ندا اظهری، مترجم: بعد از تزریق دز سوم در جهان، امید می‌رفت شمار مبتلایان به کرونا کاهش چشمگیری داشته باشد اما گمانه‌زنی‌ها اشتباه از آب درآمد و تنها نکته مثبتی که در تزریق واکسن دز تقویتی قابل‌توجه است، کاهش شدت علائم در مبتلایان به کووید-19 بوده است، به‌طوری‌که شمار مبتلایان به این بیماری عفونی، با توجه به احتمال شیوع 6 برابری امیکرون نسبت به سویه دلتا با رشد چشمگیری مواجه شد. اما به‌رغم رشد مبتلایان، شدت بیماری تا حد زیادی کاهش داشت و آمار مرگ‌ومیر هم روند نزولی پیدا کرد. برخورد دوساله دانشمندان و محققان درمقابله با ویروس کرونا باعث شده آنها با کوله‌باری از تجربه در این مدت به تحقیق و مطالعه سویه جدید کرونا و پیامدهای آن بپردازند که ماحصل آن اخبار خوبی از داروها و درمان‌هایی است که گهگاه می‌شنویم و می‌تواند امید به درمان موثرتر این بیماری را افزایش دهد. این‌بار نیز به بیان جدیدترین اخبار کرونایی رفته‌ایم که به‌تازگی در مجله nature، معتبرترین مجله علمی دنیا منتشر شده است.

سلول های Tسیستم ایمنی در برابر امیکرون

پس از انتشار انبوهی از مقالات پیرامون فرار آنتی‌بادی‌ها از سویه امیکرون، شماری از گزارش‌ها به جزئیاتی درباره واکنش ایمنی سلولی در برابر نوع بسیار جهش‌یافته ویروس SARS-CoV-2 می‌پردازد. محققان با بررسی سلول‌های T در افراد واکسینه‌شده یا افرادی که دوران نقاهت را سپری می‌کنند، به درجه بالایی از اپیتوپ (آنتی‌ژن)های سلول T بین سویه امیکرون و سویه‌های اولیه پی بردند. با وجود این، میزان این واکنش، بین افراد متفاوت است که احتمالا در قالب نتیجه‌ای از جنبه‌های ژنتیکی ارائه آنتی‌ژن است. بررسی‌ها حول محور واکنش آنتی‌بادی‌ها به سویه امیکرون، بیانگر آن است دز تقویتی در افراد واکسینه‌شده‌ای که پیش از این، ایمنی طبیعی هم در برابر این ویروس داشته‌اند، موثرتر عمل می‌کند. این مطالعات درمورد بیماران بستری در بیمارستان به دلیل امیکرون هم بیانگر این بود که سلول‌های T در برابر سویه‌های مختلف دلتا و امیکرون در زمان‌های مختلفی واکنش نشان می‌دهند. یافته‌ها نشان می‌دهد 84 درصد از واکنش‌های سلول‌های T CD4 و 85 درصد واکنش‌های سلول‌های T CD8 در مقایسه با میانگین 90 درصدی و 87 درصدی در سویه‌های دیگر باقی می‌مانند. اینها برخلاف سلول‌های بتا عمل می‌کنند که در شناسایی پروتئین اسپایک امیکرون کاهش چشمگیری را نشان می‌دهد. به‌طورکلی، این مشاهدات توضیح می‌دهند که چرا واکسن‌ها یا عفونت‌های قبلی هنوز هم به‌عنوان سد و محافظی محکم در برابر ابتلا به عفونت‌های شدیدی چون امیکرون تلقی می‌شوند. این سد محافظ حتی زمانی که سطح آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده برای جلوگیری از ابتلا به عفونت کافی نیست و تکامل ویروسی با فرار سلول‌های T انجام نمی‌شود، باز هم محافظت کافی در برابر بیماری شدید امیکرون ایجاد می‌کند.

تشدید ابتلای دوباره به کرونا در زمان شیوع امیکرون

بررسی‌ها نشان می‌دهد ایمنی به دست آمده از عفونت‌های قبلی کرونا در برابر امیکرون در مقایسه با دیگر سویه‌های کرونا اثربخشی پایین‌تری دارد. از زمان شناسایی سویه امیکرون در دنیا، شمار مبتلایان به این ویروس تا حد زیادی افزایش پیدا کرده؛ اتفاقی که در دو سال شیوع کرونا بی‌سابقه بوده است. محققان بر این باورند از آنجایی‌که امیکرون به سیستم دفاعی ایمنی بدن حمله می‌کند، این سویه جدید با رشد شدید مبتلایان در مدتی کوتاه همراه بوده است. اما درحال حاضر شرایط واقعا متفاوت است. ما درباره سویه‌ای صحبت می‌کنیم که ویژگی‌های زیاد ضدسیستم ایمنی دارد. مطالعات حکایت از آن دارد که این سویه جدید کرونا حتی می‌تواند ایمنی ایجاد‌شده به‌دنبال واکسیناسیون را هم از بین ببرد. برخی یافته‌ها نشان می‌دهد چگونه امیکرون قادر است آنتی‌بادی‌های تولید‌شده در عفونت‌های کرونای قبلی را هم مورد هجوم قرار دهد. توانایی امیکرون در ابتلای افراد حتی واکسینه‌شده یا افراد بهبود‌یافته از کرونا، کلید افزایش شمار مبتلایان است. درک میزان عفونت دوباره برای ارزیابی چگونگی افزایش عفونت‌ها و اینکه آیا بیمارستان‌ها قادر به مقابله با آن هستند یا خیر، از اهمیت بالایی برخوردار است. افزایش ابتلا به کرونا تا حدی بود که به‌عنوان مثال در انگلیس، بیش از 650 هزار نفر برای بار دوم به کرونا مبتلا شدند و این افراد اغلب از آن دسته افرادی بودند که طی دو ماه گذشته به کرونا مبتلا شده بودند. بنابراین محققان ابتلای دوباره را در کسانی که به‌تازگی به کرونا مبتلا شده و آنتی‌بادی لازم را دارند، دور از تصور نمی‌دانند. پیش از اواسط نوامبر، احتمال ابتلای دوباره به کرونا حدود یک‌درصد عنوان شده بود اما با اثبات این موضوع، این احتمال هم‌اکنون به حدود 10درصد افزایش یافته است. محققان دریافتند اگرچه پیش از این، ابتلا به کرونا می‌توانست تا 90 درصد از ابتلا به سویه‌های آلفا، بتا و دلتا جلوگیری کند، این ایمنی درمورد امیکرون تنها 56 درصد است.

واکسن‌هایی با هدف امیکرون بهتر از بقیه واکسن‌ها عمل نمی‌کنند

آزمایش‌های حیوانی نشان می‌دهد دزهای تقویت‌کننده‌ای که با هدف قراردادن سویه امیکرون طراحی و تولید شده‌اند، مزایای قابل‌توجهی در مقایسه با واکسن‌های استاندارد ندارند. با گسترش هرچه بیشتر امیکرون در دنیا، تولیدکنندگان واکسن، منابع خود را در قالب آزمایش‌های بالینی واکسن کووید برای سویه جدید مورد استفاده قرار می‌دهند. اما مطالعات حیوانی نشان می‌دهد دزهای تقویتی که خاص امیکرون تولید شده‌اند، هیچ امتیاز ویژه‌ای درمقایسه با دز سوم واکسن‌های فعلی ندارند. بیشتر مطالعات صورت‌گرفته تنها گروه محدودی از حیوانات شامل هشت پستاندار را دربرمی‌گیرد. اما نشانه‌های اولیه بیانگر آن است که تنها یک دز از این واکسن‌های هدفمند نمی‌توانند معادله‌ای را در برابر امیکرون تغییر دهند. این سویه جدید در ماه نوامبر در دنیا شناسایی شد اما در همین مدت کوتاه توانست به سویه غالب تبدیل شود. این ویروس جدید از نظر بیولوژی بسیار متفاوت از سویه اولیه ویروس کروناست و همین تمایز بیانگر آن است که چرا سه دز واکسن هم نتوانسته ایمنی لازم را برای مقابله با امیکرون ایجاد کند. این تغییرات ایجاد‌شده در ویروس، تولیدکنندگان واکسن کرونا را محبور کرد به‌طور گسترده‌ای به سراغ تولید واکسن‌هایی بر پایه mRNA بروند تا از این طریق بتوانند واکسنی بسازند که فرمولی نزدیک به امیکرون داشته باشد. هر دو واکسن فایزر و مدرنا که در ژانویه سال گذشته عرضه شدند، آزمایش واکسن‌های بالینی خود را برای تولید واکسن‌های اختصاصی امیکرون آغاز کردند و قرار است نتیجه نهایی آن طی ماه‌های آینده منتشر شود. محققان در فرآیند یک تحقیق، سه دز واکسن را به هشت میمون «رزوس» تزریق کردند شامل دو دز اولیه مدرنا و یک دز تقویت‌کننده از همان واکسن یا نسخه‌ای که به‌طور هدفمند در برابر امیکرون تولید شده بود. یافته‌ها نشان می‌دهد میمون‌های واکسینه‌شده، آنتی‌بادی زیادی را در واکنش به سویه‌هایی چون امیکرون تولید کرده بودند. همچنین دزهای تقویتی تاثیر مثبتی روی سلول‌های بتا داشتند که مسئول تولید آنتی‌بادی برای دفع‌ویروس هستند. هم واکسن‌های اولیه و هم دزهای به‌روزرسانی شده باعث افزایش میزان سلول‌های بتا شده که سویه‌های مختلفی را هدف قرار می‌دهند.

علت سرعت گسترش سویه‌های فرعی امیکرون چیست؟

بررسی‌ها نشان می‌دهد سویه‌های فرعی امیکرون در مقایسه با سویه اصلی آن سرعت گسترش بالاتری دارند. محققان به‌دنبال کشف این موضوع هستند که چرا سویه‌های فرعی امیکرون در دنیا درحال جابه‌جایی هستند. یکی از سویه‌های فرعی امیکرون موسوم به BA.2 طی هفته‌های گذشته به سرعت در کشورهای دانمارک، فیلیپین و آفریقای جنوبی درحال گسترش است.  این سویه درحالی گسترش یافته که پیش از آن و در ابتدا سویه فرعی BA.1 شیوع پیدا کرده بود و همان سویه‌ای بود که ابتدا در آفریقای جنوبی شناسایی شد و با سرعت بالایی شروع به گسترش کرد. مطالعات آزمایشگاهی سویه فرعی BA.2 نشان می‌دهد شیوع آن به دلیل سرعت بالای انتقال‌پذیری آن در مقایسه با BA.1 است. تحقیقات اولیه بیانگر آن است که سویه فرعی BA.2 می‌تواند به سرعت بر ایمنی ایجادشده از تزریق واکسن و عفونت‌های قبلی در برابر سویه‌های اولیه غلبه کند. دانشمندان معتقدند سویه فرعی BA.2 بعد از اتمام شیوع گسترده امیکرون اولیه، موج دوم عفونت‌ها را ایجاد خواهد کرد که منجر به موج عظیمی از عفونت‌ها، بستری بیماران و مرگ‌ومیر خواهد شد. همین سویه باعث طولانی شدن شیوع امیکرون در جهان می‌شود. اما داده‌های به‌دست‌آمده بیانگر آن است که همین سویه فرعی می‌تواند توفان عجیب و غریبی در دنیا به راه بیندازد. افزایش پیوسته شیوع BA.2 در کشورهای مختلف نشان می‌دهد نسبت به سایر انواع سویه‌های در گردش با رشد بیشتری همراه است.

جذب ایمنی ذاتی در برابر ویروس کرونا

موضوع تازه‌ای که توسط ایمنی‌شناسان ایتالیایی کشف شده می‌تواند منجر به تولید درمان‌های جدیدی برای مقابله با کووید-19 شود و همچنین بیمارانی را که درمعرض نوع شدید آن هستند، شناسایی کنند. زمانی‌که حرف از واکنش ایمنی به ویروس می‌شود، این آنتی‌بادی‌ها هستند که بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند. اما زمانی‌که ویروس وارد بدن می‌شود، مکانیسم دیگری به نام ایمنی ذاتی رخ می‌دهد که ابتدا وارد عمل می‌شود و با تولید آنتی‌بادی در بدن، به مقابله با ویروس می‌پردازد. گروهی بین‌المللی از محققان با این یافته‌ها به‌دنبال راهی برای کشف کلاس جدیدی از داروها هستند. آنتی‌بادی‌ها ابزارهای پیچیده‌ای هستند که به اهداف مولکولی خاصی متصل می‌شوند.  سیستم ایمنی بدن مدت‌زمانی طول می‌کشد تا بتوانند بعد از مواجهه با عامل بیماری‌زا یا واکسن، آنتی‌بادی تولید کند. ایمنی‌ذاتی که خط‌مقدم سیستم دفاعی بدن به شمار می‌رود، مکانیسم سریع‌تری است که پیش از ورود آنتی‌بادی‌ها به میدان وارد عمل می‌شود و سپس این فرآیند را تکمیل می‌کند. در میان این سلاح‌ها، الگوی مولکول‌های شناختی شامل پروتئین‌های پلاسمای خون هم وجود دارند که اجزای میکروبی را شناسایی کرده یا سیگنال‌های ارسالی توسط سلول‌های موردحمله را تحت‌تاثیر قرار داده و التهابی را برای مقابله با تهدید ایجادشده به وجود می‌آورند. محققان 12 الگوی مولکولی را از سیستم ایمنی ذاتی در برابر ویروس کرونا شناسایی کردند. آنها «لکتین متصل‌شونده به مانان» (MBL) را پیدا کردند که با پروتئین‌های اسپایک در هر سویه شناخته‌شده ویروس تعامل کرده و حجمی از واکنش‌های شیمیایی را ایجاد می‌کند که می‌تواند مانع ورود ویروس کرونا به سلول‌ها شود. دانشمندان سپس به بررسی این موضوع پرداختند که کدگذاری ژن MBL چگونه در کل جمعیت‌ها و در افراد آلوده به ویروس تغییر می‌کند. آنها دریافتند برخی تفاوت‌های ژنتیکی که باعث کاهش تمرکز مولکول در پلاسمای خون می‌شود، با شدت بیشتر علائم در افراد مرتبط است. این بدان معناست افرادی که مبتلا به این سویه‌ها شده‌اند، شدت علائم را تجربه می‌کنند.

دز چهارم مقاومت ناچیزی دارد

محققان بعد از تزریق دز سوم که تصور می‌کردند ایمنی بالایی برای مقابله با کرونا و سویه جدید آن یعنی اُمیکرون ایجاد کند، برای ایجاد ایمنی‌های بالاتر، دست به‌کار تولید دز چهارم واکسن کرونا شده‌اند اما با توجه به اینکه سه دز تزریق‌شده تا امروز به اندازه کافی نتوانسته ایمنی در بدن ایجاد کند، هنوز به‌درستی نمی‌توان نسبت به ایمنی بالای آن نظر داد. آنها اعلام کرده‌اند که واکسن دز چهارم به‌منظور بالا بردن میزان آنتی‌بادی در بدن تولید شده، اما شواهد نشان می‌دهد ایمنی آن در برابر ویروس کرونا چشمگیر نیست، به‌طوری‌که تنها ایمنی حد متوسطی را در مقابل کرونا ایجاد می‌کند. واکسن‌های mRNA فعلی پس از سومین نوبت به حداکثر ایمنی می‌رسد. اما یافته‌ها نشان می‌دهد که دزهای بیشتر احتمالا فقط ایمنی ازدست‌رفته‌ای را که در طول زمان کاهش یافته، جبران می‌کند و ایمنی بیشتری را نصیب بدن نمی‌کند. دانشمندان همچنان بر اهمیت دز سوم واکسن تأکید می‌کنند اما از سوی دیگر، معتقدند که جوانان و افراد سالم از دز چهارم، در مواجهه با اُمیکرون مزیت بالایی را دریافت نمی‌کنند. محققان حدود 274 نفر از کارکنان بیمارستانی را در آزمایشی بالینی مورد مطالعه قرار دادند که دز چهارم واکسن mRNA را دست‌کم چهار ماه بعد از تزریق دز سوم دریافت کرده بودند. برخی از آنها واکسن فایزر ساخت نیویورک و دیگران هم واکسن مدرنا ساخت کمبریج را دریافت کردند.

فارغ از نوع واکسنی که این افراد دریافت کرده بودند، میزان آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده بدن آنها بعد از تزریق دز چهارم افزایش یافت که محققان معتقد بودند عفونت ویروسی سلول‌ها را مسدود می‌کند. اما این افزایش سطح آنتی‌بادی تنها مربوط به برگرداندن سطحی از آنتی‌بادی‌هایی است که بعد از دز سوم تولید شده و به‌مرور کاهش یافته‌اند. محققان بر این باورند که برای همیشه نمی‌توان واکنش آنتی‌بادی‌ها را در بدن بالا نگه داشت. به گفته آنها، بعد از دز سوم، آنتی‌بادی شرکت‌کنندگان قادر است اُمیکرون را از سلول‌های عفونی مسدود کند اما این فرآیند مانند مسدودسازی در سویه دلتا نیست. بعد از دز چهارم، آنتی‌بادی‌هایی که قابلیت مقابله علیه اُمیکرون را دارد، بیشتر از اثربخشی دزهای قبلی در برابر سویه دلتا نیست. داده‌های به‌دست‌آمده از آنتی‌بادی‌ها نشان می‌دهد چرا دز چهارم در برابر عفونت اُمیکرون محافظت و ایمنی بیشتری ایجاد نمی‌کند. دز چهارم واکسن فایزر 30درصد از دز سوم در برابر ویروس ایمنی بیشتر ایجاد می‌کند؛ درحالی‌که این میزان در واکسن مدرنا تنها 11درصد بوده است. تا پایان ماه ژانویه، 52 شرکت‌کننده‌ای که دز چهارم واکسن را دریافت کرده بودند، کرونامثبت شدند و 73 نفر از افرادی که تنها دز سوم را تزریق کرده بودند، مبتلا به کرونا شدند. بیشتر مبتلایان به‌طور خفیف دچار کرونا شده و هیچ‌یک از افرادی که دز چهارم را دریافت کرده بودند، علائم شدیدی از بیماری را تجربه نکردند. ازاین‌رو، دانشمندان افزایش ایمنی ناچیزی را در دز چهارم در مقایسه با دز سوم اشاره کرده‌اند؛ چراکه ایمنی ایجادشده در دز سوم غالبا حداکثر ایمنی است که در بدن افراد به وجود می‌آید و دز چهارم تنها میزان کاهش‌یافته آن را جبران می‌کند. با این ‌اوصاف؛ مطالعات صورت‌گرفته نیاز دنیا را به واکسن‌های جدیدی تایید کرده است که بتواند از بروز سویه‌های جدید عفونت کرونا جلوگیری کند.

بزاق؛ تیغ دولبه  تشخیص کرونا

بزاق دهان در سال 2019 نمونه جذابی برای تشخیص ویروس کرونا به شمار می‌رفت. استفاده از این روش مستقیم با جمع‌آوری بزاق داوطلبانی که تست کرونای آنها مثبت شده بود، نشان داد 32 درصد نتایج به دست آمده منفی کاذب بوده است. محققان 10 نمونه کپی ژنوم شماری از داوطلبان سالم و آنهایی را که تست منفی آنها تایید شده بود، بررسی کردند و دریافتند به ترتیب، 10درصد و 13درصد نتیجه منفی کاذب را نشان دادند. شمار زیادی از تحقیقات، حساسیت تشخیصی بالایی را برای تشخیص RNA ژنومی ویروس نشان دادند تا نمونه‌های بزاق را در تست‌های تشخیصی کووید ارزیابی کنند. علاوه‌بر این، روش‌های متعددی هم در دستورکار قرار گرفت. در این راستا، تست SalivaDirect در دانشگاه «یال» و تست SalivaSTAT در کالج پزشکی «جورجیا» با استفاده از تجزیه و تحلیل‌های ناشی از بررسی بزاق ایجاد شد تا محققان از استخراج RNA خودداری کنند. آنها از روش پردازش covidSHIELD برای کمک به اعتبارسنجی این تست‌ها استفاده کردند. پیچیدگی ذاتی بزاق به‌گونه‌ای است که باعث منفی کاذب‌شدن بسیاری از تست‌های کرونا شده و همین باعث شد محققان بررسی‌های بیشتری را در دستورکار قرار دهند.