سیدعبدالرضا طاهری‌زنجانی، ناهید نوروزی، کارشناس و پژوهشگر صنعت گردشگری: رشد و توسعه اقتصادی ازجمله اهدافی است که هر اقتصادی دنبال می‌کند. دستیابی به رشد اقتصادی بالا و پایدار نیازمند پاسخ به این سوال است که چه عواملی نرخ رشد اقتصادی را تامین می‌کنند؟ یا اینکه نرخ رشد اقتصادی چگونه و از طریق چه عوامل و سیاست‌هایی تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد. درمیان عوامل موثر بر رشد اقتصادی کشورها، صنعت گردشگری نقش بسیار مهم و انکارناپذیری دارد، به‌طوری‌که امروزه صنعت گردشگری به‌عنوان یکی از بخش‌های حیاتی کشورها رقابت تنگاتنگی با کسب‌وکارهای بزرگ جهان مانند صنعت خودروسازی، پتروشیمی، ساختمان و صنایع غذایی دارد. همچنین این صنعت نقش فعال و موثری در ساختار اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی کشورها بازی می‌کند.

درواقع صنعت گردشگری در همه کشورها سه هدف اصلی را دنبال می‌کند که عبارت است ‌از اشتغالزایی، ارزآوری و درآمدزایی که از این سه هدف می‌توان به‌عنوان مثلث صنعت گردشگری نام برد. البته این صنعت اهداف فرعی دیگری نیز دنبال می‌کند که می‌توان به رونق فعالیت‌های اقتصادی، رونق صنایع داخلی، گسترش همکاری‌های بین‌المللی و... اشاره کرد.

صنعت گردشگری به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم بر رشد اقتصادی کشورها تاثیر می‌گذارد.

اثر مستقیم: هرچه تعداد ورود گردشگران بین‌المللی به یک کشور افزایش یابد، درآمد حاصل از آن نیز افزایش می‌یابد.

اثر غیرمستقیم: با رونق‌یافتن گردشگری به دلیل فعالیت و تعامل زیاد با دیگر فعالیت‌های اقتصادی، سایر صنایعی که به آن خدمات ارائه می‌دهند نیز دچار رونق می‌شوند. از فعالیت‌های اقتصادی‌ای که با فعالیت‌های گردشگری مرتبط هستند و به رونق اقتصادی کمک می‌کنند می‌توان به حمل‌ونقل عمومی، خطوط هواپیمایی، شرکت‌های اجاره خودرو، خطوط مسافرت دریایی، مسافرت با قطار و وسایل نقلیه موتوری، هتل‌ها، رستوران‌ها، مراکز گردهمایی و همایش‌ها، آژانس‌های گردشگری، فروشگاه‌های محصولات صنایع‌دستی، اقلام سوغاتی، پوشاک، کفش و سایر اقلام موردعلاقه گردشگران اشاره کرد. بنابراین این صنعت که در آن سالانه میلیاردها دلار پول مبادله می‌شود و به‌لحاظ اقتصادی اهمیت فراوانی دارد، می‌تواند نقش بسیار مهم و تاثیرگذاری در رونق اقتصادی کشورها داشته باشد.

صنعت گردشگری در کشور ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ چراکه ایران از لحاظ تنوع آب‌وهوایی و شرایط اقلیمی گوناگون از یک‌سو و همچنین وجود تمدن و فرهنگ و مکان‌های تاریخی منحصربه‌فرد از سوی دیگر، جزء چند کشور اول جهان است که تاکنون از ظرفیت‌های بالقوه خود در این زمینه به نحو مطلوبی استفاده نکرده است. (ایران از لحاظ ابنیه و آثار تاریخی، جزء 9 کشور نخست دنیا و از لحاظ جاذبه‌های اکوتوریستی درمیان 10 کشور برتر دنیا قرار دارد.) بررسی وضعیت صنعت گردشگری در ایران و ملاحظه ارقام درآمدی ارزش حاصل از آن، حاکی از آن است که به‌رغم اینکه ایران یکی از 10 کشور مهم جهان از حیث آثار تاریخی و فرهنگی است، سهم چندان شایسته‌ای از درآمد جهانی گردشگری را نصیب خود نکرده است. این درصورتی است که کشورهایی که از لحاظ آثار تاریخی و فرهنگی اصلا قابل‌مقایسه با ایران نیستند، توانسته‌اند درآمدهای چشمگیر حاصل از گردشگری را به خود اختصاص دهند. حال‌ آنکه با توجه به اتکای بیش‌ازحد اقتصاد ایران به صادرات نفت‌خام و آسیب‌پذیری فراوان آن در اثر تغییرات قیمت نفت و سایر شوک‌های اقتصادی و غیراقتصادی، توجه ویژه و توسعه صنعت گردشگری می‌تواند تا حد زیادی از این آسیب‌پذیری بکاهد و سیاستگذاران اقتصادی را در فائق‌آمدن بر مشکلات جاری ازجمله فقر، کمبود درآمدهای ارزی، پایین بودن سطح درآمد جامعه (درآمد پایین قشرهای مختلف جامعه)، توزیع ناعادلانه ثروت، پایین بودن صادرات غیرنفتی و مشکل بیکاری کمک کند و درنتیجه منجر به بهبود سطح رفاه و کیفیت زندگی مردم شود.

اهمیت توجه ویژه و سرمایه‌گذاری در صنعت گردشگری در ایران با تمامی ظرفیت‌های بالقوه‌ای که دارد زمانی مهم می‌شود که نگاهی به آمار و ارقام ارائه‌شده از سوی سازمان جهانی گردشگری بیندازیم. وجود آمار و ارقامی همچون 10درصد تولید ناخالص داخلی (10 تریلیون دلار)، تولید یک شغل از میان هر 11 شغل، صادرات 1.3 تریلیون دلاری، 0.06 درصد از صادرات جهان، رشد گردشگری بین‌المللی به میزان 1035 میلیون نفر و پیش‌بینی رشد تعداد گردشگر به میزان 1.8 میلیارد نفر در سال 2030، نشان می‌دهد صنعت گردشگری به یکی از بزرگ‌ترین و پررونق‌ترین بخش‌های اقتصادی جهان تبدیل شده است.

مطابق با سند چشم‌انداز بیست‌ساله جمهوری اسلامی ایران لازم است سهم ایران از شمار گردشگران جهانی به 1.5 درصد در سال 1404 افزایش یابد، یعنی حدود 20میلیون نفر گردشگر از بازار جهانی را سالانه به خود جذب کند که این امر مستلزم سرمایه‌گذاری بیش از سه‌هزار میلیارد تومان در این صنعت با سهم حدودا 16 درصدی بخش دولتی و مابقی از بخش خصوصی است. همچنین، طبق سند چشم‌انداز، سهم ایران از درآمد گردشگری جهانی باید به دو درصد در سال 1404 رشد یابد؛ به‌گونه‌ای که کشور ایران در سال 1404 سالانه نزدیک 30میلیارد دلار از محل گردشگر ورودی، درآمد کسب کند. اما با روند کنونی، رسیدن به دو درصد از درآمد جهانی گردشگری در ایران بسیار سخت و شاید دست‌نیافتنی باشد؛ چراکه براساس آخرین آمارها، تا قبل از شیوع کرونا بالاترین رقم درآمد سالانه ایران از گردشگری 12میلیارد دلار بوده که این میزان معادل کمتر از یک درصد (دقیقا 0.8 درصد) از درآمد گردشگری جهان است.

با توجه به پتانسیل بالقوه‌ای که در صنعت گردشگری ایران وجود دارد، امیدواریم با سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی در این صنعت، کشورمان بتواند به بزرگ‌ترین قطب گردشگری در منطقه تبدیل شود، به‌نحوی‌که هم در کوتاه‌مدت و هم در میان‌مدت و بلندمدت، درآمدهای ارزی حاصل از آن به‌عنوان عاملی موثر در برون‌رفت از اقتصاد تک‌محصولی مطرح شود.