برت مک کورگ هماهنگ‌کننده شورای امنیت ملی آمریکا در امور خاورمیانه روز پنجشنبه در جریان همایشی که در موسسه کارنگی برگزار شد، نسبت به در دسترس بودن احیای توافق هسته‌ای ایران ابراز خوشبینی کرد، اما همزمان از احتمال شکست مذاکرات نیز خبر داد. او در جریان این همایش که بازتابی گسترده داشت، به‌طور دقیق در این باره گفته است: «احتمالی برای یک معامله وجود دارد و همچنین احتمال بسیار خوبی وجود دارد که توافقی حاصل نشود.» وی همچنین ادعا کرده است در‌صورتی‌که توافقی به‌دست نیاید آمریکا برای آن لحظه نیز آماده شده است.

نقطه برجسته اظهارات این عضو شورای امنیت ملی آمریکا اما جایی است که می‌گوید: «به‌زودی می‌دانیم که آیا بازگشت ایرانی‌ها به توافق هسته‌ای با شرایطی که ما و جامعه بین‌المللی می‌توانیم بپذیریم، امکان‌پذیر است یا خیر.» او در این سخنان به یک‌فوریت اشاره کرده که به شکل دوگانه‌ای همزمان که تهدیدی علیه ایران و یک ضرب‌الاجل به شمار می‌رود، در سویی دیگر نشان‌دهنده نوعی بحران در داخل آمریکاست که برای حل‌وفصل نیازمند یک دستاورد فوری است. برای فهم دقیق‌تر این بحران و ابعاد آن بررسی دقیق‌تری در حوزه سیاست‌خارجی و داخلی آمریکا لازم است.

موقعیت بین‌المللی توافق هسته‌ای

برای فهم موقعیت بین‌المللی پرونده هسته‌ای ایران تنها بررسی و بازخوانی نگاه تهران به این پرونده لازم نیست بلکه باید به ارزیابی و شناخت مواضع برخی از دیگر طرف‌های حاضر در توافق نیز پرداخت. این ارزیابی‌ها که به شکل کلی و عمومی انجام می‌شوند می‌توانند به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به ما نشان دهند چرا آمریکا از نظر سیاست خارجی خود به حصول توافق در زمان حاضر اصرار دارد. پرونده هسته‌ای ایران علی‌رغم وجود اهمیت ذاتی قابل جداسازی کامل از دیگر موضوعات بین‌المللی نیست و از آنها اثر می‌پذیرد. این مساله به معنای موثر بودن این اثرات در اراده تمام بازیگران ازجمله ایران نیست اما نشان‌دهنده عواملی است که مقامات کشورهای حاضر در توافق آنها را درنظر می‌گیرند. به‌عنوان نمونه نمی‌توان پرونده هسته‌ای ایران را درحال حاضر از بحران درحال تشدید میان قدرت‌های بین‌المللی جدا دانست. در ادامه به برخی از نکات لازم اشاره شده است.

1- از لحاظ ساختاری در شرایط کنونی که روابط چین و روسیه با آمریکا به سمت تشدید تنش‌ها حرکت کرده است، تهران و واشنگتن هر یک به‌طور جداگانه‌ای فکر می‌کنند وضعیت فعلی زمان مناسب برای حصول توافق است. از نگاه ایران اختلافات افزایش یافته چین و روسیه با آمریکا مانع از همگرایی قدرت‌های بین‌المللی علیه تهران است و به همین دلیل ایران می‌تواند با دادن امتیاز کمتر و آورده بیشتری به توافق برسد. در مقابل واشنگتن نیز قصد دارد با حل‌وفصل مقطعی پرونده ایران توان خود را بر پرونده‌های فوری‌تر متمرکز کند. در اینجا شاید این‌گونه برداشت شود که چین و روسیه مانع از حصول توافق می‌شوند اما این دو کشور می‌دانند ایران خواهان احیای توافق هسته‌ای است و حتی با وجود رخ دادن چنین اتفاقی همچنان درگیری میان تهران و واشنگتن وجود خواهد داشت. از نگاه پکن و مسکو شاید احیای توافق باعث کاهش بخشی از کارزار منطقه‌ای تهران ضدواشنگتن شود اما موجب توقف آن نخواهد شد بلکه این اختلاف در هر لحظه امکان تشدید را داراست.

۲- اگر چین و روسیه خواهان تشدید تنش‌های حول پرونده هسته‌ای ایران باشند، چیزی که اثبات آن تا اندازه‌ای دشوار است، حتی در صورت حصول توافق نیز می‌توانند از طریق ظرفیت‌های موجود در توافق به ایران برای انباشت کیک زرد و آزمایش ماشین‌های پیشرفته کمک کنند و از این طریق حساسیت‌های پرونده هسته‌ای را حفظ کنند. تهران برخلاف دور قبلی توافق که خواستار جلب اعتماد غرب بود، با خروج واشنگتن از برجام دیگر سیاست قبلی خود را ادامه نداده و بر افزایش توانایی‌های هسته‌ای خود حتی با احیای برجام تاکید خواهد داشت.

۳- از نگاه چین و روسیه توافق در چند پرونده بالاخر باید از یک پرونده شروع شود. پرونده تایوان و اوکراین در صورت به نتیجه رسیدن توافق هسته‌ای امکان تثبیت و عدم تشدید تنش‌ها را دارد. این موضوع درحالی بر توافق هسته‌ای اثر‌گذار است که تحلیل‌ها تنها جنبه منفی موجود در آن را درنظر گرفته‌اند. جنبه منفی‌ای که البته نباید آن را دور از واقعیت انگاشت و بر این مبنا قرار داد که پکن و مسکو خواهان احیای توافق نیستند تا تهران همچنان یک معضل بزرگ برای واشنگتن باقی بماند و آمریکا قادر به تمرکز بیشتر بر تایوان و اوکراین نباشد. با این حال جنبه مثبت این مساله یادآور می‌سازد احیای توافق یکی از راه‌های توافق میان قدرت‌های بزرگ در دیگر پرونده‌هاست.

توافق هسته‌ای در هر حال تحت‌تاثیر قدرت‌های بزرگ بوده اما هنگامی که اختلافات میان آنها افزایش یابد این تاثیر نیز می‌تواند افزایش یابد. از این رو کشوری همانند آمریکا در نگاه اول باید به سمت حل‌وفصل پرونده هسته‌ای ایران برای تمرکز بیشتر بر چین و روسیه باشد اما مساله به این سادگی نیست. تهران فریب فرصت کوتاه داده‌شده از سوی واشنگتن را نمی‌خورد تا پس از امتیاز‌گیری آمریکایی‌ها از پکن و مسکو، مجددا فشارها بر ایران افزایش یابند. از سوی دیگر چین و روسیه نیز به سادگی اجازه احیای توافق را نمی‌دهند تا آمریکا بر آنها متمرکز شود. از این رو واشنگتن نیز راهی ندارد تا توافق هسته‌ای را یک نقطه شروع برای حل‌وفصل دیگر پرونده‌ها ببیند تا سه کشور شرقی توافق، راضی به همراهی با این کشور شوند. این نتیجه نشان می‌دهد واشنگتن برای پیشبرد راحت‌تر سیاست خارجی خود به احیای توافق هسته‌ای ایران نیاز دارد.

  برجام در آمریکا

در بخش‌های قبلی به توافق هسته‌ای از منظر سیاست خارجی آمریکا پرداخته شد، اما در داخل این کشور نیز توافق هسته‌ای تاثیراتی دارد. جمهوری‌خواهان یکپارچه مخالف توافق هستند و دموکرات‌ها نیز درون خود گرچه به‌طور کلی مخالف توافق نیستند اما دارای دو نگاه سختگیرانه و سهل‌گیرانه در برابر برجام هستند. افرادی مانند سناتور باب منندز رئیس کمیته روابط خارجی سنای آمریکا و همچنین جیک سالیوان مشاور امنیت ملی دولت بایدن و حتی وندی شرمن قائم‌مقام وزارت امور خارجه خواهان سختگیری در مذاکرات هسته‌ای هستند. حتی ریچارد نفیو و همفکرانش مانند «آرین طباطبایی» که عضوی از تیم مذاکره‌کننده آمریکا در وین بود به‌تازگی به‌دلیل اعتقاد بر سختگیری در مذاکرات از این تیم جدا شده‌اند.

در طرف مقابل آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا و رابرت مالی مسئول میز ایران در این وزارتخانه معتقد به سختگیری کمتر در مذاکرات هستند. البته باید توجه داشت هر دو طیف نام‌برده‌شده در حزب دموکرات درمجموع خواسته‌هایی زیاده‌خواهانه در برجام دارند اما وجود تفاوت میان آنها نیز مشهود است.

تفاوت نگاه‌های موجود در حزب دموکرات اما فارغ از دلایل سیاست خارجی دارای دلایل قدرتمندی از سیاست داخلی نیز هستند به‌گونه‌ای که برخی افراد معتقد به سختگیری در مذاکرات هسته‌ای، به‌دلیل نیازمندی حزب دموکرات در داخل آمریکا به یک دستاورد، نظراتی متفاوت و دوپهلو در این زمینه اتخاذ کرده‌اند.

تقسیم‌بندی صورت‌گرفته در این بخش برای فهم بهتر مواضع اخیر برت مک‌کورگ، هماهنگ‌کننده شورای امنیت ملی آمریکا در امور خاورمیانه لازم است و همچنان واقعیت‌هایی را نیز از درون آمریکا عیان می‌کند.
مک‌کورگ پیش‌تر در دولت اوباما نماینده آمریکا در ائتلاف بین‌المللی ضدداعش بود و به‌عنوان یک دیپلمات میدانی نسبت به دیگر مقامات این کشور آگاهی بیشتری نسبت به امور سیاسی منطقه و عراق دارد و به همین دلیل نیز نظراتش درباره توافق هسته‌ای باید به‌گونه متفاوت‌تری دیده شود. او به‌طور کلی چندان موافق توافق هسته‌ای نیست و مواضعش بیش از آنکه به بلینکن و مالی شبیه باشد، مشابه رئیسش سالیوان است.

  مک‌کورگ چه گفت و چه چیز را نشان داد؟

اظهارت اخیر برت مک‌کورگ درباره توافق هسته‌ای دوپهلو هستند. تنها چیزی که باعث بازتاب گسترده آن در رسانه‌های بین‌‌المللی و از طریق آن رسانه‌های داخلی ایران شد اظهارنظر او درباره در دسترس قرار داشتن توافق بود. رسانه‌ها تیتر را از جذاب‌ترین بخش اخذ کرده‌اند اما همین بخش این‌گونه ادامه دارد که «همین‌طور احتمال زیادی برای به توافق نرسیدن وجود دارد.»

اصل حرف مک‌کورگ آن است که زمان کنونی وقت مشخص‌شدن احیای توافق یا شکست مذاکرات است. تاکید مک‌کورگ بر زمان با وجود مذاکرات و تحولات آن برمبنای نقطه گریز نیز قرار دارد. استدلال او بر نقطه گریز و اصرارش بر کمبود وقت برای احیای توافق اهداف و معانی‌ای دارد. نقطه گریز برخلاف آنچه آمریکا بر آن تاکید دارد چندان نقطه مهمی نیست بلکه واشنگتن می‌کوشد ضمن افزایش فشار بر ایران در کاربردی دوگانه که توسط مک‌کورگ صورت‌گرفته، در لفافه نیاز خود را به حصول توافق در کوتاه‌مدت اعلام می‌کند، مساله‌ای که نشان‌دهنده وضعیت دشوار دولت بایدن در داخل آمریکا و جدیت او برای کسب یک دستاورد است‌. در اینجا باید تاکید داشت از نگاه دموکرات‌ها هرگونه احیای برجام نمی‌تواند برای آنها راهگشا باشد به‌خصوص احیایی که مستلزم برداشته‌شدن تحریم‌های غیرهسته‌ای دوران ترامپ شود، زیرا چنین توافقی به یک حمله گسترده داخلی ازسوی جمهوری‌خواهان علیه دموکرا‌ت‌ها تبدیل می‌شود.

اظهارات مک‌کورگ که حتی در آن سعی کرد به‌سادگی از جدایی نفیو از تیم مذاکره‌کننده آمریکا گذشت کند و آن را موضوعی بسیار معمولی جلوه دهد، نشان می‌دهد دموکرات‌ها در وضعیت دشوار داخلی قرار دارند و به همین دلیل نیازمند یک دستاورد فوری هستند. این دستاورد احیای توافق هسته‌ای با ایران است آن‌هم به‌گونه‌ای که احیای این توافق با سهل‌گیری زیاد واشنگتن باعث زیان سنگین دموکرات‌ها در انتخابات سال جاری کنگره نشود.

بحران اقتصادی و تورم 7درصدی در آمریکا که طی 40سال گذشته در این کشور بی‌سابقه بوده است و همچنین ثبت روزانه نزدیک به یک‌میلیون تست مثبت کرونا و مرگ تقریبا 3هزار نفر در هر روز، دولت بایدن را در موقعیت دشواری قرار داده است. نقش بستن تصویر هولناکی از شکست آمریکا در افغانستان نیز به ادراک ضعیف‌بودن دولت وی در داخل و خارج منجر شده است. در میان روزنه‌های موجود احیای توافق هسته‌ای یک راه مناسب برای دولت وی جهت وجهه‌سازی از دموکرات‌ها در انتخابات2022 کنگره است.