«فرهیختگان» با بررسی آخرین مقالات پژوهشگران ایرانی گزارش می‌دهد
زهرا رمضانیزهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: دانشجویان و فارغ‌التحصیلان رشته‌های مختلف گروه فنی و مهندسی یکی از گروه‌های مهم برای پیشرفت کشور به‌شمار می‌روند؛ ظرفیتی که با توجه به علمی که در اختیار دارد، نه‌تنها می‌تواند بسیاری از چالش‌های امروز کشور را در عرصه‌های مرتبط با این گروه رفع کند، بلکه امکان حفظ و نوسازی بخش‌های صنعتی را در هم در اختیار کشور قرار می‌دهد. به همین دلیل عمده فارغ‌التحصیلان رشته‌های فنی و مهندسی به‌سرعت می‌توانند جذب بازار کار شوند؛ مولفه‌ای که باعث شده تحصیل در این حوزه بعد از رشته‌های پزشکی، برای داوطلبان ورود به دانشگاه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار باشد. از مهم‌ترین ویژگی‌های فارغ‌التحصیلان این گروه این است که می‌توانند کارآفرینان موفقی بوده و به ایجاد مشاغل جدید آن هم در شرایط فعلی اقتصاد کشور کمک شایانی کنند. از سوی دیگر برگزاری دوره‌های مهارت‌افزایی برای این قشر از دانشجویان هم مولفه بسیار مهمی در جذب سریع به بازار کار و اثرگذاری آنها در انجام وظایف تعریف‌شده دارد. در این گزارش چهار مقاله‌ای آورده شده است که طی یک‌سال گذشته توسط مجلات معتبر علمی کشور در این زمینه به چاپ رسیده‌اند.
لزوم اصلاح برنامه‌های درسی برای توسعه مهارت‌های کارآفرینی دانشجویان
«نقش سواد فناورانه در تمایل به کارآفرینی دانشجویان مهندسی: یافته‌های مطالعه ترکیبی» عنوان مقاله‌ای است که توسط علی ترکاشوند دانشجوی مطالعات برنامه درسی دانشگاه بوعلی سینا و فرهاد سراجی دانشیار این دانشگاه در مجله پژوهش در برنامه‌ریزی منتشر شده است. مقاله‌ای که هدف از نگارش آن بررسی نقش سواد فناورانه در تمایل به کارآفرینی دانشجویان مهندسی بوده و در آن به نقش مهندسان در رفع چالش‌های موجود می‌پردازد. در این مقاله آمده است: «مهندس در رشته‌های مختلف با استفاده از منابع و محصولات طبیعی، علوم کاربردی، علوم پایه و فناوری‌های موجود، شرایط جدید را متناسب با نیازهای شناسایی‌‌شده طراحی و خلق می‌کنند که ممکن است این شرایط بسیار متفاوت از دنیای قبلی باشد. نظیر شرایطی که قبل از ابداع صنعت چاپ و بعد از آن یا قبل از فناوری موبایل و بعد از آن ملاحظه می‌شود. آنها برای خلق فناوری باید بتوانند نیازهای حال و آینده جامعه را تشخیص دهند و برای رفع آن به طراحی و تولید فناوری‌ها اقدام کنند، به چنین صلاحیتی، سواد فناورانه گفته می‌شود. کسب صلاحیت سواد فناورانه از دهه‌های گذشته در برنامه درسی ابتدایی تا دانشگاه به‌صورت موضوع مجزا یا تلفیقی در نظام‌های آموزشی موردتوجه قرار گرفته است. درک ماهیت فناوری، فرآیند طراحی و تولید فناوری، نظام پژوهش، ارزیابی و مدیریت آن، ارتباط فناوری با دنیای اطراف، آثار فناوری بر ابعاد مختلف اجتماعی و زیست‌محیطی از مولفه‌های تشکیل‌دهنده سواد فناورانه هستند.
سهم مهندسان در ایران، در خلق فناوری و کارآفرینی چندان برجسته نیست. تعداد دانش‌آموختگان مهندسی در ایران بعد از روسیه و آمریکا در رتبه سوم جهان قرار دارد ولی از حیث شاخص‌هایی مانند بهره‌وری رتبه 130 در بین 140 کشور را دارد و از لحاظ اشتغال دانش‌آموختگان 5/18 درصد از دانش‌آموختگان مهندسی در ایران بیکار هستند. رتبه اول دانش‌آموختگان جویای کار نیز به شاخه مهندسی اختصاص دارد. » در این پژوهش از روش‌شناسی ترکیبی یا آمیخته استفاده‌شده و با طرح آمیخته اکتشافی انجام‌شده است. در طرح‌های اکتشافی به‌منظور شناسایی و توصیف ابعاد پدیده ابتدا از داده‌های کیفی و سپس با استفاده از آنها برای فرضیه‌سازی از داده‌های کمی استفاده می‌شود. در مرحله کیفی این پژوهش با 15 نفر از دانشجویان مهندسی کارآفرین که در مرکز رشد دانشگاه بوعلی سینا و پارک علم وفناوری استان، اقدام به راه‌اندازی شرکت دانش‌بنیان کرده‌اند، مصاحبه شده است.
یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که رسالت آموزش مهندسی در عصر حاضر پرورش مهندس خلاق و کارآفرین است، دانشگاه‌ها با بازاندیشی در تعیین صلاحیت‌های مورد انتظار از مهندسان و اصلاح برنامه درسی خود می‌توانند زمینه‌های لازم را برای توسعه مهارت‌های کارآفرینی را در دانشجویان توسعه دهند. درواقع مهندسان امروزی باید کارآفرینان فناوری باشند که بتوانند مسئولیت توسعه صنعت وفناوری را برعهده بگیرند. توسعه فناوری و صنعت بخش مهمی از رسالت مهندسان است و ابداع مفاهیمی مانند مهندسان کارآفرین، کارآفرینان فناور و مهندسان خلاق و مولد پیش از گذشته به ارتباط بین مهندسی و کارآفرینی تاکید می‌کند. از یک سو بین ویژگی‌ها یا صلاحیت‌های مورد نیاز برای یک کارآفرین موفق و مهندس موفق همپوشانی‌های زیادی وجود دارد که از آن جمله می‌توان به درک اقتصادی، حل مساله، طراحی، خلق و تولید، اعتمادبه‌نفس، مدیریت و برنامه‌ریزی اشاره کرد.
موسسات خصوصی حلال چالش اعتبارسنجی برنامه‌های درسی فنی و مهندسی
«بررسی تطبیقی نظام‌های اعتبارسنجی برنامه‌های درسی رشته‌های فنی و مهندسی در جهان» عنوان مقاله دیگری است که توسط امید امرالله دانش‌آموخته دکتری دانشگاه تهران، ابراهیم خدایی دانشیار این دانشگاه و رضا محمدی استادیار سازمان سنجش در مقاله نامه آموزش عالی منتشر شده است. این مقاله با هدف بررسی و تحلیل نگاشت نهادی، معیارها و فرآیندهای اعتبارسنجی برنامه‌های درسی رشته‌های فنی و مهندسی در کشور جهان صورت گرفته است. در بخشی از این مقاله آمده است: «اعتبارسنجی از باسابقه‌ترین و درعین‌حال بحث‌برانگیزترین الگوهای ارزشیابی آموزش عالی بوده و از دهه آغازین قرن بیستم به‌منظور قضاوت درباره سازمان‌ها یا برنامه‌های آموزشی مورداستفاده قرار گرفته است. انجمن دانشگاه‌های مرکزی شمال آمریکا ازجمله پیشگامان استفاده از این الگو در آموزش عالی در ایالات‌متحده آمریکا بوده است. هدف این دسته الگوها آن است که کارایی و اثربخشی درونی و بیرونی برنامه‌ها، سازمان‌ها و موسسات آموزشی را با توجه به معیارهای ویژه از پیش تعیین‌شده، مورد قضاوت قرار گیرد و آنها را رتبه‌بندی کند. از این طریق به برنامه‌ها، سازمان‌ها و موسسات آموزشی اعتبارسنجی شده رتبه‌ای اعطا می‌شود که با توجه به آن رتبه بتوانند به عضویت انجمن‌های ناحیه‌ای یا انجمن‌های تخصصی درآیند.» نگارندگان این پژوهش از روش توصیفی - تحلیلی و از نوع بررسی تطبیقی یا مقایسه‌ای استفاده کرده‌اند. در این پژوهش به‌منظور اجرای روش مطالعه از مدل جرج بردی استفاده‌شده که در مرحله توصیفی پژوهشگر به توصیف پدیده‌های به‌دست‌آمده از طریق تحقیق پرداخته است. در مرحله تفسیر هم اطلاعاتی مورد بررسی قرار گرفته که پژوهشگر در محله اول به توصیف آن پرداخته است. یافته‌های این پژوهش در سه بخش نهادهای اعتبارسنجی برنامه‌های درسی رشته‌های فنی و مهندسی در کشورهای منتخب، عوامل، ملاک‌ها و نشانگرهای اعتبارسنجی برنامه‌های درسی رشته‌های فنی و مهندسی در این کشورها و فرآیندهای اعتبارسنجی برنامه‌های درسی این رشته‌ها خلاصه شده است. در بخش اول یافته‌ها این‌طور آمده: «تنها در کشورهای ایالات‌متحده آمریکا، کانادا، هلند، ایتالیا و ژاپن یعنی 38.4 درصد از کل کشورهای منتخب نهادها و موسسات خصوصی متولی امر اعتبارسنجی برنامه‌های درسی رشته‌های مهندسی برق و کامپیوتر را برعهده داشته و در کشورهای آلمان، ترکیه، امارات متحده عربی، مالزی، مصر، پاکستان موسسات و نهادهای نیمه‌دولتی زمامدار اعتبارسنجی برنامه‌های درسی بوده‌اند. » این پژوهش پیشنهاد‌هایی را نیز به موسسات داخلی دارد که براساس آن باید مقدمات تاسیس موسسات غیردولتی با ساختار تخصصی و شرح وظیفه اعتبارسنجی برنامه‌های درسی این رشته فراهم شود. همچنین لازم است زمینه‌ای فراهم شود تا عوامل، ملاک‌ها، و نشانگرهای یکسان و یکپارچه در سطح ملی به تفکیک رشته‌های فنی و مهندسی طراحی و در اعتبارسنجی برنامه‌های درسی این رشته به کار گرفته شود. حمایت‌های دولتی از طراحی و اجرای الگوی اعتبارسنجی برنامه‌های درسی به تفکیک رشته از بخش خصوصی در قالب آیین‌نامه‌ها و تکلیف به دانشگاه‌ها درخصوص ارائه گواهی اعتبارسنجی به وزارت علوم در راستای دریافت مجوز ادامه اخذ دانشجو در سال بعد و ارائه حمایت‌های مالی همچون معافیت‌های مالیاتی و ارائه وام‌های بلاعوض یا با اقساط بلندمدت و نرخ سود پایین به این موسسات هم از دیگر پیشنهادهای مطرح شده است.
5 پیشنهاد برای افزایش اثرگذاری برگزاری دوره‌های کارآموزی رشته‌های فنی
«واکاوی دوره‌های کارآموزی رشته‌های فنی و مهندسی به روش نظریه داده بنیاد» نوشته امین سیدنصرتی، علی محمدزاده، حامد عبدالله نژاد، دانشجویان دکتری دانشگاه تهران و امیرکبیر و رحمت ستوده قره باغ استاد دانشگاه تهران را که توسط فصلنامه آموزش مهندسی ایران به چاپ رسیده، می‌توان مقاله دیگری در ارتباط با این حوزه دانست. در بخشی از این مقاله آمده است: «آموزش‌های مهندسی در طول دوران تحصیل باید بتوانند شایستگی‌ها و توانمندی‌های لازم را برای ایفای نقش موثر در جامعه در دانشجویان ایجاد کرده و مهارت‌های فنی، تخصصی و مدیریتی را در آنان ایجاد کنند. دانشگاه‌ها باید از طریق برنامه‌ریزی آموزش موثر، دانشجویان را برای ورود به بازار کار توانمند و آماده کنند و در بهره‌وری منابع مالی و سرمایه‌های انسانی تلاش کنند. از طرفی با توجه به مشکلات اقتصادی کشور و عدم امکان استخدام در نهادهای دولتی برای همه دانش‌آموختگان دانشگاهی، ضروری است تا دانشجویان در طی دوران تحصیل مهارت‌های عملی لازم را برای ایجاد کسب‌وکار و کارآفرینی کسب کنند. متاسفانه امروزه آموزش‌های دانشگاهی در توانمندسازی و ایجاد مهارت‌های لازم در دانشجویان به‌منظور سازگاری با تقاضای بازار کار موفقیت چندانی ندارند درنتیجه انتظارات جامعه و صنعت به علت عدم توانمندی دانش‌آموختگان و کسب مهارت لازم برآورده نمی‌شود. دلیل این امر تمایل آموزش عالی به‌سمت آموزش‌های نظری است. یکی از برنامه‌های مهـم دانشگاه‌ها در کشـورهای پیشـرفته، توانمندسـازی شـغلی دانشـجویان اسـت کـه در آن دانشـجویان دانـش و مهـارت لازم را بـرای یافتـن شـغل مناسـب و موفقیـت در آن کسـب می‌کنند و بهبـود می‌دهند. آموزش‌های نظـری قـوی در طـول دوران تحصیـل بـرای دانشـجویان لازم اسـت امـا کافـی نیسـت. کسـب مهارت‌های لازم از طریـق آموزش‌های در محیـط کار، مکمـل آموزش‌های نظـری اسـت و پیشـرفت اقتصـادی و صنعتـی جامعـه را سـرعت می‌بخشد. »
این پژوهش که به‌زعم نگارندگانش جهتگیری کاربردی دارد و راهبرد نظریه داده بنیاد با رویکرد نظام‌مند بهره گرفته است، در این راستا با 16 نفر ا دانشجویان، اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها و مدیران صنعت مصاحبه شده است.
این پژوهش هم مانند دیگر مقالات منتشرشده، پیشنهاد‌هایی را برای بهبود برگزاری دوره‌های کارآموزی رشته‌های مرتبط با گروه فنی و مهندسی ارائه کرده است. بازنگری در تعریف واحد کارآموزی، ایجاد نظام‌انگیزش برای کنشگران دوره‌های کارآموزی، هدفمندسازی دوره‌های کارآموزی، جذب هیات‌علمی با رویکرد تجارب صنعتی، ارتقای هماهنگی و نظارتی و ساماندهی کارفرمایان مولفه‌هایی است که در این پژوهش به‌عنوان راهکارهای اثرگذاری بیشتر دوره‌های کارآموزی مطرح شده است.
توسعه قابلیت‌های اشتغال‌پذیری لازمه بهبود وضعیت اشتغال دانشجویان
«نقش مدیریت دانش فردی بر اشتغال‌پذیری دانشجویان فنی - مهندسی» مقاله‌ای است که توسط نسرین قیاسوند دانشجوی دانشگاه ملایر، عباس خاکپور و هانیه کلانتری‌دهقی از اساتید این دانشگاه در فصلنامه آموزش مهندسی ایران منتشر شده است. در مقدمه این پژوهش آمده است: «یکی از کارکردهای اساسی آموزش عالی، پرورش افراد برای برآوردن نیازهای بازار کار است و اشتغال‌پذیری دانش‌آموختگان شـاخصی از کیفیـت آمـوزش عالـی محسـوب می‌شود. در چنـد سـال‌گذشـته و به‌دلیـل آمـاده نبـودن دانش‌آموختگان یـا اشـتغال ناپذیری آنهـا، انتقادهـای شـدیدی از سـوی کارفرمایـان به نظام آمـوزش عالـی وارد شـده اسـت و از آن زمـان، دانشگاه‌ها تمایـل بیشـتری بـه پاسـخگویی به نیازهای بـازار کار داشته‌اند. اشـتغال و کاریابـی، به‌ویژه اشـتغال تحصیلکـردگان، ازجمله مهم‌تریـن مسـائل و دغدغه‌های جوامـع امـروز اسـت. بـا توجـه بـه بحـث توسـعه دانایی‌محـور، رسـالت دانشگاه‌ها تربیـت افـرادی اسـت کـه بـا دانـش خـود گامـی در جهـت توسـعه کشـور بردارنـد، بنابرایـن تربیـت افـراد اشـتغال پذیر بـرای بـه حرکـت درآوردن چرخ‌های اقتصـاد کشـور ضـروری و حیاتـی اسـت.
پیونـد مدیریـت دانـش بـا موضـوع اشـتغال‌پذیری از آن نظـر اهمیـت دارد کـه امـروزه، مساله اشـتغال جوانـان، به‌ویژه تحصیلکـردگان، مشـغله ذهنـی بسـیاری از سیاسـتگذاران و دولتمـردان اسـت. مدیریـت دانـش همچنیـن علاوه‌بر معرفـی مشـاغل جدیـد، سـیطره و پتانسـیل اشـتغال‌پذیری را هـم تغییـر داده اسـت. اشـتغال‌پذیری در دهه‌های گذشـته به‌عنوان مفهومـی بنیادیـن و اساسـی در سیاست‌های بـازار کار بین‌المللـی شـناخته شـده و بـه‌معنـای نحـوه سـازگاری فعـال در یـک شـغل ویـژه اسـت کـه افـراد را در شناسـایی و تشـخیص فرصت‌های شـغلی توانمنـد می‌سازد. مدیریـت دانـش فـردی می‌تواند دانشـجویان را در جهـت توانمندسـازی و راهبردهـای اسـتخدامی و شـغلی در آینده‌ای نزدیـک یـاری و سـطح آمـوزش و انگیزش افـراد را ارتقـا دهـد و تمایـل بـرای پذیـرش برخـی از مسئولیت‌ها را در آنان ایجـاد کنـد. کسـب توانایی‌های لازم بـرای مدیریـت دانـش فـردی در رشـد و توسـعه موقعیـت علمـی، حرفه‌ای و کاری افـراد در محیـط زندگـی اثرگـذار اسـت و از مولفه‌های ضـروری و بنیادیـن تحقـق جامعـه دانش‌بنیان محسـوب می‌شود.»
ایـن پژوهـش از نظـر هـدف از نـوع پژوهش‌های کاربـردی و از نظـر روش جمـع‌آوری اطلاعات از نـوع روش‌های توصیفـی استفاده کرده است، از سوی دیگر جامعـه آمـاری پژوهـش شـامل کلیـه دانشـجویان تحصیلات تکمیلـی دانشـکده مهندسـی دانشـگاه بوعلـی سـینا بـه تعـداد 900 نفـر بـود اما حجـم نمونـه پژوهش با اسـتفاده از فرمـول نمونه‌گیری کوکـران بـه تعـداد 281 نفـر از دانشـجویان دانشگاه‌های مذکـور به‌دسـت آمـد کـه بـه روش تصادفـی انتخـاب شـدند.
این پژوهش نتیجه می‌گیرد دستگاه‌های اجرایی کشور با مشکل کمبود کارکنان ماهر مواجهند. از طرفی تقاضای کافرمایان چیزی بیش از یک مدرک است و بسیاری از دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی کشور به‌دلیل نداشتن قابلیت‌های لازم در رقابت با همنوعان خود برای ورود به دستگاه‌های اجرایی و مشاغل مختلف با مشکل مواجهند، از این رو پرداختن به مساله اشتغال‌پذیری درخصوص دانشجویان مراکز آموزش عالی که هنوز فرصت یادگیری و کسب مهارت لازم را ندارند، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. اهمیت این موضوع درخصوص دانشجویان مهندسی مضاعف است، زیرا جامعه باید با دستان متخصص علوم انسانی طراحی و آینده‌پژوهی و توسط متخصصان فنی و مهندسی ساخته شود. همچنین آمـوزش مهندسـی بایـد بـا توسـعه قابلیت‌های اشـتغال‌پذیری از طریـق توسـعه مدیریـت دانـش علاوه‌بر رفـع مشـکلات اشـتغال دانش‌آموختگان ایـن حـوزه، زمینـه توسـعه اشـتغال را بـرای سـایر حوزه‌ها نیـز فراهـم سـازد.
مطالب پیشنهادی
