عضو هیات علمی پژوهشکده آلاء در دانشگاه اصفهان در گفت‌وگو با «فرهیختگان»:
فاطمه طاری‌بخش، خبرنگار: مسائل مربوط به زنان از آن دست حوزه‌هایی است که در بسیاری از برهه‌ها حاشیه‌های آن بر متن اصلی مشکلات غلبه کرده است. حوزه‌ای که گاه دستاویزی برای موضوعات سیاسی قرار می‌گیرد و گاه نیز به‌طور کل نادیده گرفته می‌شود، از این رو اولویت‌بندی و ورود علمی برای رفع چالش‌های موجود در این حوزه یکی از مهم‌ترین نیازهای این روزها به‌شمار می‌رود و طبیعی است تنها دانشگاه‌ها هستند که می‌توانند با انجام فعالیت‌های پژوهشی به راهکارهای دقیق و قابل اجرا برای این مساله رسیده و باعث شوند تا جامعه نیز بتواند مباحث را از یکدیگر تمیز دهد. درست است که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ورود زنان و دختران به مراکز آکادمیک هموار شد، اما واقعیت این است که تا امروز افراط و تفریط‌های موجود باعث شده تا نگاه‌های مختلفی در ارتباط با فعالیت اجتماعی زنان در جامعه ایجاد شود. عده‌ای معتقدند ورود زنان به انجام فعالیت‌های اجتماعی، آنها را از مسئولیت‌های فطری‌شان باز می‌دارد و در مقابل هم هستند افرادی که معتقدند انجام مسئولیت‌های فطری، به حضور اجتماعی زنان لطمه می‌زند. در این میان اما زنانی هم در عرصه‌های علمی حضور دارند که توانسته‌اند همزمان با نقش مادری، به جایگاه بالایی هم برسند.
حوریه ربانی‌اصفهانی، عضو هیات علمی پژوهشکده آلاء در دانشگاه اصفهان یکی از همان مادرانی است که نه‌تنها انجام وظایف فطری‌اش، مانع حضور او در جامعه نشد، بلکه بعد از دومین ترم از دانشگاهش، ازدواج کرد و همزمان با داشتن دو فرزند توانست تا مقطع دکتری تحصیل کند. استادی که این روزها در رشته مطالعات زنان تدریس کرده و تلاش دارد تا با انجام پژوهش در عرصه زنان، بتواند به سهم خود به بخشی از مشکلات موجود در این عرصه پاسخ علمی دهد. در این گزارش به سراغ او رفتیم تا در کنار سختی‌های تحصیلش، از شرایط این روزهای پرداخت دانشگاه‌ها به مساله زنان بگوید.
عضو هیات علمی پژوهشکده آلاء در دانشگاه اصفهان با تاکید بر اینکه زن رسالتی به‌شدت پررنگ و مهم در تمام جوامع برعهده دارد و این مهم تنها مختص ایران نیست، گفت: «نقش اصلی زن ساختن بسترهای جامعه و رشد این بسترها به‌شمار می‌رود. نقش همسری و مادری یعنی تولید و تربیت نسل جدید جامعه. با این حال اگر یک مادر و همسر فقط در این دو نقش فرو رفته و رشد عقلی و فکری و اجتماعی را دغدغه نداشته باشد، در ایفای نقش اولیه خود هم با مشکلات بسیاری مواجه خواهد شد. نباید این مهم را فراموش کرد که قطعا خانم ها می‌توانند در کنار نقش های اصلی که دارند نقش های دیگری در اجتماع نیز بپذیرند. در اصل زنان باید در حیطه علمی تحصیل و رشد کنند تا بتوانند به رده های بالای انسانی و اجتماعی برسند و این مساله می‌تواند در رده‌های شغلی نیز برای آنها اتفاق بیفتد و البته این امر به اشکال مختلف همچون اشکال غیرآکادمیک نیز امکان‌پذیر خواهد بود. مساله اصلی در این حوزه راکد و منفعل نبودن زن است که با فعالیت‌های موثر مختلف امکان‌پذیر است.»
رشته مطالعات زنان در دهه 80 با فرهنگ ایرانی – اسلامی مغایرت داشت
راه‌اندازی رشته مطالعات زنان یکی از اتفاقات مهمی است که براساس دغدغه شناخت زنان و مسائل آنها، طی سال‌های اخیر در فضای آکادمیک کشور رخ داده و امیدها را برای انجام تغییرات جدی در این حوزه زنده کرده است. ربانی درباره راه‌اندازی این رشته اظهار داشت: «در کشور ما در دهه80 این رشته در مقطع کارشناسی‌ارشد ایجاد شد، اما متاسفانه برخی از منابعی که در این حوزه تدریس می شد، ترجمه بود و ادبیاتی را وارد کشور کرد که با فرهنگ ایرانی – اسلامی ما مغایرت داشت. ولیکن بعد از صحبت‌های مقام معظم رهبری مبنی‌بر اینکه رشته‌های علوم انسانی باید اسلامی و ایرانی‌سازی شوند، تغییراتی در منابع و سرفصل‌ها در جهت رفع این ایراد حاصل شد و خوشبختانه در دهه 90 شاهد تاسیس رشته در مقطع دکتری این رشته در دانشگاه تربیت مدرس و پس از آن دانشگاه ادیان و مذاهب قم بودیم.»
عضو هیات علمی پژوهشکده آلاء در دانشگاه اصفهان در توضیح بیشتر این مساله تصریح کرد: «اخیرا نیز در دانشگاه تهران اقداماتی در راستای اخذ مجوز پذیرش دانشجو در مقطع دکتری انجام شده است. در طرف دیگر ماجرا دانشگاه شهید بهشتی نیز سال گذشته برای دکتری رشته مطالعات خانواده دانشجو پذیرش کرده بود، اما پذیرش در این رشته به‌گونه‌ای است که تنها فارغ‌التحصیلان حقوق می‌توانند در آن به تحصیل بپردازند.»
ربانی با اشاره به ورود مراکز آکادمیک به حل چالش‌های مرتبط با حوزه زنان ادامه داد: «طی سالیان دراز مباحث مرتبط با مسائل زنان نه‌تنها در کشور ما بلکه در تمامی دنیا، همواره در حاشیه مباحث دیگر قرار گرفته بود. به عبارت دقیق‌تر باید بگویم کمرنگ بودن حوزه زنان طی سال‌های متمادی تنها مختص کشور ما نبوده است. خوشبختانه در کشور ما به دلیل سبقه اسلامی بودن آن، بسیاری از مسائل و حقوق مرتبط با زنان وجود داشته است، اما متاسفانه به دلیل عرف رایج در آن سال‌ها، همه این مسائل نادیده گرفته شده بود.»
او با تاکید بر اینکه در کشورهای توسعه‌یافته از قرن 19 میلادی جنبش‌های زنان در جهت اعاده حقوق زنان شکل گرفت که البته چندان موفق هم نبوده، اظهار داشت: «همین جنبش‌ها مشکلات عدیده‌ای را برای زنان به همراه داشته، درحالی که مکتب اسلامی بسیاری مسائل که به حوزه زنان مرتبط است را 1400 سال پیش بیان کرده و به رسمیت شناخته بود.»
عضو هیات علمی پژوهشکده آلاء در دانشگاه اصفهان با تاکید بر اینکه در طول تاریخ مردان به دلیل حضور در عرصه‌های مختلف اجتماعی، سیاسی و... بیشتر مطالبه‌گر بوده و در حوزه مسائل مربوط به خودشان فعالیت زیادی کردند، افزود: «به همین واسطه طی قرون مختلف مسائل مرتبط با حوزه مردان در اولویت بوده و در مراکز مختلف همچون حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها و... نیز بیشتر به حوزه‌های مرتبط با مردان پرداخته شده است و قطعا این مساله بر کارکردهای پژوهشی هم اثرگذار بوده است.»
ورود زنان به عرصه اجتماع مدیون نگاه امام خمینی(ره) است
ربانی‌اصفهان با اشاره به تغییر وضعیت حوزه زنان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بیان داشت: «از عوامل موثر در پررنگ شدن حضور زنان در عرصه‌های اجتماعی در کشور ما امام خمینی(ره) بودند، به‌طوری که باید گفت ورود زنان به عرصه اجتماع در زمان فعلی، مدیون نگاه امام خمینی است. درواقع ایشان جایگاه زنان و نگاه سنتی به این حوزه را تغییر داده و باعث شدند تا زن به عرصه اجتماع و سیاست و تفکر و عقلانیت وارد شود.» عضو هیات‌علمی پژوهشکده آلا در دانشگاه اصفهان در توضیح بیشتر این مساله یادآور شد: «امام خمینی(ره) حضور زنان در جامعه را به رسمیت شناختند و در ادامه نیز مقام معظم رهبری با همین نگاه پیش آمدند. اگر ما به روند صحبت های رهبری در 20 سال گذشته نگاهی بیندازیم و آن را بررسی کنیم متوجه می شویم که تا چه حد به زن و خانواده و روندی که در آن زن رشد اجتماعی داشته و در عرصه های مختلف خانوادگی – اجتماعی حضور فعال داشته باشد، اعتقاد و توجه ویژه دارند.»
متخصصان رشته مطالعات زنان در مراکز پژوهشی حضور پررنگی ندارند
او به فعالیت مراکز پژوهشی فعال مرتبط با حوزه زنان در کشور تصریح کرد: «خوشبختانه مراکز پژوهشی و پژوهشکده‌هایی در عرصه زنان فعال هستند که حوزه تخصصی آنها زن و خانواده و حیطه‌های مربوط به آن است؛ اما نکته‌ای که وجود دارد این است که در حوزه زنان معمولا افراد متخصص این رشته همچون فارغ‌التحصیلان رشته مطالعات زنان حضور پررنگی نداشته‌اند. به عبارت دیگر هر شخصی که دغدغه حوزه زنان را داشت بدون دانش علمی وارد این حوزه شد؛ هرچند داشتن دغدغه مرتبط با این حوزه از سوی افراد قابل احترام است، اما در انجام فعالیت موثر، حضور متخصص این عرصه می‌تواند بسیار راهگشا بوده و در جهت هدایت صحیح افراد علاقه‌مند و پردغدغه ضروری است.»
عضو هیات علمی پژوهشکده آلاء در دانشگاه اصفهان بیان داشت: «درحال حاضر متاسفانه در دانشگاه های ما نیز این معضل مشهود است که مدیران، اساتید و دست اندرکاران مرتبط با این حوزه بعضا با تخصص‌های مختلف در این عرصه وارد شده‌اند و همین مهم باعث شده تا آنها به نیازمندی‌ها و چالش‌های این حوزه اشراف علمی نداشته باشند، قطعا این مهم باعث می‌شود تا غنای علمی که باید در این حوزه وجود داشته باشد، تا امروز مهیا نشده و این مساله هم آسیب‌های خود را در این حوزه و فعالیت‌های پژوهشی صورت گرفته، به‌طور طبیعی خواهد گذاشت.»
رشته‌های دانشگاهی شرایط را برای تربیت متخصصان حوزه زنان مهیا می‌کنند
او با تاکید بر اینکه رشته مطالعات زنان به‌طور تخصصی به حوزه زنان در عرصه ملی و عرصه بین‌المللی می‌پردازد، اظهار داشت: «مباحث زنان در قرآن و اسلام و شبهات مطروحه در این حوزه، شناخت و جریان‌شناسی جنبش‌های زنان در عرصه بین‌الملل مثل فمینیست، جامعه‌شناسی جنسیت، چالش‌های فقهی و حقوقی حوزه زنان، قواعد فقهی کاربردی در حوزه زنان، حقوق سیاسی و اجتماعی زن، روانشناسی زنان و... برخی از مواردی است که رشته مطالعات زنان به آن می پردازد و زمینه را برای ورود فارغ‌التحصیلان این رشته به‌عنوان متخصصان حوزه زنان به عرصه‌های مرتبط با آنان مهیا می‌کند.»
فقدان شبکه ارتباطی در مراکز علمی ایران به ارائه راهکارهای علمی برای رفع چالش‌های زنان آسیب زده است
ربانی‌اصفهانی افزود: «از دیگر مشکلات در حوزه مبحث زنان در کشور فقدان شبکه ارتباطی در بین مراکز علمی این حوزه است که باعث برخی موازی‌کاری‌ها در این زمینه است. یعنی ممکن است پژوهشکده‌ای در اصفهان شروع به پژوهش کند و در مبحثی مثل اشتغال زنان کار کند و در مراکزی در شهرهای دیگر همچون تهران، مشهد و... نیز روی همین موضوع کار شده باشد که در اصل به نوعی موازی‌کاری صورت می‌گیرد؛ قطعا اگر یک شبکه ارتباطی بین پژوهشکده‌های حوزه زنان و دیگر مراکزی که در این حوزه فعالیت می کنند، وجود داشته باشد پیشرفت خوبی در این حوزه صورت می گیرد، همچنین این کار از هدررفت انرژی و سرمایه نیروی انسانی جلوگیری می‌کند.»
عضو هیات علمی پژوهشکده آلاء در دانشگاه اصفهان درباره اینکه تا چه میزان دستاوردهای دانشگاه‌ها در عرصه زنان به بطن جامعه تزریق می‌شود، بیان داشت: «اینکه امروز می‌بینیم که بستری باز شده که بیش از 50 درصد دانشجویان دانشگاه‌ها را دختران تشکیل می‌دهند، فارغ از اینکه این خوب است یا بد، به دلیل ورود دانشگاه به مسائل زنان و فراهم‌سازی بسترهای لازم در این زمینه است. درحالی که در برهه‌هایی در زمان‌های نه‌چندان دور شاهد بودیم که اصلا دختران حق درس خواندن را نداشتند اما امروز یکی از دغدغه‌های این قشر رسیدن به غنا و مرتبه‌های بالای علمی است.»
عضو هیات علمی پژوهشکده آلاء در دانشگاه اصفهان گفت: «درحال حاضر در دنیا اندیشکده‌ها نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کنند یعنی وظیفه دانشگاه‌ها تولید دانش است که باید بعد از آسیب‌شناسی در حوزه‌های مختلف صورت بگیرد و لذا وقتی در ارتباط با موضوع موردنظر تولید دانش صورت بگیرد، عملا کار دانشگاه تمام می‌شود و اینجا اندیشکده‌ها هستند که نقش حلقه رابط را بین دانشگاه‌ها و حوزه‌های اجرایی ایفا می‌کنند. یعنی آنها نتایج پژوهش‌ها را متناسب با نیازهای جامعه به حوزه‌های مرتبط با سیاستگذاری ارجاع می‌دهند، اما متاسفانه ما در این زمینه ضعف داریم، هرچند طی چند سال گذشته حوزه اندیشکده‌ها در کشور ما پررنگ شده و اگر این حلقه به درستی برقرار شود، می‌توانیم روند بهتری را در این زمینه شاهد باشیم.»
در کشور روندپژوهی برای اثربخشی پژوهش‌های حوزه زنان صورت نمی‌گیرد
وی بیان داشت: «ایجاد بخش رصد در حوزه زنان و روندپژوهی اثربخشی پژوهش‌ها و راهکارهای مختلف و تکرار این چرخه در حوزه زنان لازم بوده و باعث می‌شود تا اولویت مسائل و نیازهای زنان در مناطق مختلف کشور شناسایی شود؛ قطعا این کار باعث می‌شود تا در انجام فعالیت‌های پژوهشی نیز شاهد نظم بهتری باشیم. متاسفانه یکی از بزرگ‌ترین مشکلات ما در عرصه زنان این است که تا امروز اولویت‌های مسائل زنان احصا نشده است و این کار را باید با توجه به شرایط بومی و منطقه‌ای هر استان دنبال کرد.» ربانی‌اصفهانی در همین زمینه افزود: «آنچه مسلم است اینکه قطعا اولویت‌های مسائل مرتبط با زنان در کلانشهرهایی مانند تهران، اصفهان، شیراز، مشهد و... با شهرهای کوچک و بسته به اقلیم و فرهنگ آن متفاوت خواهد بود و اگر بتوانیم نیازهای آنها را مورد رصد قرار دهیم، قاعدتا در انجام پژوهش‌های مساله‌محور اولویت‌دار در دانشگاه‌ها و مراکز علمی و حل چالش‌های موجود رشد موثری را شاهد خواهیم بود؛ اما در غیر این صورت نمی‌توان انتظار داشت که تغییر چندانی در روند پژوهش‌ها در راستای رفع چالش‌های موجود ایجاد شود.»
مطالب پیشنهادی
