فاطمه مرادیان، خبرنگار: طبیعت همواره دست دوستی و بخشش به‌سمت ساکنان زمین دراز کرده اما جوابی جز بی‌مهری نگرفته است. شاید اینطور به‌نظر بیاید که بلایای طبیعی خشم طبیعت است نسبت به تعدی و تجاوز ما به حریمش. حوادثی مانند سیل هرچند جزء رخدادهای طبیعی به‌شمار می‌روند ولی بیشتر از آنکه از طبیعت حاصل شده باشند، نتیجه سهل‌انگاری و اشتباهات ما انسان‌ها هستند. تازه‌ترین گزارش سازمان جهانی هواشناسی (WMO) درباره اثرات بلایای طبیعی در جهان مرتبط با تغییرات آب‌وهوایی نشان می‌دهد که طی ۵۰ سال گذشته، میزان بلایا و حوادث طبیعی مرتبط با تغییرات اقلیمی در جهان، پنج‌برابر شده است. پدیده سیل در ایران قدمت زیادی دارد. قدیمی‌ترین سیل که در خاطره ما نقش بسته، سیل ۱۳۶۶ تجریش است که بیش از ۳۰۰ کشته و مفقود بر جا گذاشت. سیل ویرانگر گلستان در ۲۰مرداد ۱۳۸۰ منجر به کشته و ناپدید شدن بیش از ۵۰۰ نفر از هموطنان شد. سال ۱۳۸۸ بارش بارانی خارج از انتظار باعث شد در بستر رودخانه قمرود -که حالا بعداز چند سال کم‌بارشی به پارکینگ تبدیل شده بود- سیل جاری شود و به‌موجب آن چهارنفر جان باختند و ۲۰۷ میلیارد تومان خسارت به‌بار آورد. سال ۹۸ خسارت جانی و مادی هزاران‌میلیاردی سیل استان‌های مازندران، گلستان و به‌خصوص فارس بار دیگر افکار عمومی را متوجه خود کرد اما ظاهرا فقط توجه افکار عمومی را! چراکه مدیران بحران خود بیش از آسیب‌دیدگان نیاز به‌ دستگیری داشتند. مدیریت بحران هنگام وقوع حوادث غیرمترقبه و اقدامات پس از حادثه در ایران آنطور که باید پیش نرفته و نمی‌رود. زلزله شهر سی‌سخت کمتر از 20روز دیگر، یک‌ساله می‌شود، درحالی‌که به‌گفته اهالی هنوز عده‌ای از مردم نتوانسته‌اند در خانه‌هایشان ساکن شوند و همچنان چشم‌انتظار اقدامات دولت هستند. حدود یک ماه قبل و در نیمه‌های دی‌ماه در جنوب سیستان‌وبلوچستان بارش باران که باید سبب برکت در زمین و شادی ساکنان می‌شد، به‌دلیل نابودی منابع طبیعی و ضعف زیرساخت‌ها حادثه‌ای ناگوار رقم زد. سیل کنارک! که به گفته کارشناسان با دریافت لحظه‌ای ۱۰۰میلی‌متر باران در ۳۰ دقیقه یکی از شدیدترین بارش‌های دهه‌های اخیر ایران بود. فرماندار کنارک از نفوذ آب حاصل از بارش باران به بیش از دوهزار خانه در این شهر بندری خبر داد و گفت: «بیش از ۱۲ هزار نفر درگیر آب‌گرفتگی خانه‌های خود هستند.» همچنین خسارت این بارندگی به بخش‌های کشاورزی و راه‌های شهرستان 330میلیارد تومان برآورد شد.

به‌دلیل نبود زیرساخت‌های لازم ما همیشه دچار این مشکلات و حوادث هستیم

رحمدل بامری، معاون سیاسی اجتماعی استانداری استان سیستان‌وبلوچستان در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درمورد سیل کنارک گفت: «در این سیلی که اتفاق افتاد در یک بازه زمانی سه‌روزه ، بالغ‌بر 340 میلی‌متر بارندگی در کنارک اتفاق افتاد و بالغ‌بر 240 میلی‌متر هم در چابهار. در این بارندگی غالب شهرهای جنوبی استان رو فراگرفت اما این مقدار باران در این فاصله زمانی محدود بی‌سابقه بود، از قبل ستادهایی تشکیل شده بود؛ ستاد مدیریت بحران و هم ستاد جنوب، مرکز و شمال و استقرار مجموعه مدیریت بحران در این مناطق همراه با آگاهی‌بخشی به مردم و رعایت بسیاری از مسائل ما حداقل تلفات جانی در حوزه کنارک نداشتیم فقط در نگور متاسفانه مادر و فرزندی به‌دلیل ریزش سقف از بین ما رخت بربستند. اما با توجه به شرایطی که در شهرستان‌های ما وجود دارد، ازجمله در شهرهای ساحلی، یعنی نبود زیرساخت‌های لازم چه بحث فاضلاب و زهکشی و چه جمع‌آوری آب‌های روان متاسفانه ما همیشه دچار این مشکلات و حوادث هستیم، همانطور که در سیل سال 98 این اتفاقات افتاد و غالب روستاهای ما دچار مشکل شدند. بعد از این بارندگی و سیلاب هم با دستور رئیس‌جمهور مبنی‌بر اعزام وزیر در میدان نیرو و وزیر کشور و هم حضور استاندار محترم و فرماندهان نظامی، انتظامی و امنیتی مثل ارتش، سپاه و گروه‌های جهادی هلال‌احمر و مردم همگی با تاکیدی که نماینده مقام‌معظم‌رهبری در قم داشتند و پیگیری‌های او ابتدا‌به‌ساکن سیل‌زدگان به نقاط امن و اردوگاه‌های کنار شهر، نیروی هوایی و دریایی ارتش و مدرسه‌ها منتقل شدند. بین آسیب‌دیدگان غذای گرم توزیع شد و توزیع اقلام مورد نیاز توسط ستاد اجرایی فرمان امام، کمیته امداد، هلال‌احمر و مجموعه گروه‌های انقلابی و جهادی قدری از این آسیب‌ها جلوگیری کرد اما برای خروج آب از شهرستان کنارک که به دریاچه‌ای تبدیل شده بود، امکانات ملی و استانی به کمک آمدند. با حضور وزرای بهداشت و نیرو دو جلسه ستاد بحران در کنارک تشکیل شد و آوردن کف‌کش‌ها و موتورهای پمپی که این آب را تخلیه می‌کردند، انجام گرفت. ظرف کمتر از سه شبانه‌روز بعد از سیل آب منازل و سطح معابر جمع‌آوری شد اما متاسفانه به‌دلیل نبود زیرساخت آنجا حالت زه پیدا کرده، به‌طوری‌که شب آب به سطح خیابان و منازل می‌آید و فردا صبح باید این آب با پمپاژ تخلیه شود و متاسفانه تا وقتی‌که شرایط لازم را مهیا نکنیم، این حالت وجود خواهد داشت. بعد از تخلیه آب برآورد خسارات صورت گرفت و برای منازل مسکونی و زیرساخت‌ها و زه‌کشی و تکمیل پروژه فاضلاب کنارک و جمع‌آوری آب‌های روان اقدامات اجرایی به‌زودی آغاز خواهد شد. مصوبه دولت گرفته شده و اعتباراتی تخصیص پیدا کرده است. در این مورد که بتوانیم هم جمع‌آوری آب‌های روان را هم سیستم زه‌کشی و هم سیستم فاضلاب را ان‌شاءالله در آینده‌ای نزدیک اجرا کنیم که اگر باران رحمت ‌الهی شامل حال ما شد، دچار اختلال در مدیریت بحران و بحران برای شهروندان و عزیزان‌مان نشویم. همانگونه که مستحضرید ما در شمال استان دچار کمبود آب و خشکسالی هستیم و در جنوب استان گرفتار سیلابیم. از این سیلاب نه‌تنها استفاده نمی‌شود، بلکه باعث تخریب همه زیرساخت‌ها شده و درنهایت به دریا می‌ریزد. بعد از مرحله برآورد زمان تامین اعتبار برای ساخت‌وساز منازل مسکونی است که الان دچار مشکلاتی شده‌اند. بالغ‌بر دو هزار منزل مسکونی در شهر کنارک دچار آسیب پنج تا 10 و حتی صددرصدی شده‌اند که بسیاری از آنها نیازمند نوسازی بازسازی و مرمت هستند. کنارک به پنج منطقه تقسیم شد و برآوردهای اولیه صورت گرفته، بنیاد مسکن ورود کرده و درحال تامین اعتبار، تجهیزات و کمک‌های بلاعوض به افراد خسارت‌دیده هستیم. نکته دیگر تامین کالاهای اساسی و لوازم‌خانگی است. حتما در جریان هستید که با توجه به این سیل و آبگیری غالب منازل دیگر وسایل منازل مثل کولر، یخچال، فرش و ... دچار خسارت کلی شد. ستاد اجرایی فرمان امام کمیته امداد و بنیاد مستضعفان، بهزیستی و خیرین، کنارک را به پنج منطقه تقسیم کرده‌اند و الان هم کالاها در این شهر و در انبارها جمع‌آوری شده که ان‌شاءالله بین مردم توزیع خواهد شد. برای سقف منازل و کف آنها که دچار خسارت شده‌اند، تدابیری اندیشیده شده؛ ایزوگام برای سقف و خاکریزی برای کف منازل باید انجام شود. با دستور فرماندهی معظم کل قوا زمینی به مساحت 150 هکتار از طرف نیروی هوایی ارتش به شهرداری واگذار شد که برای افراد نیازمند طبق سازوکار خود ساخته خواهد شد. اگر بحث زیرساخت‌ها، جمع‌آوری آب‌های روان، شبکه فاضلاب و سیستم زه‌کشی چه در چابهار و چه در شهرهای ساحلی فراهم می‌شد، ما دچار این مشکلات نمی‌شدیم.»

شبکه فاضلاب کنارک بعد از 17 سال 30 درصد پیشرفت فیزیکی داشته است

سیدامیرحسین عظیمی، خبرنگار محلی درباره سیل کنارک گفت: «این شهر به‌اشتباه جانمایی شده و طبق مطالعاتی که صورت گرفته بود در این مکان به‌خاطر کاسه‌ای‌شکل بودنش و عدم نفوذپذیری آب نباید استقرار جمعیت صورت می‌گرفت. کنارک با کمترین باران دچار آب‌گرفتگی در سطح شهر می‌شد، البته این حجم از بارش هر جای دیگر اتفاق می افتاد، مشکل ایجاد می‌کرد اما نه به‌اندازه کنارک. بعد از این بارش تقریبا 10 هزار نفر که 80 درصد خانه‌ها زیرآب رفت. تنها منطقه‌ای که زیر آب نرفت، منطقه نیروی دریایی و هوایی ارتش بود. در مورد آن 150 هکتار زمین ارتش فکر می‌کنم برای ساماندهی حاشیه‌نشینان چادران در نظر گرفته شده است. این شهر یکی از مناطق حاشیه‌نشین بلوچستان است. کانال آب‌های سطحی و شبکه فاضلاب کنارک باید تکمیل شود. شبکه فاضلاب هیچ‌کدام از شهرهای بلوچستان به‌اندازه کنارک پیشرفت فیزیکی نداشته که بعد از 17 سال 65 درصد پیشرفت داشته و 30 درصد آن درحال اجراست. فاضلاب هنگام بارندگی همراه با آب باران وارد منازل اهالی شهر کنارک شده بود و هرچقدر با پمپ و کف‌کش تخلیه می‌شد، باز بالا می‌آمد. صرفا تکمیل شبکه فاضلاب مانع حوادث مشابه نخواهد شد و باید کانال آب‌های سطحی هم ایجاد شود که منابع مالی زیادی نیاز دارد که بعید است به این زودی‌ها انجام شود و حداقل به سه تا چهارسال زمان نیاز دارد و با همین شرایط اگر دوباره بارندگی داشته باشیم، کنارک به همین وضع دچار خواهد شد.» وی در مورد لوازم‌خانگی گفت: «شنیده‌ام که از دو روز قبل بنیاد مستضعفان وسایل مورد نیاز همه خانواده‌های آسیب‌دیده را تحویل کمیته امداد داده و درحال توزیع بین مردم است.»

به مردمی که از هرطرف مظلومند و نیازمند و به‌جایی دسترسی ندارند، چیزی نمی‌رسد

یکی از اهالی کنارک که خواست نامش فاش نشود در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت: «بنیاد برکت و بنیاد مستضعفان و کمیته امداد امام(ره) یک‌سری وسایل آورده‌اند که توزیع شود. آنها با توجه به کمبودها از مناطق آسیب‌دیده بازدید می‌کنند و درحال ایزوگام کردن سقف خانه‌ها هستند تا سرپناه مردم آماده شود. محله نظرآباد کنارک بیشترین آسیب را از سیل دیدند که با کمک خیرین، نیروهای امدادی و ... هم آب‌ها تخلیه و هم اقلام مورد نیاز آنها دپو شده است و فقط باید توزیع شود. با توجه به آسیب‌های شدیدی که به این منطقه وارد شده مهم‌ترین نیازشان یک سرپناه است که توسط بنیاد مسکن و کارشناسان درحال بررسی و ارزیابی است و قول مساعدت داده‌اند به‌محض اتمام کارشناسی‌ها وام بلاعوضی که در نظر گرفته شده به مردم داده شود تا منازل خود را ترمیم و مرمت کنند. وسایلی توسط کمیته امداد آمده که بین مددجوها و مردمی که بیشترین آسیب را دیده‌اند، توزیع می‌شود.»

 از وی پرسیدیم که توزیع اقلام بین اهالی عادلانه است یا نه که اینطور گفت: «آنطور که باید عادلانه نیست. من چیزهایی را می‌گویم که خودم شاهدشان بوده‌ام، مثلا دیدم که کارشناسان برای برآورد میزان خسارات جهت وام بنیاد مسکن به منازل آسیب‌دیده مراجعه می‌کردند. کمیته امداد هم اقلام را بین مددجوهایش توزیع می‌کند اما عادلانه نیست، یعنی به آن کس که واقعا آسیب‌ دیده خیلی رسیدگی نمی‌شود. تا جایی که من دیدم مردم خیلی شکایت دارند. شوراها برای خود وسیله برمی‌دارند. گروهی می‌آید وسیله‌ای برمی‌دارد و به مردمی که از هر طرف مظلومند و نیازمند و به‌جایی دسترسی ندارند، چیزی نمی‌رسد. محله‌های نظرآباد و سورگ بیشترین صدمه را دیده‌اند و فاضلاب‌ها وارد منازل‌شان شده اما متاسفانه حتی چادر هم ندارند. کنارک یکی از قطب‌های اقتصادی ایران است و دیدنش در این شرایط جای تاسف دارد. نماینده مجلس ما با اینکه غیور و قدرتمند است و پابه‌پای مردم می‌آید اما ما اینجا چیزی نمی‌بینیم. این همه اینجا وسیله آمده اما ما چیزی نمی‌بینیم. الان برای گرفتن وام بنیاد مسکن باید از هفت‌خوان رستم بگذریم. اینجا هیچ‌مدیریتی ندارد و هرکس کار خودش را می‌کند. می‌آیند به اسم مددجو خانه‌ها را نگاه می‌کنند اما دیگر نمی‌دانیم به‌دست اهالی آن خانه‌ها می‌رسد یا نه.»

توزیع غذای گرم و پتو مساله کنارک نیست

رضا جعفری، فرمانده گروه جهادی انقلاب بدون مرز می‌گوید: «توزیع غذای گرم و پتو و لباس مُسکن است. مشکل جنوب و چابهار و کنارک و امثالهم، زیرساخت‌ها و درواقع منازل و راه‌های مواصلاتی است که برای اینها هم هنوز کاری انجام نشده و اتفاق مثبتی در این زمینه نیفتاده، حالا این را که قرار است در آینده اقدامی انجام شود، دیگر من نمی‌دانم، باید در قالب مطالبه‌گری مطرح شود اما مشکلات زیرساختی که در جنوب وجود دارد، همچنان برقرار است. اقدام خاصی در حوزه زیرساختی صورت نگرفته. تمام‌ کارهایی که تا الان انجام ‌شده مثل پخش غذا یا لباس گرم و آب‌معدنی تسکینی بوده است. با بارندگی مجدد و سیلی که در آینده جاری شود، همین اتفاقات دوباره تکرار خواهد شد. دوباره منازل و لوازم‌شان آسیب می‌بیند و دوباره به آنها لوازم‌خانگی بدهیم. این هزینه‌ها باید درست و اساسی مدیریت شود، یعنی زیرساخت‌ها درست شوند و خانه‌ها در مسیر سیلاب نباشند. خانه‌ها به‌شکلی ساخته شوند که آسیب نبینند و راه‌های مواصلاتی مردم دچار مشکل نشود. چیزی که ما از میدان می‌دانیم این است.

سیستان‌وبلوچستان نیاز به اقدامات زیربنایی دارد تا لازم نباشد هرسال این همه هزینه شود. با مروری به تاریخ سیل‌های سیستان در چندین سال اخیر کاملا مشخص می‌شود هرسال بعد از سیلاب اقدامات مشابه انجام می‌شود. اگر این خانه‌ها در مسیل سیل نباشند و در بالادست باشند و طوری مدیریت شود که حداقل بخشی از آنها در مسیر سیلاب نباشد یا راه‌های ارتباطی مسیر سیلاب پل یا زیرگذر احداث شوند، شاید در ابتدا هزینه زیادی صرف خواهد شد اما در بلندمدت به‌نفع مردم و استان است.»

فرمانده گروه جهادی انقلاب بدون‌مرز درمورد نحوه توزیع اقلام بین مردم سیل‌زده گفت: «توزیع اقلام خوب بوده و نیروها درحال توزیع هستند. کار خوبی که انجام داده‌اند، تقسیم‌بندی شهر است که رسیدگی به هر منطقه برعهده یک سازمان است. توزیع به‌خوبی انجام می‌شود اما این کارها کار دولت نیست، نیروهای جهادی باید آن را انجام دهند. کار دولت و مسئولان حل مشکل زیرساخت‌ها و رسیدگی به آنهاست.»

علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد

طبق گزارش‌های هیات بین‌المللی تغییر اقلیم (IPCC) به‌احتمال ۹۵ درصد تا سال ۲۱۰۰، زمین شاهد افزایش دمای بین 1.7 الی 4.9 درجه‌ سانتی‌گراد خواهد بود. این تغییرات تاثیرات متفاوتی را روی بارندگی مناطق مختلف جهان خواهد گذاشت. از طرفی نوع برخوردمان با طبیعت، پوشش‌های گیاهی و زمین‌های جنگلی و تغییر کاربری آنها ما را در برابر بارندگی‌ها بسیار آسیب‌پذیر کرده است. شاید نتوانیم زمان و مکان دقیق مخاطرات طبیعی را پیش‌بینی کنیم اما امکان وقوع آنها تقریبا قابل‌پیش‌بینی است. وقتی ما می‌دانیم نقاط سیل‌خیز در کشور اگر کنترل نشوند، محل وقوع سیل‌های متعدد دیگر می‌شوند سیل مجدد و چندباره در همان منطقه نشان می‌دهد که یک جای کار می‌لنگد و از آنجا که ما متاسفانه پس از حادثه در توزیع عادلانه اقلام در مناطق آسیب‌دیده و انجام تعهدات و وعده‌هایمان به آسیب دیدگان هم عملکرد خوبی نداریم، پس بهتر است علاج واقعه قبل از وقوع کنیم.

در همین رابطه مطلب زیر را بخوانید:

حکایت کنارک (لینک)