ندا اظهری، مترجم: کشورهای مختلف دنیا نیازهای مختلفی دارند که هرکدام باید به شیوه‌ای مرتفع شوند. یکی از مسیرهایی که محققان به‌دنبال حل‌وفصل مشکل‌های موجود و رفع نیازها هستند، عبارتند از رشته‌های مهندسی. این رشته با توجه به دامنه گسترده و زیرشاخه‌هایی که دارد، می‌تواند بار سنگینی را از دوش کشورها بردارد. حقیقت این  است که زمانی مهندس شدن کلاس زیادی داشت و بسیاری از خانواده‌ها به‌دنبال آن بودند که فرزندان‌شان در این رشته دانشگاهی ادامه تحصیل دهند. سال‌ها گذشت و رشته‌های جدیدی در برنامه دانشگاه وارد شد اما هنوز نمی‌توان مدعی شد که رشته‌های مهندسی از تب‌وتاب افتاده‌اند و متقاضی برای تحصیل ندارند؛ بلکه اتفاقا با دیجیتالی شدن فناوری‌های روز دنیا، اقبال بیشتری نسبت‌به این رشته و زیرشاخه‌های آن می‌شود که باعث شده بسیاری از نیازهای جوامع مختلف به این واسطه برآورده شوند. باتوجه به اقبال بالا به رشته‌های مهندسی در سایر کشورها، حضور دانشجویان و فارغ‌التحصیلان هم در این رشته‌ها بالا بوده و همین باعث شده کشورها بتوانند به‌واسطه ظرفیت‌های بالای مهندسی که در خود دارند، در بحث صادرات خدمات مهندسی نیز ورود کنند.

70 درصد صادرات آمریکا خدمات مهندسی است

به گزارشtrade ، کمیسیون آمریکا علاوه‌بر اینکه در سال 2021، بزرگ‌ترین بازار صادرات خدمات را در دنیا به خود اختصاص داده، در سال 2019 نیز برترین صادرکننده و واردکننده محصولات خدماتی به‌شمار می‌رفت. USITC یک آژانس فدرال مستقل است که سالانه اقدام به جمع‌آوری چنین گزارش‌هایی می‌کند. این گزارش‌های سالیانه نمای کلی کیفی و کمی از تجارت خدمات ایالات‌متحده آمریکا را ارائه کرده و برخی از بخش‌های خدمات و بازارهای جغرافیایی را که به‌طور قابل‌توجهی در عملکرد تجارت خدمات نقش دارند، برجسته می‌کند. گزارش امسال بر خدمات حرفه‌ای متمرکز است که بخش‌هایی از 6 صنعت خاص چون خدمات تحقیق و توسعه، خدمات حقوقی، خدمات مشاوره مدیریت، خدمات آموزشی، خدمات معماری و مهندسی و خدمات مراقبت‌های بهداشتی را شامل می‌شود. هر بخش به تحلیل شرایط بازار جهانی در صنعت می‌پردازد و چشم‌انداز صنعت را خلاصه می‌کند. به طور کلی، بخش خدمات بزرگ‌ترین بخش اقتصاد آمریکا را نشان می‌دهد و آمریکا بزرگ‌ترین صادرکننده و واردکننده بخش خدمات در دنیاست. در این میان، حوزه‌های معماری و مهندسی در دوران همه‌گیری کرونا تقاضای بالایی برای طراحی پروژه در بخش‌های تجاری مانند بیمارستان‌ها، مدیریت آب، تولیدات دارویی و نیز بازطراحی خدمات مرتبط با همه‌گیری برای حوزه‌های پزشکی، خانگی، آموزشی و فضاهای اداری داشته است. بخش خدمات معماری و مهندسی و ساخت‌وساز (AEC) مجموعه‌ای از خدمات را پیرامون برنامه‌ریزی و ساخت پروژه‌های تجاری و مسکونی ارائه می‌دهد که متخصصان طراحی و ساخت‌وساز را در برنامه‌ریزی و اجرای پروژه‌های اغلب چند میلیارد دلاری به‌کار می‌گیرند. این بخش در آمریکا با شهرت بالایی که نسبت‌به کیفیت کار ارائه‌شده دارد، همچنان در بازارهای خارج از کشور رقابتی است. چند زیربخش AEC وجود دارد که روی پروژه‌های طراحی و ساخت تمرکز دارند که از آن جمله می‌توان به بخش‌های حمل‌ونقل و زیرساخت، مراقبت‌های بهداشتی مانند بیمارستان‌ها و امکانات پزشکی، صنعتی و سرگرمی مانند مراکز همایش، پارک‌های تفریحی اشاره کرد. بسیاری از شرکت‌های فعال در حوزه خدمات معماری، مهندسی و ساخت‌وساز در آمریکا در یک یا چند مورد از این حوزه‌های پروژه‌ای به‌طور تخصصی فعالیت می‌کنند. در آمریکا، صنایع خدمات معماری و مهندسی گواهینامه‌هایی را ارائه می‌دهند که در سطح ایالتی تنظیم شده‌اند، درحالی‌که تأییدیه‌های مختلف متخصصان ساخت‌وساز در سطح ملی در دسترس است. گواهینامه برای مهندسان حرفه‌ای و معماران معمولا در دوره 4 ساله دانشگاهی و 3 تا 4 سال زیرنظر متخصص این امر طی می‌شود. آمریکا از سال 2010، در حوزه خدمات معماری، مهندسی و ساخت‌وساز مازاد تجارت داشته است. از بین این سه حوزه خدماتی در آمریکا، خدمات مهندسی، بزرگ‌ترین بخش صادرات خدمات را تشکیل می‌دهد، به‌طوری‌که طبق آخرین اخبار ارائه‌شده (سال 2019)، بیش از 70 درصد صادرات سه حوزه خدماتی در این کشور را خدمات مهندسی تشکیل می‌داد. به‌لحاظ چشم‌انداز منطقه‌ای، اروپا و منطقه آسیا- اقیانوسیه بزرگ‌ترین شرکای تجاری در خدمات مهندسی هستند، به‌گونه‌ای‌که ارزش صادرات به اروپا بیش از 5.3 میلیارد دلار بوده که 46 درصد کل صادرات این حوزه را به خود اختصاص می‌دهد. منطقه آسیا- اقیانوسیه 27 درصد کل صادرات خدمات مهندسی را با ارزش 3 میلیارد دلار تشکیل می‌دهد. صنعت خدمات مهندسی در آمریکا طی 5 سال از سال 2016 تا 2021 روند کاهشی داشته است. به‌ویژه در همه‌گیری کرونا که از ابتدای سال 2020 در دنیا رواج پیدا کرد، این روند شدت بیشتری گرفت و باعث کاهش تقاضا در دنیا شد که همین امر صنعت خدمات مهندسی را در آمریکا با چالش مواجه کرد. این صنعت در آمریکا در سال 2020 کاهش 9.7 درصدی را تجربه کرد و در سال 2021 هم با 0.8 درصد روبه‌رو شد. درآمدهای حاصل از این صنعت نیز از 9.6 درصد در سال 2019 به 7.3 درصد در سال 2020 کاهش یافت. بازار صادرات خدمات مهندسی در آمریکا در سال 2020 چیزی بالغ‌بر 250 میلیارد دلار اعلام شد و طبق پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته قرار است این رقم تا سال 2024 به 283.6 میلیارد دلار برسد.

صادرات 885.6 میلیارد دلاری چین

صنعت خدمات مهندسی در چین ارائه‌کننده خدمات مهندسی و مدیریت ساخت‌وساز و کارهای ساختمانی مهندسی عمران، مهندسی پیش‌ساخت و خدمات طراحی کامپیوتری و مدیریت طراحی پروژه است. شرکت‌های فعال در این صنعت دارای قابلیت‌های فن و تأییدیه‌های حرفه‌ای در بخش مشاوره، قرارداد پروژه و نظارت بر ساخت‌وساز هستند. به گزارشibisworld، درآمد صنعت خدمات مهندسی چین طبق آمار سالانه حدود 9.2 درصد افزایش یافته است، به‌طوری‌که از 570.5 میلیارد دلار در سال 2015 به 885.6 میلیارد دلار در سال 2020 رسید. این رشد ثابت بیشتر به‌دلیل افزایش مداوم ساخت زیرساخت‌ها و بازار ثابت املاک و مستغلات است که به‌دنبال رشد سرمایه‌گذاری روی پروژه‌های تجاری و پروژه‌های داخلی حقیقی در سال‌های اخیر ایجاد شده است. تقاضا برای مالکیت منازل مسکونی به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته و همچنان با اصلاح برنامه مسکن و افزایش درآمدهای فردی، بالا باقی مانده است. طبق آخرین آمار، درآمد صنعت خدمات مهندسی در چین در سال 2020 حدود 6 درصد رشد داشته است. باتوجه به رشد ظرفیت‌های بازار ساخت‌وساز در چین، تقاضا برای جذب خدمات مهندسی در چین به‌سرعت درحال افزایش است. درآمد به‌دست‌آمده از خدمات مشاوره‌ای مهندسی در چین مانند مهندسی ناظر و هزینه مشاوره، در سال 2021 به چیزی بالغ‌بر 26.5 میلیارد دلار رسید. اصلی‌ترین فرصت‌های بازار برای خدمات مهندسی چین، این موارد را شامل می‌شود: محصولات و راهکارهای ساختمان‌های سبز، محصولات روشنایی، بازرسی مهندسی برای پروژه‌های زیرساخت شهری، خدمات تست مانند ارزیابی کارآمدی انرژی، تست کیفیت هوای داخلی و مواد جدید، خدمات کیفیت ساخت و نظارت امنیت، خدمات مشاوره و مهندسی برای مناطق تاریخی و حفظ بنا، و تغییر مکان و استفاده دوباره از ساختمان‌های قدیمی. به گزارش‌ibisworld، درآمد حاصل از صنعت خدمات مهندسی در چین از 570.5 میلیارد دلار در سال 2015 با رشد 9.2 درصدی روبه‌رو شده، به‌طوری‌که در سال 2020 میزان درآمد حاصل از آن به 885.6 میلیارد دلار رسید که رقم قابل‌توجهی است. کارشناسان، این رشد ثابت و مداوم را افزایش مدام ساخت زیرساخت‌ها و بازار ثابت آن می‌دانند.

درآمد 22.4 میلیارد دلار ی هند

هند هم به‌عنوان یکی از کشورهای صنعتی حوزه آسیا، نقش مهمی در صادرات خدمات مهندسی در دنیا دارد که از مهم‌ترین بخش‌های آن می‌توان به خدمات مهندسی و ساخت‌وساز مانند مهندسی شهری، نصب سازه و کارهای مونتاژ اشاره کرد. در این میان، 9 شرکت هندی در جمع 50 شرکت برتر دنیا در زمینه صادرات خدمات مهندسی به دنیا قرار دارند. در سال 2017، متخصصان خدمات مهندسی در هند تا 13 درصد رشد داشت که بالاتر از رشد 6 درصدی تعداد متخصصان خدمات آی‌تی در این کشور بود.

ارائه‌کنندگان خدمات مهندسی در هند با همکاری با شرکت‌های آمریکایی که راه‌حل‌های فناوری اطلاعات برای آنها ارائه می‌کردند، نفوذ خود را در دنیای صادرات خدمات مهندسی افزایش دادند. افزایش استفاده از اینترنت اشیا و نرم‌افزار در طراحی مهندسی، اهمیت مهندسی نرم‌افزار را در چرخه طراحی خدمات مهندسی افزایش می‌دهد. این قابلیت، فرصتی را پیش‌روی ارائه‌دهندگان خدمات مهندسی در هند ایجاد می‌کند تا چالش‌های این عرصه رفع شود. آمارها حکایت از آن دارد که صادرات محصولات نرم‌افزاری و خدمات مهندسی در سراسر هند در تازه‌ترین آمار ارائه‌شده، 22.4 میلیارد دلار گزارش شده است که در مقایسه با سال‌های قبل از آن افزایش قابل‌توجهی داشته است.

رسیدن به درآمد 17.5  میلیارد دلاری کره‌جنوبی

کره‌جنوبی هم از دیگر کشورهای فعال در عرصه صادرات خدمات مهندسی است که درآمد قابل‌توجهی را از این بخش از آن خود می‌کند. در سال 2020، بیش از 7000 شرکت کره‌ای در صنعت مهندسی فعالیت می‌کردند. تجزیه و تحلیل استراتژیک عوامل کلیدی مؤثر بر بازار خدمات مهندسی این کشور را ارائه می‌دهد که پیشرفت‌هایی را در تولید خدمات جدید و تأثیرات اقتصادی دنبال می‌کند. پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارد که درآمد حاصل از صادرات خدمات مهندسی در کره‌جنوبی تا سال 2024 به حدود 17.5 میلیارد دلار برسد. شرکت‌های خدمات مهندسی در کره‌جنوبی، در ارائه راه‌حل‌های فناوری اطلاعات، موتورهای جست‌‌وجوی رادار، سیستم‌های مدیریت اسناد الکترونیکی، ادغام کسب‌وکارها با یکدیگر و یکپارچه‌سازی برنامه‌های کاربردی سازمانی فعال هستند.

درآمد 2.6 میلیارد دلاری روسیه

در سال 2018، خدمات مهندسی در روسیه در صدر صادرات و واردات این کشور قرار داشت، به‌طوری‌که حدود نیمی از تمام تجارت‌های بخش فناوری را شامل می‌شد. خدمات مهندسی اغلب پروژه‌های سرمایه‌گذاری در مقیاس بزرگ مانند تولید خودروی خارجی در روسیه یا احداث ایستگاه‌های انرژی هسته‌ای می‌شد. درآمدهای حاصل از مالکیت صنعتی این حوزه معادل 2.4 درصد از کل درآمد صادرات فناوری روسیه بود. طبق آخرین آمار ارائه‌شده، خدمات مهندسی در روسیه، بالاترین درآمد بخش فناوری را در بخش صادراتی طی سال‌های 2015 تا 2019 به خود اختصاص می‌دهد. در سال 2019 میزان کل درآمد حاصل از صنعت صادرات خدمات مهندسی چیزی بالغ‌بر 2.6 میلیارد دلار بوده است. مرکز صادرات روسیه و وزارت توسعه اقتصادی این کشور اقداماتی را برای حمایت از توسعه صادرات خدمات ساخت‌وساز و مهندسی در این کشور انجام داده‌اند. در جلساتی که با این هدف برگزار شده، نمایندگان آژانس‌های دولتی به بررسی موانع و ارائه راهکارهایی برای غلبه بر آنها ارائه داده‌اند. طبق جدیدترین آمار ارائه‌شده، خدمات مهندسی در روسیه با حدود 51.4 درصد، بخش اعظمی از صادرات و واردات را در این کشور از آن خود کرده است. تحلیلگران عنوان کرده‌اند صادرات خدمات مهندسی، مواردی را چون خدمات مشاوره مهندسی در فرآیند طراحی، توسعه و کارکرد تجهیزات، مواد، دستگاه‌ها، سازه‌ها، فرآیندها و سیستم‌ها را در بر می‌گیرد. سهم درآمدهای روسیه از صادرات خدمات مهندسی حدود 2.4 درصد اعلام شده؛ این درحالی است که سهم پرداخت‌ها در بخش واردات این خدمات در روسیه 35.2 درصد است.

بازار جهانی تا سال 2028

انتظار می‌رود بازار خدمات مهندسی بین سال‌های 2021 تا 2028 با رشد 29.10 درصدی روبه‌رو شود. رشد بازار خدمات مهندسی عمدتا به‌دلیل سازماندهی مجدد فعالیت‌های شرکت‌ها و بهبود اوضاع کرونایی است که پیش از این منجر به اقدامات محدودکننده‌ای شامل فاصله‌گذاری اجتماعی، دورکاری و تعطیلی فعالیت‌های تجاری شده بود و صادرات را عملا محدود کرده بود. انتظار می‌رود بازار خدمات مهندسی در سال 2026 به چیزی حدود 1383.17 میلیارد دلار برسد. بازار خدمات مهندسی در سال‌های پیش‌رو از رشد اقتصادی ثابت در کشورهای توسعه‌یافته و درحال توسعه بهره‌مند خواهد شد. صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی می‌کند رشد تولید ناخالص داخلی در سال‌های 2019، 2020 حدود 3.7 درصد بوده که تا سال 2023 با حدود یک درصد کاهش به 3.6 درصد خواهد رسید. صنعت خدمات مهندسی و محصولات نرم‌افزاری در هند در سال 2017 به 25 میلیارد دلار رسید.

البته پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارد که مناطق آسیا و اقیانوسیه و خاورمیانه، سریع‌ترین بازارهای درحال رشد را در خدمات مهندسی، طراحی، انیمیشن و صنایع طراحی گرافیک داشته باشند. کشورهای درحال توسعه مانند هند و چین شروع به جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی برای بهبود زیرساخت‌های خود کرده‌اند که ماحصل افزایش نفوذ اینترنت، رشد جمعیت و افزایش فعالیت اقتصادی خواهد بود.