۱۳۰ معدن سنگ‌های قیمتی در انتظار سرمایه‌گذاری

تیم تحقیقاتی- معدنی شهید خوشنویس: گوهرسنگ‌ها جایگاه جهانی قابل‌توجه و مقامی فراتر از نفت، فلزات و… دارند. در کشور ما هم صنعت گوهرسنگ چندین مزیت دارد که چنانچه این صنعت توسعه یابد، می‌تواند جایگاه اقتصادی قابل‌قبولی برای کشور در دنیا ایجاد کند. از منظر تاریخ، فرهنگ ایران و اقتصاد خانواده‌ها به گوهرسنگ‌ها گره‌خورده است. هرچند امروز تا حدودی تکیه اقتصادی و پشتوانه اقتصاد خانواده‌ها طلاست ولی سنگ‌های قیمتی نیز در این گروه قرار می‌گیرند. از نظر فرهنگی، ایرانیان در مقایسه با خیلی از ملیت‌های دنیا علاقه بیشتری به گوهرسنگ‌ها دارند و این نکته مربوط به گوهر در اقتصاد داخلی و خارجی (ارزآوری) کشور قابل‌توجه است. از سوی دیگر خصوصیاتی مانند، بازار مصرف پرجمعیت داخلی و منطقه‌ای، وجود منابع گوهرسنگ‌های متنوع در کشور، وجود منابع متنوع و بسیار غنی در کشورهای هم‌ریشه و هم‌فرهنگ چون افغانستان، تاجیکستان و پاکستان، وجود نیروی کار جوان و خلاق، کم‌هزینه بودن راه‌اندازی کارگاه‌های تولید و پردازش از نظر ماشین‌آلات و فضای لازم، سادگی و آسانی از نظر حجمی، وزنی، نگه‌داری، حمل‌ونقل و جابه‌جایی، ارزش‌افزوده بالا، فراگیری آسان این صنعت، همه و همه دلایل مناسبی برای تغییر رویکرد و تمرکز توجه سرمایه‌گذاری در این بخش از ذخایر زیرزمینی کشور است. هدف از تدوین طرح توجیهی اقتصادی احداث زنجیره ارزش گوهرسنگ کشور تحلیل و ارائه‌ دلایل شفاف برای سرمایه‌گذاری در زنجیره ارزش این ماده معدنی در کشور است.

 خلاصه طرح

طبق بررسی‌های تیم تحقیقاتی، معدنی شهید خوشنویس که روی اسناد بالادستی توسعه گوهرسنگ کشور و همچنین حلقه‌های اجرایی زنجیره ارزش مربوطه شامل معدن (از ثبت تا بهره‌برداری)، صنایع معدنی، صنعت و بازرگانی گوهرسنگ‌ها انجام ‌شده، نتایج ذیل حاصل شده است:

1- نیاز به یک بازنگری در سیاستگذاری بخش معدن کشور در حوزه‌ گوهرسنگ‌ها غیرقابل‌انکار است.

2- با توجه به نبود یک‌ چشم‌انداز اصولی در این حوزه و در سنوات گذشته، زیرساخت‌های لازم برای پیاده‌سازی زنجیره ارزش وجود ندارد و این موضوع کار تحقق طرح را با مشکل روبه‌رو خواهد کرد.

3- در طرح اقتصادی کلان مربوط باید تمام زیرساخت‌های لازم برای تک‌تک حلقه‌های زنجیره ارزش دیده ‌ و اجرایی شوند.

4- حذف حلقه‌های واقعی و مغفول‌مانده مانند اکتشاف و بازرگانی خارجی باعث غیرواقعی شدن طرح اقتصادی در این حوزه می‌شود که موجب تشکیل سراب موفقیت در رقابت با رقبای خارجی خواهد شد.

5- نتایج مقایسه‌ نرخ بازگشت سرمایه در پنج حالت سرمایه‌گذاری در این طرح لزوم و اهمیت اجرای حلقه بازرگانی خارجی و بحث خطیر برندسازی را نشان می‌دهد.

6- پیوست‌های جذاب طرح مانند پیوست اجتماعی (ظرفیت اشتغال، تاثیرات فرهنگی و حفظ کیان خانواده، مهاجرت معکوس و ...) این طرح را از طرح‌های معدنی و اقتصادی دیگر متمایز می‌نماید.

7- در این طرح تمام اقدامات مربوط به استراتژی‌های مربوط به اهداف سند چشم‌انداز ماده معدنی فوق احصا شده است.

8- در این طرح برای فروش محصول صنعتی (گوهرسنگ جواهری) در خارج از کشور واحد ارزش (به‌طور متوسط) به ازای هر گرم 100 دلار ارزش‌گذاری شده که 10 درصد متوسط قیمت فروش گوهرسنگ‌های ایرانی در خارج از کشور است.

9- در صورت تحقق زنجیره ارزش در کشور، تراش گوهرسنگ‌های کشورهای دیگر همچون افغانستان سودهای کلانی را بدون سرمایه‌گذاری در حلقه‌های قبلی مربوطه از زنجیره ارزش مختص آنها عاید کشور خواهد کرد که ارزآوری چندین برابری را به‌ارمغان خواهد آورد (برای مثال تراش در صورت ایجاد حلقه‌ صنعت یا همان تراش جواهری گوهرسنگ‌ها در کشور بدون نیاز به سرمایه‌گذاری در حلقه‌های قبل مانند اکتشاف، بهره‌برداری و صنایع معدنی، تنها با تراش گوهرسنگ‌های کشور افغانستان سود سرشار چند صد برابری عاید کشور خواهد کرد.)

10- مهم‌ترین بخش کیفی زنجیره که در ظاهر بسیار هزینه‌بر است، بخش تحقیق و توسعه است که شامل ایجاد سازمان استاندارد، تاسیس پژوهشکده و مرکز تحقیقات، تاسیس خانه گوهر، برند سازی، آموزش، رسانه، تبلیغات و برپایی نمایشگاه و... است. این بخش تاثیر بسزایی روی توسعه اقتصادی زنجیره خواهد داشت.

11- با توجه به بررسی‌های اولیه کارگروه، تعداد 130 نقطه امیدبخش در کشور و در محدوده 31 استان برای سرمایه‌گذاری پیش‌بینی‌ شده است.

12- در فاز اول تا پایان سال 1402 «حلقه‌های بازرگانی» و «تحقیق و توسعه» برای 31 استان تعبیه‌ شده است که در فازهای بعدی براساس ظرفیت نقاط پروژه‌محور، قابل توسعه و افزایش خواهد بود.

13- زیرشاخه‌های حلقه‌های زنجیره ارزش در این طرح کاملا واقعی و براساس استانداردها و قیمت‌های جدید ترسیم‌شده‌اند. سرمایه‌گذار در انتخاب و تغییر آنها مختار است.

14- در جداول و جزئیات طرح، شاخه‌هایی از حلقه‌ها که تجربه اجرایی ثبت‌شده در کشور نداشته‌اند، اعداد یا آیتم‌های مواد دیگر معدنی مشابه جایگزین شده که قابل اصلاح است (مثال حفاری‌های نیمه‌عمیق اکتشافی یا روش آتشباری در بهره‌برداری معدن.)

15- در این طرح، نتایج و بازگشت سرمایه پنج نوع زنجیره ارزش با یکدیگر مقایسه شده که خلاصه زنجیره‌ فیروزه آن به این شرح است:

بهترین زنجیره از نظر بازگشت سرمایه زنجیره شماره 3 (معدن، صنایع معدنی صنعت) با 143 درصد بازگشت سرمایه در هشت ماه و زنجیره شماره 5 (زنجیره کامل تا بازرگانی خارجی) با 169 درصد بازگشت و زمان 6 ماهه هستند که نشان از اهمیت نقش گوهرتراشی جواهری و بازرگانی خارجی آن دارد. در ذیل خلاصه‌ای از آنالیز انجام‌شده و میزان سرمایه‌گذاری لازم برای تحقق این طرح اقتصادی به تفکیک حلقه‌های زنجیره ارزش و تفکیک فاز (اول و دوم) اجرای آن آمده است.

نکته: دلیل اختلاف فاحش ارزش سرمایه‌گذاری بین معدن و دو حلقه بعدی این است که زیرساخت‌های اصلی مورد نیاز برای ایجاد زنجیره ارزش، در حلقه اول دیده ‌شده که تا 20 درصد قابل‌انتقال به حلقه‌های بعدی است و درمجموع، ارزش سرمایه‌گذاری زنجیره، ثابت خواهد بود و تنها از حلقه‌ای به حلقه دیگر منتقل خواهد شد.

برآوردهای تیم تحقیقاتی- معدنی شهید خوشنویس نشان‌ می‌دهد زنجیره گوهر سنگ کشور از معدن تا بازرگانی خارجی در فاز اول به 9 هزار میلیارد تومان تا سال 1402 و در فاز دوم تا سال 1404 به حدود 20 هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری نیاز خواهد داشت که جزییات آن به سازمان ایمیدرو ارائه شده است. گفته می‌شود در صورت تحقق این طرح، به‌طور مستقیم حداقل 30 هزار شغل جدید در کشور ایجاد خواهد شد.