته می‌شود ماهواره‌بر منفجرشده در این روز از نوع ذوالجناح بوده است. نکته جالب‌توجه آنکه چنین اقدامی پیش‌تر و در سال گذشته نیز تکرار شده است. در سال 2021 ایران در اقدامی مشابه، بلافاصله پس از شکست در پرتاب ماهواره‌بر ساخته‌شده توسط سازمان فضایی که با همکاری وزارت دفاع فعالیت می‌کند، یک ماهواره‌بر قاصد را به‌همراه ماهواره نظامی از سری نور به فضا پرتاب کرد. ماهواره «نور-1» که در سال گذشته در مدار 425 کیلومتری از سطح زمین قرار گرفت، نخستین ماهواره نظامی ایران به‌حساب می‌آمد. ازسوی دیگر نحوه پرتاب ماهواره‌بر که از سکوی متحرک بهره می‌برد نیز برای اولین‌بار انجام می‌شد، به‌گونه‌ای که تا قبل از آن پرتاب‌ها صرفا از سکوهای ثابت صورت می‌گرفتند. ماهواره‌برهای معرفی‌شده سپاه تاکنون سبک‌تر از ماهواره‌برهای برنامه مشترک سازمان فضایی و وزارت دفاع بوده و برخلاف آن تنها بر ماهواره‌های نظامی تمرکز دارد. باوجود این، برخی گمانه‌زنی‌ها و حتی سخنان مقامات سپاه نشان می‌دهد نیروی هوافضای این سازمان به‌دنبال ساخت ماهواره‌برهای سنگین با نام «قائم» است که قادر هستند تا به مدار 36 هزار کیلومتری زمین نیز برسند.

  چرا برنامه فضایی به شتابی بیشتر نیاز دارد؟

تقریبا تا سال 2010 هرساله تنها 100 ماهواره به فضا پرتاب می‌شد، اما در کمتر از دو دهه وضعیت تا حد زیادی تغییر کرده است. در سال 2020 با 114 پرتاب، در حدود 1300 ماهواره به فضا منتقل شدند. در سال گذشته میلادی نیز تنها تا ماه سپتامبر 1400 ماهواره به فضا پرتاب شده بود. گرچه بسیاری از این ماهواره‌ها کوچک هستند و در مدار نزدیک به زمین قرار می‌گیرند، اما چنین ماهواره‌هایی را نیز نباید دست‌کم گرفت، بلکه آنها خود نشانه‌ای از پیشرفت‌های فضایی و اهمیت آن هستند. رشد انفجارگونه پرتاب ماهواره به فضا نشان می‌دهد ایران درصورتی‌که قصد پیشرفت و توسعه داشته باشد، راهی جز گشودن مسیر خود به‌سمت فضا ندارد. بنابر آمارها ایران از سال 2008 تاکنون تنها 5 پرتاب موفق ماهواره داشته که اگر آن را تنها با پرتاب‌های صورت‌گرفته در سال 2020 مقایسه کنیم، تهران تنها یک 260 ام از ماهواره‌های پرتابی را به خود اختصاص می‌داد، گرچه در واقعیت 5 ماهواره ایران به تناوب طی 15 سال پرتاب شده بودند.

  پرتاب اخیر چه چیزهایی را نشان می‌دهد؟

انتخاب عنوان نیروی «هوافضا» برای یکی از بازوهای سپاه نشان می‌دهد ایران قصد نداشته توان این نیرو را تنها در سطح جنگنده، بالگرد و حتی موشک محدود سازد، بلکه بر کسب قابلیت‌های فضایی شامل ساخت ماهواره‌برها و ماهواره‌ها نیز تاکید دارد. بر همین اساس به‌نظر می‌رسد پرتاب‌های مداوم فضایی سپاه به‌دنبال برخی از اهداف خاص است که در ادامه به برخی از آنها اشاره شده است.

1. گام برداشتن در مسیر ساخت ماهواره‌های جاسوسی

در حوزه نظامی، کشورها نیازمند کسب اطلاعات از محیط پیرامونی خود و از دشمنان‌شان هستند تا بتوانند درصورت لزوم ضربه مناسب را به توان دشمن وارد کنند. ایران نیز در این حوزه به‌دلیل سطح بالای تهدیدات نیازمند کسب اطلاعات از منطقه است، به‌ویژه که ارتش آمریکا به‌عنوان یک نیروی متخاصم در سراسر منطقه گسترده شده و اقداماتی را علیه امنیت ایران ترتیب می‌دهد. ماهواره‌های تصویربردار باعث می‌شود ایران قادر باشد تحرکات دشمنان خود به‌ویژه آمریکا و رژیم‌صهیونیستی را در منطقه شناسایی کند تا درصورت نیاز، همانند آنچه در موشک‌باران پایگاه آمریکایی عین‌الاسد در سال 2020 انجام شد، بتواند مواضع دشمن را با دقتی بسیار بالا نابود سازد.

2. ساخت ماهواره‌های مخابراتی با امنیت بالا

واحدهای نظامی نیازمند ارتباط با یکدیگر هستند و ازسوی دیگر تجهیزات نظامی نیز باید قادر باشند اتصال خود به مرکز هدایت را حفظ کنند. واحدهای نظامی ایران و محور مقاومت برای ارتباط‌گیری با یکدیگر نیازمند خطوط امن مخابراتی هستند که ماهواره‌های نظامی قادرند این نیاز را رفع کنند. در حوزه تجهیزات نیز به‌عنوان مثال پهپادهای دوربرد درصورتی می‌توانند از حداکثر توانایی و برد خود بهره‌برداری کنند که قادر باشند ازطریق ماهواره‌های مخابراتی ارتباط خود را با مرکز هدایت برقرار سازند. امروزه به‌دلیل محدودیت‌های برد آنتن درصورت استفاده از پهپادها در ماموریت‌های دوربرد باید آنتن‌هایی زمینی یا هوایی از این عملیات‌ها پشتیبانی کنند.

3. توسعه فناوری‌های ضدماهواره

ایران به‌دلیل احتمال مواجهه با تهدیدات سنگین باید آمادگی داشته باشد تا درصورت مواجهه با دشمن چشم‌های شناسایی او را کور سازد. برجسته‌ترین عناصر در سیستم‌های شناسایی ماهواره‌های جاسوسی و مخابراتی هستند. ایران باید قادر باشد درصورت بروز جنگ یا حتی درگیری ماهواره‌های نظامی دشمن را در فضا نابود کند. تهران می‌تواند با افزایش قابلیت‌های خود در زمینه ارسال ماهواره به فضا، به‌مرور به‌سمت ساخت موشک‌های ضدماهواره گام بردارد.

4. کاهش هزینه و تجاری‌سازی پرتاب ماهواره‌ها

استفاده از ماهواره‌برهایی مانند ذوالجناح و قاصد که با کمک بدنه و موتور موشک‌های بالستیک ساخته شده‌اند، به‌دلیل عدم نیاز به طراحی مجدد و همچنین تولید انبوه قطعات‌شان، هزینه بسیار کمی نسبت‌به نمونه‌های مشابه دارند. این مساله به‌طور عمده از دو سو بر برنامه فضایی ایران اثرگذار است؛ نخست آنکه این برنامه نیازمند آزمایش‌های زیادی تا رسیدن به وضعیت مطلوب است که قاعدتا پرتاب‌های بیشتری را می‌طلبد. کاهش هزینه ساخت ماهواره‌برها یکی از عواملی است که می‌تواند منجربه افزایش پرتاب‌ها شود. همچنین پس از رسیدن برنامه فضایی ایران به نقطه مطلوب، تهران قادر به پرتاب‌های تجاری‌شده به فضا بوده و تعداد بیشتری ماهواره داخلی یا حتی خارجی را در مدار قرار خواهد داد.