حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با «فرهیختگان»:
درباره مصاحبه اخیر وزیر امور‌خارجه کشورمان با روزنامه فایننشال‌تایمز و آخرین اخبار از روند پیشرفت مذاکرات وین، به‌سراغ حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل بین‌الملل رفته‌ایم. این کارشناس مسائل بین‌الملل معتقد است یکی از اصلی‌ترین چالش‌های پیش‌روی تیم مذاکره‌کننده کشورمان و طرف‌های غربی آن است که غرب اساسا قصد ندارد تحریم‌ها را لغو کند. چیزی که به‌نظر می‌رسد این است که شاید بخشی از تحریم‌ها را صرفا «تعلیق» کند که البته مطالبه ایران لغو تمامی آنها است. در ادامه، متن گفت‌وگوی بهشتی‌پور با «فرهیختگان» را می‌خوانید.
وضعیت فعلی مذاکرات را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ اصلی‌ترین چالش‌های پیش‌روی مذاکره‌کنندگان کشورمان چیست؟
آمریکا حاضر نیست همه تحریم‌ها را لغو کند. بخشی از تحریم‌ها مربوط به برجام است، اما طرف آمریکایی این را هم نمی‌پذیرد و قصد دارد این بخش از تحریم‌ها را نیز نگه دارد. نکته دوم آنکه آمریکا اساسا قصد ندارد تحریمی را «لغو» کند و اگر هم به‌سمت تغییر وضعیت تحریم‌ها حرکت کند، آن تعلیق است. یعنی اجرای آنها را به حالت تعلیق دربیاورد، درست مثل ایام قبل از خروج این کشور از برجام. نکته بعدی این است که آمریکا حاضر نیست درصورت پیوستن دوباره به توافق، تضمین دهد که دوباره بدعهدی نخواهد کرد. می‌گوید نمی‌تواند برای دولت بعدی تعیین‌تکلیف کند که چه اقدامی انجام دهد یا ندهد. این صحبت اگرچه بی‌ربط نیست، اما نکته آن است که تعهد دولت‌ها به حاکمیت‌ها بازمی‌گردد و آنچه حاکمیت‌ها می‌پذیرند، برای نهادهای مختلف یک کشور است و نمی‌شود به‌صرف تغییر دولت‌ها بگوییم نمی‌توان تضمین داد. مانند اینکه حکومت‌ها تغییر می‌کنند اما تعهدات سرجای خود باقی‌می‌ماند. این یک عرف پذیرفته‌شده در صحنه بین‌الملل است.
نظرتان درباره نکته مطرح‌شده از سوی وزیر امور‌خارجه کشورمان با این عنوان که کنگره آمریکا باید درباره تعهدات آمریکا به برجام، «بیانیه سیاسی» صادر کند، چیست؟
مساله بر سر این است که رئیس‌جمهور آمریکا، مصوبه کنگره آمریکا را زیر پا گذاشته است. شاید این بیانیه کنگره به‌عنوان رسیدی که مثلا دریافت می‌کنیم به‌کار بیاید، ولی از لحاظ عملی، رئیس‌جمهور آمریکا آنقدر اختیار دارد که مصوبه کنگره را هم زیر پا گذارد. مثل تصویب پیمان مودت ایران و آمریکا در سال 1955. این پیمان، تصویب کنگره آمریکا را هم داشت، اما پمپئو به‌راحتی آن را کنار گذاشت. در رابطه آمریکا و روس‌ها هم چنین چیزی مطرح است. حداقل دوبار دو پیمان مهم خلع‌سلاح هسته‌ای که یکی قانون موشک‌های میانبرد و دیگری کوتاه‌برد بود، در دو مقطع، یکی زمان بوش پسر و دیگری در دوره ترامپ، زیر پا گذاشته شد، درصورتی‌که مصوبه کنگره را هم داشت. یعنی این‌طور نیست که اگر مثلا کنگره آمریکا حتی چیزی را تصویب کند، ما مطمئن باشیم که دولت بعدی این کشور نمی‌تواند زیر آن بزند. ضمانت توافق‌های بین‌المللی وابسته به اراده کشورهایی است که قرار است آن را اجرا کنند. نمونه آن را در توافق 1975 ایران و عراق داریم که عراق نخواست به اجرای آن ادامه دهد و به‌راحتی آن را زیر پا گذاشت. مثال‌های متعددی راجع‌به این موضوع وجود دارد. بنابراین باید توجه داشت بیانیه سیاسی شاید نکته‌ای است که بتوان درباره آن گفت ایران مثلا یک امتیازی گرفته است، درصورتی‌که کنگره با آن هم مخالف است، البته اگر موافقت کند هم خیلی مورد خاصی که فکر کنیم می‌توانیم از آن اطمینان لازم را به‌دست بیاوریم، محسوب نمی‌شود. در هر صورت فعلا اصلی‌ترین بحث میان ایران و غرب مساله تضمین است. علاوه‌بر تضمین موضوع این است که طرف‌ها چطور به تعهدات‌شان برگردند. این چگونگی بازگشت ایران و دیگر طرف‌ها به تعهدات نیز جای بحث و بررسی دارد. مثلا درباره اورانیوم غنی‌شده، نکته این است که طرف غربی حق غنی‌سازی ایران با سانتریفیوژهای نسل جدید را به‌رسمیت نمی‌شناسد و می‌گوید اگر ایران قصد غنی‌سازی دارد، باید فقط با همان نسل یک این کار را انجام دهد. این مطالب را به‌نقل از نشریات مختلفی خارجی می‌گویم، چون مسئولان خودمان زیاد دراینباره اطلاعات نمی‌دهند. گفته‌های آن رسانه‌ها حول بحث ضمانت‌‌ها و نوع بازگشت طرف‌ها به تعهدات و چگونگی نظارت‌های آژانس است. امیرعبداللهیان هم اشاره‌ای به نظارت‌های آژانس داشت و گفت این مساله، برای طرف مقابل نقد است نه اینکه مثل سایر مسائل صرفا نسیه‌ای در مذاکرات محسوب شود.
ارزیابی‌تان از ابعاد حضور نمایندگان رژیم‌صهیونیستی در وین چیست و فکر می‌کنید چه نتایجی به‌دنبال خواهد داشت؟
اصل قضیه آن است که جزئیات مذاکرات توسط آمریکا که هم‌پیمان راهبردی آنان است دراختیار صهیونیست‌‌ها قرار داده می‌شود، پیش‌تر در جریان قرار گرفته بودند، در این مذاکرات هم درجریان قرار خواهند گرفت. فکر نمی‌کنم حضور آنان در وین خیلی بر روند مذاکرات تاثیر بگذارد. چیز مخفی‌ای از آنها از سوی غربی‌ها وجود نداشته است. غربی‌ها به حضور آنان نیاز دارند، چون می‌خواهند به افکار عمومی‌شان بگویند ما رژیم‌صهیونیستی را دور نزده‌ایم و از پیش با آنان درباره توافق با ایران هماهنگ بوده‌ایم و آنان را در جریان قرار داده‌ایم. یعنی حضور تیم آنها اساسا نمادین است، برای اینکه رسانه‌ها به اهداف، نقطه‌نظرات و حساسیت‌های رژیم‌صهیونیستی دراینباره توجه کنند. ما می‌دانیم ریز مطالب با رژیم‌صهیونیستی مطرح خواهد شد. آمریکا متحد راهبردی رژیم‌صهیونیستی است و نتایج و توافقات احتمالی را منتقل خواهد کرد. درنتیجه، حضور آنان در وین برای بهره‌برداری‌های رسانه‌ای است.
به‌طور کلی، با توجه به شرایط فعلی مذاکرات، توافق را تا چه میزان در دسترس می‌دانید؟
با همه نکاتی که گفته شد، به‌نظر می‌رسد تا الان موانعی بر سر شکل‌گیری توافق وجود داشته و دارد. یک اینکه طرف غربی حاضر نیست تمام تحریم‌ها را لغو کند. دو اگر هم به تغییر وضعیت بخشی از آن هم فکر کند، قصدش آن است که آنها را به‌حالت تعلیق دربیاورد. سه هم اینکه آمریکا حاضر نیست اگر توافقی شکل گرفت به ایران تضمینی ارائه کند. طرف‌ها به‌صورت شفاهی و نه کتبی، گفته‌اند ما تضمین می‌دهیم از برجام خارج نشویم، ولی گفته‌اند نمی‌توانیم درباره دولت آمریکا در آینده تضمینی بدهیم.
