فاطمه مرادیان، خبرنگار گروه جامعه: ما انسان‌ها از گذشته‌های دور تا همین حالا علاقه زیادی به دانستن آینده داشته‌ایم و برای فهمیدن یک خط از آن به هزار راه عجیب‌وغریب روی آورده‌ایم؛ از رمل و اسطرلاب بگیر تا جادو و فال قهوه. می‌خواهم بگویم حرارت این آتش در وجودمان با پیشرفت و بالارفتن سطح سواد هم سرد نشد تا اینکه علم به کمک‌مان آمد. بله، هوش مصنوعی! در تعریف هوش مصنوعی باید گفت سامانه‌هایی هستند که می‌توانند واکنش‌هایی مشابه رفتارهای هوشمند انسانی ازجمله درک شرایط پیچیده، شبیه‌سازی فرآیندهای تفکری و شیوه‌های استدلالی انسانی را داشته باشند. کشور ما هم با اینکه مدت زیادی از ورودش به عرصه هوش مصنوعی نمی‌گذرد، اما به رتبه ۱۳ جهان در زمینه نظریه‌پردازی هوش مصنوعی دست یافته است. هوش مصنوعی در تفکیک داده‌ها مخصوصا زمانی‌که داده‌هایی با حجم بالا درباره موضوعی خاص، دراختیار داشته باشد بسیار خوب عمل می‌کند و این خصوصیت به تشخیص بیماری‌ها بسیار کمک می‌کند. با شیوع کرونا در جهان و دردسترس بودن داده‌های بسیار زیاد دانشمندان از هوش مصنوعی برای موارد مختلفی ازجمله تشخیص مبتلایان به کرونا، رفع مشکلات غیبت دانش‌آموزان در کلاس درس، مشکلات پساکرونا، یافتن درمان کرونا، ساخت واکسن کرونا و... کمک گرفتند.

موج چهارم و پنجم را پیش‌بینی کردیم، اما کسی توجه نکرد

حسین ابراهیم‌پور کومله، عضو هیات‌علمی دانشگاه کاشان و گروه هوش مصنوعی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درمورد کاربرد هوش مصنوعی در زمینه بیماری کرونا گفت: «هوش مصنوعی کاربردهای زیادی دارد و بسیار موردتوجه مردم و مسئولان قرار گرفته است. درمورد بیماری کرونا به‌طور خاص می‌توان گفت از هوش مصنوعی در بحث‌های مختلفی مانند تشخیص و بیماری یا در حوزه داروها و واکسن‌ها می‌توان کمک گرفت. بخشی که من روی آن کار می‌کنم بحث داده‌کاوی است؛ یعنی براساس داده‌هایی که داریم می‌توانیم تشخیص دهیم روند بیماری در آینده به چه شکل است. به‌عنوان مثال در شکل زیر پیش‌بینی وقوع موج چهارم و پنجم کرونا ازنظر تعداد تلفات را مشاهده می‌کنید. این پیش‌بینی را سال گذشته در دی‌ماه 99 انجام دادم و خطر وقوع موج چهارم و پنجم کرونا را در ایران برای دوستان به‌خصوص در شورای آموزش‌وپرورش برای کاشان و اصفهان و همین‌طور برای سایر مناطق ارسال کردیم، توضیح دادیم، ولی دوستان در سمت‌ها اصلا توجهی به این قضیه نکردند، درحالی‌که می‌شد با پیگیری این موضوع و درنظر گرفتن موج‌هایی که در راه بود، جلوی این بیماری و بیمار شدن افراد و تلفات زیادی که داشتیم را گرفت. کما اینکه با مقایسه این پیش‌بینی با داده‌های واقعی بعد از یک‌سال حالا می‌توان مشاهده کرد که این پیش‌بینی از صحت و دقت خوبی ازنظر شروع تا پایان هر موج و میزان تلفات برخوردار بوده است.  هدف من از اطلاعیه‌ها و آمارهایی که می‌دهیم همین است که مسئولان به این امر توجه کنند. الان موج ششم شروع شده است، دو ماه است ستاد کمیته علمی ستاد کرونا این را اخطار داده، ولی تنها کاری که برخی مسئولان کردند این بود که گفتند ماسک بزنید و دست‌ها را بشویید و واکسن بزنید. »

اواسط اسفند اوج موج ششم و فروردین 1401 احتمالا پایان موج ششم

عضو گروه هوش مصنوعی دانشگاه کرمان درخصوص صحت این داده‌ها گفت: «داده‌هایی که داریم داده‌هایی است که وزارت بهداشت اعلام می‌کند و در رسانه‌ها هر روز اعلام می‌شود. داده‌های رسمی کشور است و نشان می‌دهد در روزهای مختلف چند نفر بیمار شدند یا متاسفانه فوت کردند که برای پیش‌بینی از آن استفاده کردیم. البته ما آمار را از منبع دیگری هم داریم که سازمان ثبت‌احوال است که داده‌های کلی تلفات کشور است؛ یعنی تعداد مرگ‌ومیر هر روز را به تفکیک جنسیت، استان و سن مشخص می‌کند که آن داده‌ها اطلاعات خیلی بیشتری را به ما می‌دهد؛ ازجمله اینکه تحلیلی که من انجام دادم نشان می‌داد قبل از اعلام رسمی ورود کرونا به ایران در اسفند 98 شاهد موج خفیف کرونا که اسم آن را موج صفر می‌گذارم، هستیم. بین آبان تا اسفندماه 98 این موج تلفات وجود داشته و دقیقا علائمی مانند موج‌های فعلی کرونا را نشان می‌داد. این تعداد تلفات در آن زمان جای سوال دارد که چرا این اتفاق افتاد. در هرحال داده‌ها از منابع رسمی کشور تامین می‌شود و نمودارها طبق برنامه‌های کاملا مشخص است و دراختیار همه دوستان قرار دارد و حتی مراجع دیگری که این داده‌ها را دارند می‌توانند این نمودارها را تهیه کنند. قسمت پیش‌بینی بر اساس مدل‌هایی است که هر متخصص و محققی براساس روش خود این کار را انجام می‌دهد. یک دانشگاه دیگری در آمریکا همین کار را می‌کند، آنها هم موج ششم ما را پیش‌بینی کردند که اتفاقا جواب آنها با پیش‌بینی من قدری متفاوت است و آنها موج را بسته‌تر می‌بینند که زودتر تمام می‌شود، ولی پیش‌بینی من این است که تا اوایل یا اواسط اسفندماه برای رسیدن به پیک موج ششم زمان نیاز داریم و احتمالا پایان موج ششم در فروردین 1401 است، ولی براساس نمودار دانشگاه آمریکایی پیش‌بینی این است که اواسط بهمن به پیک موج ششم می‌رسیم و در اواخر اسفند هم تمام می‌شود. تفاوت یک یا دو هفته‌ای بین آمار من و آنها وجود دارد. اما درعوض آنها تعداد مبتلایان را تا روزانه 2 میلیون نفر تخمین می‌زنند.»

ابتلای روزانه در این پیک تا 100-90 هزار مورد در روز هم می‌رسد

ابراهیم‌پور، عضو هیات‌علمی دانشگاه کاشان درمورد پیش‌بینی‌های قبلی خود این‌طور گفت: «پیش‌بینی‌هایی که قبلا انجام دادم و منتشر کردم - برای آنکه می‌خواستم مردم آن را ببینند و متوجه بشوند- براساس مدل ساده‌شده است. در پیش‌بینی قبلی ارتباطی که بین مقدار پیک موج داده‌ها درنظر گرفته شده رابطه خطی بود و آنجا این را نشان دادم. ازنظر اتفاقی که افتاد متاسفانه من به‌عنوان کسی که پیش‌بینی می‌کند اصلا دوست ندارم این داده‌ها آن‌طور که پیش‌بینی کرده‌ام اتفاق بیفتد، ولی این‌طور شد و سر همان زمان‌هایی که اعلام کرده بودم، موج چهارم یعنی در دی‌ماه 99 و موج پنجم در خرداد 1400 تا شهریور اتفاق افتاد. میزان تلفاتی که آن زمان درنظر گرفته شده بود باتوجه به اینکه الان آماری که برای تلفات اعلام می‌شود متاسفانه آمار کسانی است که قبلا تست پی‌سی‌آر دادند و مثبت شدند، تمام مراجعی که صحبت می‌کردم رسما می‌گفتند باید این آمار را در ضریبی بزرگ‌تر ضرب کنید تا به عدد واقعی برسید. پیش‌بینی‌ای که من کردم در شکل آن نوشتم تعداد تلفات در روز در پیک موج چقدر است. برای موج ششم من سراغ تلفات نیامدم، بلکه آمار بیماران را مطرح کردیم، چون رفتار امیکرون نسبت‌به بقیه در تلفات متفاوت است، ولی موج بیماران بسیار شدیدتر از موج بیماران دلتا و سویه‌های قبلی است. پیش‌بینی‌ای که من کردم این است که در زمان پیک این موج ششم احتمالا تعداد بیماران بین 90 تا 100 هزار نفر در روز را دربر می‌گیرد و اگر الان توجه کنید از ابتدای بهمن‌ماه تا الان که دو هفته گذشته است، میزان بیماران 40-30 هزار نفر است، بنابراین این آمار می‌تواند واقعی باشد و احتمال زیاد یک مخاطراتی را برای بیمارستان‌ها و کادر درمان خواهد داشت و به‌خصوص مدارس و باز بودن مدارس در این قضیه بسیاربسیار تاثیرگذار است.»

اگر کاری نکنیم، کرونا تا 7-6 سال دامنگیرمان خواهد بود

عضو گروه هوش مصنوعی دانشگاه کرمان درمورد نحوه مدل‌سازی خود گفت: «در مدل‌سازی‌ای که من انجام می‌دهم، دو جور برخورد با مساله داریم؛ برخی از دوستان که این تحقیق را مثل من انجام می‌دهند به علائم و عوامل قضیه توجه می‌کنند و تک‌تک این عوامل را درنظر می‌گیرند. مثلا می‌گویند سناریوی ما این باشد که 80 درصد مردم پروتکل‌ها را رعایت کنند این روند خواهد بود، اگر میزان رعایت پروتکل زیر 50 درصد بیاید این وضعیت رخ می‌دهد. تاثیر تک‌تک عوامل را می‌بینند. در مدل‌سازی‌ای که من انجام می‌دهم، بدون توجه به عوامل صرفا روند داده‌ها را بررسی می‌کنیم. اصلی در داده‌کاوی داریم که می‌گوید داده‌ها به‌تنهایی تمامی عوامل موجود در داخل خود را برای ما افشا می‌کنند و به ما نشان می‌دهند. بنابراین اگر به همان روند داده درست توجه کنیم، عوامل موثر را می‌توانیم در آن دخیل بدانیم. در مدل‌سازی‌ای که من انجام دادم، سناریوهای مختلف را درنظر نگرفتم، بلکه خود روند داده این را نشان می‌دهد که به چه شکل موج ششم جلو می‌رود و الان موج ششم برخلاف 5 موج قبلی که در ناحیه خطی بود، از ناحیه خطی بیرون رفته و تبدیل به یک موج نمایی می‌شود و این روند چندسال آینده را برای موج کرونا نشان می‌دهد که متاسفانه روند بسیار خطرناکی است و لازم است هرچه زودتر مسئولان بیدار شوند و به فکر پیدا کردن راه چاره باشند، وگرنه ممکن است حتی این بیماری تا 6 یا 7 سال آینده هم دامنگیر مملکت ما باشد.»

پیش‌بینی‌ها حتما امکان تغییر دارند، اگر وضعیت تغییر کند

عضو هیات‌علمی دانشگاه کرمان موج ششم را این‌گونه پیش‌بینی کرد: «پیش‌بینی من برای موج ششم این است که اوایل یا اواسط اسفند ممکن است به پیک موج برسیم و میزان مبتلایان در روز در آن زمان بین 90 تا 100 هزار نفر را پیش‌بینی کردم و اتمام موج را هم می‌توان گفت بستگی به این دارد که چطور بیماری را کنترل کنند، بین اواسط تا اواخر فروردین پیش‌بینی کرده‌ام. از زمانی که کرونا آغاز شد، سایتی را راه‌اندازی کرده‌اند که پیش‌بینی‌هایی را درمورد کل دنیا می‌کنند. همه کشورها سایتی دارند که بر این اساس کار می‌کنند. من فکر می‌کنم دوستان در وزارت بهداشت خیلی از آمار و اطلاعاتی که می‌گیرند را از این سایت‌ها می‌گیرند، اما من شخصا برای ایران روی داده‌ها کار می‌کنم و با دانشجویان داده‌های کشورهای دیگر را بررسی کرده و مدل می‌کنیم. نظر دانشگاهی که در آمریکا این پیش‌بینی را انجام داده بود این است که اواسط بهمن در ایران به پیک موج ششم می‌رسیم و عدد آنها با بررسی رعایت پروتکل نزدیک 2 میلیون نفر بیمار در روز است و اتمام موج ششم را آنها آخر بهمن پیش‌بینی کردند، ولی همه اینها تخمین است. هم پیش‌بینی من و هم پیش‌بینی دیگران بستگی به روند بیماری و کارهایی که مردم انجام می‌دهد دارد. اگر مدارس تعطیل شود و مردم پروتکل‌ها را رعایت کنند احتمال تغییر در این اعداد وجود دارد. من براساس داده‌های موجود این تحلیل را انجام دادم و مدارس الان باز هستند.» ابراهیم‌پور در پاسخ به این سوال که این پیش‌بینی‌ها چقدر احتمال وقوع دارند، گفت: «در تمام کارهایی که به‌صورت آماری انجام می‌دهیم، درصدی احتمال دارد درست از آب درآید و درصدی هم ممکن است تغییر کند. بستگی به شرایطی دارد که برای این مساله پیش می‌آید. چیزی که الان براساس داده‌ها می‌بینیم و طبق آن هم پیش‌بینی می‌کنیم این اتفاق است. وقتی می‌خواهید از خیابان عبور کنید، ماشین از روبه‌روی شما می‌آید، شما با نگاه کردن به ماشین می‌توانید سرعت ماشین را تخمین بزنید و بفهمید آن لحظه‌ای که وسط خیابان هستید این ماشین به شما می‌خورد یا خیر. اگر آن ماشین در لحظه‌ای که می‌آید گاز بدهد یا ترمز بگیرد، ممکن است تمام محاسبات شما را به‌هم بزند و یک اتفاق دیگری بیفتد. ما هم براساس داده‌هایی که تا این لحظه داشتیم و دیدیم بیان می‌کنیم این روند به این شکل است، ولی همه می‌دانند چیزی که در آینده قرار است اتفاق بیفتد، امکان تغییر هم دارد.»

کم بودن مرگ‌ومیر ناشی‌از اُمیکرون، درست نیست

ابراهیم‌پور، عضو هیات‌علمی دانشگاه کرمان درمورد اقدامات موثر در کاهش روند رشد صعودی امیکرون گفت: «من به‌عنوان پدری که فرزند دانش‌آموز دارد و عضو شورای آموزش‌وپرورش است به این مساله نگاه می‌کنم. اینکه بچه‌هایی که در سن مدرسه هستند را درمعرض این خطر قرار دهیم، تاسف‌برانگیز است. متاسفانه برخی افراد مطرح می‌کنند که سویه امیکرون بی‌خطر و در حد یک سرماخوردگی معمولی است یا ادعا می‌کنند که امیکرون مرگ‌ومیر ندارد و فقط بیماری مسری است، درحالی‌که کاملا اشتباه می‌کنند. این حرف درستی نیست که بگوییم مرگ‌ومیر امیکرون کم است. در کشورهایی که موج امیکرون وجود داشته پیک تلفات را نگاه کنید، این پیک مرگ‌ومیر هم بوده است. درست است شاید با آن شدت نبوده، ولی باعث کشته شدن آدم‌ها شده است. چه کسانی را کشته است؟ می‌گویند اکثرا کسانی که ضعفی در سیستم ایمنی داشتند یا افرادی بودند که واکسیناسیون آنها کامل نبوده است. از دوستان وزارت بهداشت می‌خواهم این را به مردم توضیح دهند که چه واکسنی برای سن 5 تا 12 سال در دنیا وجود دارد و آیا این واکسن در ایران دراختیار بچه‌های ما هست یا خیر و آیا واکسن‌هایی که برای بچه‌های 12 تا 18 سال ما تزریق می‌کنند مجوز بهداشت جهانی دارد یا خیر؟ حتی مجوز اضطراری برای تزریق در این سن را دارد یا خیر. اینها نکاتی است که ما به‌عنوان اولیای دانش‌آموزان نگرانش هستیم.»

پیش‌بینی فوتی‌های موج ششم کرونا

استاد دانشگاه کرمان درخصوص پیش‌بینی آمار تلفات گفت: «برای موج ششم خیر، چون رفتار موج ششم کرونا برپایه سویه امیکرون کاملا متفاوت با رفتار موج‌های قبلی است. منتظر هستیم قدری داده‌ها بیشتر شود و احتمال دارد برای موج‌های بعدی بتوانیم براساس آن داده‌ها این پیش‌بینی را انجام دهیم، ولی داده‌های تلفات موج‌های قبلی تا موج پنجم را پیش‌بینی کردم. پیش‌بینی دانشگاه واشنگتن درباره تلفات موج ششم را در ادامه می‌آورم.»