میلاد جلیل‌زاده، خبرنگارگروه فرهنگ: آدام مک‌کی را به خاطر کارگردانی فیلم‌های سیاسی مثل «معاون» یا «رکود بزرگ» می‌شناسند. البته او خصوصا تا یک دهه پیش، به‌عنوان بازیگر و کمدین هم شناخته می‌شد و در آثار مختلفی حضور داشت. حالا «بالا را نگاه نکن» درحالی از او منتشر می‌شود که فهرست پروپیمان بازیگران حاضر در آن، قبل از تماشای فیلم، توقعاتی چند برابر در مخاطب ایجاد می‌کند. همین باعث می‌شود که این فیلم خیلی بیشتر از سهم توجهی که معمولا و به‌طور طبیعی، نصیب یک طنز تلخ با موضوعیت محیط‌زیست می‌شود، از طرف مخاطبانش مورد توجه قرار بگیرد اما بعضی از این مخاطبان که توقع‌شان به شکل حبابی بالا رفته، بعد از تماشای کار با یأس درباره‌اش صحبت می‌کنند. فیلم به هر دو جناح جمهوری‌خواه و دموکرات آمریکا طعنه می‌زند. رئیس‌جمهوری که در این فیلم می‌بینیم، به شکل واضحی یک نسخه بازسازی شده از روی شخصیت هیلاری کلینتون با بازی مریل استریپ است؛ نامزد ناکام انتخابات ریاست‌جمهوری در سال ۲۰۱۷؛ اما خیلی از رفتارهایش به ترامپ شباهت دارد و اتفاقا تحلیلگران بسیاری بودند که این فیلم را تکه‌پرانی به ترامپ می‌دانستند. البته تکه‌پراکنی‌های این فیلم کاملا برای ساختار سیاسی و اجتماعی آمریکا بی‌خطر هستند و این هنر هالیوود است که دست روی مهم‌ترین مسائل ساختاری کشور آمریکا بگذارد و با آنها چالش کند بی‌اینکه همه چیز را به نابودی کشیده باشد. پرونده‌ای که در ادامه می‌خوانید درباره بالا را نگاه نکن Don’t Look Upاست؛ یک فیلم علمی- تخیلی آمریکایی محصول سال ۲۰۲۱ به نویسندگی، تهیه‌کنندگی و کارگردانی آدام مک‌کی که کوین مسیک در تهیه‌کنندگی به او کمک کرده و گروهی متشکل از لئوناردو دی‌کاپریو، جنیفر لارنس، راب مورگان، جونا هیل، مارک رایلنس، تایلر پری، تیموتی شالامی، ران پرلمن، آریانا گرانده، اسکات مسکودی، کیت بلانشت و مریل استریپ در آن بازی کرده‌اند؛ یکی از پرستاره‌ترین فیلم‌های آمریکا در سال‌های اخیر. فیلم داستان دو ستاره‌شناس را روایت می‌کند که تلاش دارند به جهان در مورد یک ستاره دنباله‌دار که تمدن بشری را نابود می‌کند، هشدار بدهند. این رویداد فرضی، تمثیلی از تغییرات اقلیمی جهان است و فیلم با بیانی طنز به بی‌تفاوتی دولت، اهالی سیاست و اصحاب رسانه نسبت به بحران آب و هوا طعنه می‌زند. ساختارهای معیوب و مضحک سیاسی، اجتماعی و رسانه‌ای آمریکا هم در روند قصه مورد طعنه قرار می‌گیرند؛ البته نه طعنه‌هایی که چندان جلوتر از فیلم‌های پیش از خودش باشد.

تا قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۲۰ تمام سینمای آمریکا مقابل دونالد ترامپ صف آرایی کرده بود. البته افکار عمومی در خارج از مرزهای آمریکا هم تا حدود زیادی با این تم سینمای آمریکا همراه می‌شد اما حالا که ترامپ نیست، در کنار تکه‌پرانی به او باید پوسته‌ای از یک رئیس‌جمهور دموکرات هم مورد تمسخر قرار بگیرد تا ژست انصاف و بی‌طرفی لحاظ شود. البته هیلاری کلینتون هیچ‌گاه رئیس‌جمهور نشد و آدام مک‌کی هم معلوم نبود بخصوص در جو موجود سینمای آمریکا، جرأت متلک‌پراکنی مستقیم به یک رئیس‌جمهور دموکرات را داشته باشد؛ حتی اگر به چنین چیزی اعتقاد داشت.

خبر ساخت این فیلم که توسط Hyperobject Industries(کمپانی متعلق به خود مک‌کی) و Bluegrass Films تولید شده است، در نوامبر 2019 اعلام شد و چند ماه بعد توسط پارامونت پیکچرز به نتفلیکس فروخته شد. جنیفر لارنس اولین عضوی از گروه بازیگری بود که به پروژه ملحق شد و دی‌کاپریو پس از گفت‌وگوهایش با مک‌کی در مورد تنظیمات فیلمنامه، قرارداد را امضا کرد. بقیه بازیگران تا سال 2020 اضافه شدند. فیلمبرداری کار ابتدا قرار بود در آوریل 2020 در اطراف ایالت ماساچوست آغاز شود، اما به دلیل همه‌گیری مداوم کرونا به تعویق افتاد. فیلمبرداری نهایتا در نوامبر 2020 آغاز شد و در فوریه 2021 به پایان رسید.

بالا را نگاه نکن یک اکران محدود در سینماها را در 10 دسامبر 2021 آغاز کرد؛ قبل از پخش در نتفلیکس که 24 دسامبر آغاز شد و همانجا در اکران محدودی که داشت، نقدهای متفاوتی از منتقدان دریافت کرد که بازیگران را تحسین کردند اما در مورد شایستگی طنز مک‌کی، به گروه‌هایی که نظرات متفاوت داشتند، تقسیم شدند. برخی این طنازی را ماهرانه می‌دانستند، درحالی که برخی دیگر آن را از خودراضی و سنگین قلمداد می‌کردند. این فیلم به‌عنوان یکی از 10 فیلم برتر سال 2021 توسط هیات ملی بازبینی و موسسه فیلم آمریکا معرفی شد. فیلم چهار نامزدی در هفتاد‌ونهمین جوایز گلدن گلوب، ازجمله بهترین فیلم موزیکال یا کمدی، و 6 نامزدی در بیست‌وهفتمین جایزه انتخاب منتقدان، ازجمله بهترین فیلم را دریافت کرد. به بالا نگاه نکن رکورد جدیدی را برای بیشترین ساعت تماشا در یک هفته در نتفلیکس به ثبت رساند و درحال حاضر دومین فیلم پربیننده نتفلیکس طی 28 روز پس از اکران است.

 واکنش منتقدان به فیلم

نقدهای منتقدان درباره فیلم متفاوت بوده است. در وب‌سایت جمع‌آوری نقد Rotten Tomatoes، از 261 بررسی55 درصد مثبت هستند. اجماع انتقادی این وب‌سایت می‌گوید: «به ‌بالا نگاه نکن، هدفش خیلی بالاست و می‌خواهد که خارهای پراکنده‌اش به‌طور مداوم فرود بیاید(تشبیه به یک جوجه‌تیغی که خار پرت می‌کند)، اما طنز ستاره‌دار آدام مک‌کی به هدف خود یعنی انکار جمعی(در مورد مخاطرات محیط‌زیست) برخورد می‌کند.» Metacritic، که از میانگین وزنی استفاده می‌کند، براساس نظرات 51 منتقد، به فیلم امتیاز 49 از 100 را داده که نشان‌دهنده بررسی‌های مختلط یا متوسط است.

میک لاسال، از سانفرانسیسکو کرونیکل، فیلم را تحسین کرد و نوشت: «بالا را نگاه نکن شاید خنده‌دارترین فیلم سال 2021 باشد. افسرده‌ترین فیلم نیز است و این ترکیب عجیب و غریب باعث ایجاد یک تجربه بی‌نظیر می‌شود. آدام مک‌کی، بیش از دو ساعت شما را می‌خنداند و در عین حال شما را متقاعد می‌کند که دنیا روبه پایان است.»

جاستین چانگ در بررسی فیلم برای لس‌آنجلس تایمز نوشت: «هیچ چیز نمی‌تواند در حماقت و ظالمانه بودن، با چیزی که فیلم به ما نشان می‌دهد رقابت کند. با وحشت‌های فراوان از سفاهت ما در دنیای واقعی آمریکایی.» آمیت کاتوالا از Wired نتیجه گرفت که «به بالا نگاه نکن، سرخوردگی دانشمند بودن را می‌کشد.» شاروتی کوتیا از Sportskeeda، می‌گوید که «به بالا نگاه نکن، شبیه به فیلم « ایدیوکراسی» محصول سال ۲۰۰۶ به کارگردانی مایک جاج است که ماجرای آن در سال 2505 در آمریکا اتفاق می‌افتد، جایی که سرگرمی‌های بی‌معنا و خشونت واقعا مهم هستند. به همین دلیل است که به بالا را نگاه نکن مانند نسخه قرن بیست‌ویکمی آن است.»

در یک نقد منفی، دیوید رونی از هالیوود ریپورتر این فیلم را «یک طنز بدبینانه، غیرقابل تحمل، از خود راضی و پر شده از ستارگان بازیگری عنوان کرد که ادعا می‌کند درباره بی‌توجهی سیاسی و رسانه‌ای به بحران آب و هواست، اما واقعا آن را بی‌اهمیت جلوه می‌دهد.» پیتر دبروژ از ورایتی این فیلم را «یک طنز سیاسی خودسرانه و با هدفی آسان» خواند و نوشت: «به بالا نگاه نکن بازی‌هایی مانند پاسخ‌های چپگرایانه به موضوع آرماگدون است.» چارلز برامسکو در گاردین نوشت که «فیلمنامه به شکلی کاملا واضح چنین درنظر می‌گیرد که انگار دیگران آنقدر احمق هستند که نمی‌توانند مسائل طرح شده در آن را درک کنند و این کار را با نگاه از بالا انجام می‌دهد.»

مادلین فرای‌شولتز از نشریه محافظه‌کار آمریکایی واشنگتن اگزمینر نوشت که «مک‌کی موفق نمی‌شود چیزی بیش از یک «طنز» مشتق شده و پرپیچ و خم از سرمایه‌داری و دونالد ترامپ و انکارکنندگان وضعیت بد آب و هوا ارائه دهد که در کمتر از 6 ماه فراموش خواهند شد.» کایل اسمیت از نشریه محافظه‌کار آمریکایی National Review نوشت که این فیلم «140 دقیقه خنده‌دار را از مغز مخاطبش صرف می‌کند... پرتاب توپ‌های پرسرعت در رسانه‌های اجتماعی، واشنگتن، غول‌های فناوری، ترامپیسم و ضدواکسن‌ها.»

ناتان جی رابینسون، ویراستار Current Affairs، معتقد است که «منتقدان نه‌تنها از جنبه‌های مهم، موضوع فیلم را نادیده می‌گرفتند، بلکه نحوه بحث آنها در مورد فیلم نمونه‌ای از مشکلی است که فیلم سعی می‌کرد توجهات را به آن جلب کند. خیلی از پاسخ‌ها به فیلم می‌توانست در خود فیلم ظاهر شود.» کاترین بنت به‌طور مشابهی فیلم را زیرکانه می‌دید و در مورد نقدهای محتوایی که به فیلم شدند، تندخو نگاه می‌کرد. برانکو مارسیتیچ در نشریه سوسیالیستی آمریکایی ژاکوبین می‌گوید که طرح فیلم اگرچه پوچ است، اما به سختی اغراق می‌کند و خاطرنشان می‌کند که «بسیاری از نخبگان سیاسی ما به همان اندازه که فیلم نشان داد، حریص و احمق هستند و رسانه‌های ما به همان اندازه پوچ هستند و واکنش ما به قریب‌الوقوع بودن فاجعه دقیقا به طرز شگفت‌انگیزی غیرمنطقی است؛ مثل همان چیزی که فیلم نشان داد.» روزنامه‌نگار بریتانیایی و فعال محیط‌زیست جورج مونبیوت در گاردین نوشت: «جای تعجبی نیست که روزنامه‌نگاران فیلم را برنامه‌ریزی کرده‌اند... این درباره آنهاست» و افزود برای فعالان محیط‌زیست مانند خودش، فیلم، درحالی که سرعت و طنز داشت، بیش از حد واقعی به نظر می‌رسید. در مقابل، پل تاسی از فوربس استدلال می‌کند که منتقدان می‌توانند و باید استانداردهای هنری و پیام زیربنایی را به‌طور جداگانه بررسی کنند اما سپس آنها فیلم را «تا حدودی اغماض‌آمیز» توصیف می‌کنند.

 واکنش دانشمندان به فیلم

از زمان انتشار فیلم، بسیاری از دانشمندان اقلیم‌شناسی و ارتباطات اقلیمی، نظرات مثبتی در مورد فیلم ارائه کرده‌اند. پیتر کالموس، دانشمند اقلیم‌شناس، در یک مقاله نظری منتشر شده در گاردین، اظهار داشت: «به بالا نگاه نکن یک طنز است اما اگر به‌عنوان یک دانشمند اقلیم‌شناس که هر کاری از دستش برمی‌آید برای بیدار کردن مردم و جلوگیری از تخریب سیاره‌ها انجام می‌دهد صحبت کنم، می‌گویم این دقیق‌ترین فیلم در مورد آن موضوعات است. من شاهد عدم پاسخ‌دهی وحشتناک جامعه به فروپاشی آب و هوا بودم.» ربکا اوپنهایمر در مقاله‌ای برای ساینتیفیک آمریکن از تلاش‌های فیلم برای طنزآمیز کردن تغییرات آب و هوایی انتقاد کرد، اما نمایش آن از انکار علم را ستود. یکی از صحنه‌های فیلم در شبکه‌های اجتماعی با موقعیتی در برزیل مقایسه شد که در آن ناتالیا پاسترناک تاشنر از یک موقعیت ضدعلم انتقاد کرد؛ موقعیتی که در یک پخش زنده در دسامبر 2020، گزارشی در TV Cultura به مردم می‌گفت با همه‌گیری کووید-19 به سبکی و آرامی روبه‌رو شوند. پاسترناک با شنیدن این مقایسه‌ها در توئیتر از مک‌کی، دی‌کاپریو و لارنس با زیرنویس انگلیسی تشکر کرد تا از آنها برای فیلم «باورنکردنی» قدردانی کند.

در همین رابطه مطلب زیر را بخوانید:

پوسیده با روکشی از طلا (لینک)