ایران در جایگاه دوم تولید علم در جهان

مطابق اطلاعاتی که این پایگاه استنادی منتشر کرده است، ایران در سال 2015 از نظر رشد کمی تولید علم توانسته نسبت به سال 2014 یک پله صعود کند و در جایگاه دوم جهان بایستد.

پایگاه وب آو ساینس یک نمایه استنادی علمی است که تامسون رویترز آن را ایجاد کرده است. این پایگاه، امکان جست‌وجوی استنادی جامع و همچنین امکان دسترسی به پایگاه داده‌های مختلف را فراهم می‌کند. پایگاه
Web Of Science (WOS)  یک نمایه استنادی است و اساس کار مبتنی‌بر این موضوع است که استناد در علم، ابزاری است برای ارتباط بین تحقیقات مشابه. نتیجه این ارتباط هم تطبیق یا ارتباط با ادبیات علمی، مانند مقاله‌ها و مجلات علمی، کنفرانس‌ها، چکیده مقالات و امثال آن می‌شود. ادبیات پژوهش نشان می‌دهد بیشترین ضریب تاثیر در یک زمینه خاص یا بیش از یک نظم و انضباط را می‌توان به راحتی از طریق یک نمایه استنادی ایجاد کرد. به‌عنوان مثال، نفوذ مقاله را می‌توان با اتصال به تمام مقالات که آن را ذکر کرده‌اند و به آن استناد داده‌اند، تعیین کرد. به گفته محمدجواد دهقانی، رئیس پایگاه استنادی جهان اسلام، 25 کشور دنیا بیشترین کمیت تولید علم را در دنیا دارند و ایران نیز در جایگاه دوم در سال 2015 در میان این کشورهاست.

  سوئد و تایوان، بعد از ایران بیشترین تولید را داشته‌اند
25 کشوری که بیشترین کمیت تولید علم در جهان را به خود اختصاص داده‌اند شامل کشورهای آمریکا، چین، انگلستان، آلمان، ژاپن، فرانسه، ایتالیا، کانادا، هند، استرالیا، اسپانیا، کره جنوبی، برزیل، هلند، روسیه، سوئیس، ترکیه، لهستان، ایران، سوئد، تایوان، بلژیک، دانمارک، اسکاتلند و اتریش است. رشد ایران از نظر کمیت تولید علم در جهان در سال‌های اخیر، هر سال به نسبت قبل مثبت بوده است. به گفته دهقانی، ایران در سال 2000 تنها یک‌دهم درصد تولید علم جهان را در اختیار داشت که بعد از 10 سال این میزان به 1/1 درصد افزایش پیدا کرد. در سال 2015 سهم تولید علم کمی ایران، 4/1 درصد بود و در سال 2016 به 8/1درصد دنیا رسید. هرچند تولید علم کمی بیش از هر چیز به تعداد مقالات و فعالیت‌های علمی وابسته است و نمی‌توان در زمینه نفوذ مقالات ایران در علم دنیا بر این اساس قضاوت کرد. به گفته دهقانی، در سال 2014، 31 هزار و 931 مدرک، کمیت تولید علم ایران بود و در سال 2015 این تعداد به 35 هزار و 616 مقاله رسید. مطابق این ارقام و با قیاس تعداد مقالات اعلمی ایران در این دو سال، به این نتیجه می‌توان رسید که ایران در زمینه تولید مقاله 5/11 درصد رشد داشته و این رقم مقایسه‌ای است برای تولید کمی علم در ایران میان سال‌های 2014 و 2015. بعد از ایران، مطابق آمار منتشر شده از پایگاه استنادی وب‌ آو ساینس، کشور سوئد بعد از ایران با 35 هزار و 452 مقاله و بعد از آن تایوان با 33 هزار و 757 مقاله در جایگاه‌های سوم و چهارم دنیا قرار دارند.

  کاهش مقالات ارائه شده در کنفرانس‌های بین‌المللی
البته نکته دیگری که در زمینه تولید علم در ایران باید در نظر گرفت، میزان ارائه مقالات ایرانی در کنفرانس‌های بین‌المللی است. به گفته دهقانی، تعداد مقالات ایرانی ارائه شده در کنفرانس‌های بین‌المللی در سال 2010، 25 درصد مقاله‌ها ارائه شده بود و این میزان در سال 2015 به چهار درصد کاهش پیدا کرد. هرچند که ایران از لحاظ رشد تولیدات علمی روند رو به رشدی داشته است. به اعتقاد دهقانی، به دلیل مشکلات ایجاد شده در فضای بین‌المللی تعداد مقالات دانشمندان ایرانی در کنفرانس‌های بین‌المللی کاهش یافته که این امر بر کاهش رتبه ایران در حوزه دیپلماسی علمی منجر خواهد شد. دهقانی همچنین رتبه ایران در شاخص دیپلماسی علمی را سه درصد اعلام کرد. در شرایطی که تعاملات سیاسی بین کشورهای مختلف به بن‌بست می‌رسد، تعاملات و همکاری‌های حوزه‌های علم و فناوری می‌تواند یک ارتباط حداقلی بین کشور‌ها برقرار کند. در واقع تحلیلگر‌ها معتقدند که علم و فناوری این ظرفیت و پتانسیل را دارد که بین بازیگران مختلف عرصه بین‌الملل، تعاملاتی پایدار برقرار کند. البته تاکنون بیشتر دیپلماسی علم مطرح شده است و کمتر شاهد صحبت از دیپلماسی فناوری بوده‌ایم. با این وجود ارتباطات علمی بین کشورها می‌تواند در زمینه دیپلماسی هم راهگشا باشد و همچنین موفقیت در عرصه دیپلماسی و تعامل با دنیا هم می‌تواند بر ارتباط علمی بین کشورها تاثیر مثبت داشته باشد. همان‌طور که بعد از برجام، ارتباط علمی دانشگاه‌های ایران با دانشگاه‌های دنیا، شکل دیگری به خود گرفت.