سیدمهدی طالبی، خبرنگار گروه بین‌الملل: سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران بنابر اعلام رسانه‌ها امروز به روسیه سفر می‌کند. او در این سفر قرار است به‌جز دیدار با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، روز پنجشنبه در اقدامی قابل توجه در مجلس دومای دولتی این کشور سخنرانی کند.

برنامه‌ریزی خاص صورت گرفته برای این سفر، اخبار منتشرشده درباره توافقات احتمالی در آن و همچنین فضای مناسب ایجادشده برای همگرایی میان دو کشور باعث‌شده تا اهمیت سفر رئیس‌جمهور ایران به روسیه بسیار بالاتر از نمونه‌های مشابه قبلی ارزیابی شود.

یکی از مواردی که به حساسیت این سفر افزوده احتمالات موجود درباره انعقاد توافقنامه‌های نظامی در این سفر برای خرید تسلیحات است.

این موضوع از آن جهت مهم تلقی می‌شود که تهران در دهه‌های اخیر از خریدهای تسلیحاتی کلان به‌دلیل فشارهای غرب یا تحریم‌های آن محروم بوده است. این تحریم‌ها حتی در برهه‌ای با نظر موافق تمامی قدرت‌های جهانی در شورای امنیت علیه ایران به تصویب رسیده بودند. با این حال طبق توافق هسته‌ای سال 2015، تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران پنج سال پس از اجرای توافق در سال 2020 به‌صورت کامل ملغی شدند؛ این تحریم‌ها مانع از خریداری تسلیحات سنگین تهاجمی مانند جنگنده، تانک، ناو و زیردریایی توسط ایران می‌شدند.

با لغو این توافق روسیه به‌عنوان یکی از دو فروشنده بزرگ سلاح در جهان بلافاصله اعلام کرد که برای فروش سلاح به ایران محدودیتی ندارد.

سرگئی لاوروف، وزیر امور‌خارجه روسیه پس از پایان تحریم‌های تسلیحاتی شورای امنیت علیه ایران در مصاحبه‌ای با خبرگزاری اسپوتنیک در اواخر سال 2020 در پاسخ به سوالی درباره امکان تبادلات نظامی روسیه با ایران گفته بود: «روسیه چیزی برای ارائه دارد و ایران نیز چیزی برای خرید از روسیه دارد، هیچ منعی وجود ندارد.»

یک‌سال بعد دیمیتری شوگایف، رئیس سازمان فدرال همکاری فناوری نظامی روسیه نیز در حین برگزاری نمایشگاه Airshow-2021 در شهر دبی امارات اعلام کرد: «ما محدودیتی در کار با شرکای ایرانی نداریم. بنابراین آماده‌ایم که گزینه‌های مختلف همکاری را بررسی کنیم که پاسخگوی منافع دو دولت است.»

نقطه عطف دوجانبه و عملی در این زمینه اما سفر مهرماه سال‌جاری سردار  سرلشکر پاسدار محمد باقری، رئیس ستادکل نیرو‌های مسلح به روسیه بود. او که از 25 تا 29 مهرماه در روسیه حضور داشت با سران برجسته نظامی روسیه شامل سرگئی شایگو وزیر دفاع و والری گراسیموف همتای روس خود دیدار داشت. باقری در بدو ورود خود به مسکو اشاره کرده بود که هدف عمده وی از این سفر پیگیری قراردادهای خرید تسلیحاتی از این کشور است. این اظهارات توسط عالی‌ترین مقام نظامی ایران باعث شد تا پس از آن گمانه‌زنی‌های مختلفی درباره قراردادهای موجود بین دو کشور صورت بگیرد. در ادامه به بررسی برخی از تسلیحاتی پرداخته‌ایم که احتمال دارد در لیست خریدهای نظامی تهران از مسکو بوده و در سفر رئیس‌جمهور ایران به روسیه قراردادهای نهایی آن منعقد شود.

  اس-400

درحالی‌که آمریکا پایه دفاع هوایی خود را بر پایه جنگنده‌ها استوار ساخته است، روسیه بر سامانه‌‌های پدافندی زمین پایه اتکا دارد. این موضوع اما به معنای ضعف سامانه‌های پدافند هوایی در آمریکا یا ضعف جنگنده‌های روسیه نیست بلکه تمرکز ایده دفاعی این دو کشور بر موضوعات را نشان می‌دهد؛ چه اینکه واشنگتن دارای سامانه‌‌های پدافند هوایی پیشرفته مانند پاتریوت است و مسکو نیز برای دفاع هوایی از جنگنده‌هایی مانند 35 -SU بهره می‌گیرد.

تمرکز مسکو بر دفاع هوایی زمین پایه و فناوری پیشرفته این کشور به‌خوبی نشان می‌دهد که سامانه‌های پدافند هوایی روسیه می‌توانند جزء بهترین نمونه‌ها در جهان باشند. برتری روس‌‌ها در ساخت سامانه‌های پدافند هوایی به شکل آشکاری در تولید سامانه‌های موشکی سری S که نمونه‌هایی از آن مانند 300 -S و ۴00 - S به شهرت جهانی رسیده‌اند، مشهود است.

ایران پیش‌تر سامانه پدافند هوایی 300 -S از گونه

PMU-2 را دریافت کرده که پیشرفته‌ترین نوع این سیستم به حساب می‌آید. این سامانه قادر به درگیری با اهدافی تا برد 200کیلومتر است و می‌تواند به‌صورت همزمان با 36 هدف درگیر شود. نمونه 400 S-اما از قابلیت‌های بیشتری برخوردار است، به‌گونه‌ای که برد آن دوبرابر 300 S-بوده و می‌تواند تا با اهدافی در برد 400کیلومتری درگیر شود. این سامانه همچنین قابلیت بهبودیافته‌‌ای برای مقابله با موشک‌های بالستیک میانبرد دارد و می‌تواند تا فاصله 60کیلومتری به رهگیری موشک‌های بالستیک اقدام کند. باید توجه داشت کمتر سامانه پدافندی در جهان قادر به واکنش در برابر موشک‌های بالستیک است. این سامانه همچنین به‌شدت از لحاظ جنگ الکترونیک امن است، به‌طوری‌که جنگنده‌ها و موشک‌های مهاجم نمی‌توانند از قابلیت‌های جنگ الکترونیک برای اخلال در آن بهره بگیرند.

 قیمت هر سیستم 300-S حدود 300 میلیون دلار برآورد می‌شود که براساس برخی تخمین‌ها احتمال دارد ایران دست‌کم دو سامانه از آنها را خریداری کند. مسلح شدن ایران به 400-Sبا توجه به برد 400کیلومتری آن به تهران این امکان را می‌دهد تا با تعداد سامانه‌های کمتری یک محدوده وسیع را تحت پوشش پدافندی قرار دهد. برد بسیار زیاد این سامانه همچنین این قابلیت را در اختیار تهران می‌گذارد تا درصورت نصب شدن این سامانه در برخی مناطق مانند اطراف نیروگاه هسته‌ای بوشهر، به اهداف متخاصم پیش از رسیدن به محدوده سرزمینی ایران حمله کند.

  سوخو-35

SU-35 یک جنگنده از نسل چهارم است که به‌دلیل بهره‌گیری از الکترونیک بسیار پیشرفته و تقریبا مشابه با جنگنده‌های نسل پنجم، در طبقه جنگنده‌های نسل 4++ قرار می‌گیرد. روسیه به‌دلیل سرعت پایین در ساخت جنگنده‌های نسل پنجم خود برای آنکه بتواند به مقابله با جنگنده نسل پنجم F-22 آمریکا بپردازد از سال 2008 جنگنده SU-35 را وارد خدمت کرد. این جنگنده تا حد زیادی حامل تجهیزات الکترونیک جنگنده‌های نسل پنجم است که روی یک جنگنده نسل چهارم نصب شده‌ است.

رادار این جنگنده با نام N035 ایربیس E قادر به شناسایی اهدافی تا برد نهایی 400کیلومتر است. این رادار می‌تواند تا برد 300کیلومتر 30 هدف را شناسایی کرده و با 8 مورد آنها درگیر شود. این رادار همچنین می‌تواند در فاصله 80کیلومتری اهدافی با سطح مقطع راداری 0.1 مترمربع را نیز رهگیری کند. این قابلیت از جنگنده‌هایی مانند یوروفایتر تایفون که ساخت مشترک چهار کشور انگلیس، آلمان، ایتالیا و اسپانیا بوده و همچنین جنگنده فرانسوی رافائل بالاتر است.

رادار پیشرفته 35-SU از نوع ارائه فازی غیرفعال است که باعث می‌شود اخلال در آن به‌وسیله سامانه‌های جنگ الکترونیک بسیار مشکل باشد. از سوی دیگر این جنگنده از سیستم جنگ الکترونیک L175M بهره می‌گیرد که قادر است به‌طرز موثری روی امواج راداری دشمن اخلال ایجاد کرده و موشک‌های شلیک‌شده به‌سوی خود را دفع کند.

در کنار وجود سامانه‌های پیشرفته راداری، جنگنده

SU-35 برای بهبود قابلیت‌های شناسایی خود از سیستم هدف‌یابی OLS-35 بهره می‌برد که شامل یک سیستم جست‌وجو و ردیابی الکترواپتیکی است. چنین سامانه‌ای می‌تواند جنگنده‌های رادارگریز آمریکا مانند F-22 و F-۳۵ را از فاصله 80کیلومتری رهگیری کند. جنگنده‌های نسل پنجم با استفاده از مواد جاذب راداری در بدنه خود تنها قادر به پنهان ماندن از چشم رادارها هستند اما می‌توانند به‌سرعت توسط سامانه‌های حرارتی و اپتیکی شناسایی شوند. سامانه‌های اپتیکی اما کارکرد دیگری نیز دارند. در برخی مواقع جنگنده‌ها از روی امواج راداری‌شان شناسایی شده و مورد حمله قرار می‌گیرند اما جنگنده‌های SU-35 به‌دلیل استفاده از سامانه‌های اپتیکی پیشرفته می‌تواند با رادارهایی خاموش به مبارزه جنگنده‌های دشمن بروند.

خرید این جنگنده‌های پیشرفته یک گام بزرگ در دفاع هوایی ایران به شمار می‌رود.

  تانک T-90

منسوخ شدن برخی از آموزه‌های جنگ کلاسیک در جهان باعث شد تا برخی از ارتش‌ها به فکر کاهش تانک در سازمان رزم خود بیفتند. با این حال تجربه ایران در مبارزه با گروه تروریستی داعش که نیروی نیابتی محور غربی- عربی به حساب می‌آمد به تهران آموخت که تانک‌ها همچنان یک سلاح مناسب در میدان نبرد هستند، چه آن نبرد کلاسیک باشد و چه نیابتی.

ایران پس از آموختن این درس به سمت تولید تانک گام برداشت که این تلاش‌ها درنهایت منجر به طراحی تانک داخلی کرار شد. این تانک که از تانک T-72 برگرفته شده شباهت بسیاری نیز با تانک‌های T-90 روسی دارد.

با وجود تولید تانک کرار در داخل اما به نظر می‌رسد ایران همچنان بنابه دلایلی به دنبال خرید تانک‌های T-90 است.

این تانک حاصل تجربه بسیار گران‌سنگ روس‌ها در تولید خودروهای زرهی است که از جنگ جهانی دوم تاکنون با قوت ادامه داشته‌اند. همکاری با روسیه در تولید تانک‌های پیشرفته به ایران اجازه می‌دهد تا ضمن افزایش توان یگان‌های خود به فناوری‌ها و تجهیزات جدیدی دست‌یابد که می‌توانند برای به‌روزرسانی دیگر تانک‌های ایران نیز مورد استفاده قرار گیرند.

تانک T-90 از زره بسیار مقاوم کنتاکت 5 بهره می‌گیرد که حتی در برابر برخی از گلوله‌های اورانیومی ساخت آمریکا که مخصوص شکافتن زره‌های سخت هستند نیز از خود مقاومت نشان می‌دهد. این زره باعث شده تا علی‌رغم وزن معمول 60 تنی تانک‌های میدان نبرد در جهان، وزن تانک T-90 تنها 47 تن باشد. این تانک به جز زره پیشرفته برای دفاع از خود به سامانه اخلالگر فروسرخ اشتورا و همچنین سامانه راداری آرنا مسلح است. سامانه آرنا که به رادارهای کوچکی مجهز است با رهگیری موشک‌های ضدتانک و نابودی آنها مانع از آسیب یا انهدام تانک می‌شود.

قیمت تانک T-90 نیز 30 تا 60 درصد قیمت تانک‌های غربی بوده و به دلیل طراحی ساده‌اش که برگرفته شده از تانک T-72 است هزینه‌های عملیاتی پایینی دارد.

ایران در صورت خریداری این تانک می‌تواند با استفاده از آن در یگان‌های نظامی خود سرعت و تاثیر عملیات‌های ضدتروریستی خود را بهبود بخشیده و بازدارندگی زمینی خود را تقویت کند. همچنین فناوری‌ها و تجهیزات به دست آمده از چنین قراردادی می‌توانند در دیگر خودروهای زرهی ایران مانند نفربرها نیز مورد استفاده قرار گیرند.

  بالگردهای روسی

ایران دارای ناوگان بالگردی عظیمی است که از بالگردهای ترابری مانند UH-1، Bell212، بالگردهای بزرگ شینوک و همچنین بالگرد تهاجمی کبرا بهره می‌گیرد. به جز بالگردهای آمریکایی نام برده‌شده، در ناوگان ایران بالگردهای روسی نیز پیدا می‌شوند اما با وجود به‌روزرسانی‌های متعدد و تلاش‌های بی‌وقفه پرسنل فنی ایران وجهه مشترک تمامی آنها سن بالای خدمتی است.

از این‌رو یکی از اهداف ایران تامین بالگردهای ترابری و تهاجمی است که گرچه دراختیار یگان‌های نظامی قرار می‌گیرند اما در طیف گسترده‌ای از مشکلات کشور مانند سیل، زلزله و امداد‌رسانی قابلیت استفاده دارند. در جهان تنها سه منبع برای تامین نیازهای ایران وجود دارد که به جز روسیه دومورد دیگر یعنی آمریکا و شرکت‌های اروپایی از صدور هرگونه تجهیزات و فناوری به ایران خودداری می‌کنند.

 با این حال روسیه دارای طیف گسترده‌ای از بالگردهای پیشرفته است. ایران به دلیل نیازمندی به بالگردهای ترابری متوسط علاقه‌مند است تا بتواند بالگردهای سری میل مانند Mi-17 را به خدمت بگیرد. این بالگرد نمونه پیشرفته‌تر بالگرد Mi-8 است که تعداد زیادی از آنها در بسیاری از کشورها فعال هستند؛ این مساله نشان می‌دهد این بالگرد به جز اطمینان‌پذیری بالا دارای هزینه خرید و نگهداری پایین‌تری نسبت به نمونه‌های مشابه است؛ به‌گونه‌ای که گفته می‌شود قیمت آن تا یک‌سوم نمونه‌های غربی است.

بالگرد دیگری که کارشناسان نظامی معتقدند احتمالا ایران به آن علاقه‌مند باشد بالگرد Mi-28N است که می‌تواند همزمان با حمل دو راکت‌انداز، 16 موشک ضدتانک نیز حمل کند. این بالگرد قابل‌رقابت با پیشرفته‌ترین بالگردهای تهاجمی آمریکا با نام AH-64D لانگبو آپاچی است.

 به جز بالگردهای میل، شرکت بالگردسازی کاموف روسیه که یکی از قدیمی‌ترین‌های این حوزه در جهان به شمار می‌رود نیز دارای تولیدات مشهوری است. بالگرد تهاجمی KA-52 و همچنین بالگردهای ترابری و گشت دریایی KA-32 و KA-25 از این جمله هستند. ایران با بهره‌گیری از بالگردهای شرکت کاموف قادر خواهد بود توان رزم دریایی خود را به‌ویژه در عرصه کشف زیردریایی‌ها یا مقابله با قایق‌های تندرو تقویت کند. مصر یکی از کشورهایی است که در سال‌های اخیر با خرید بالگردهای تهاجمی KA-52 و مستقرساختن 46 فروند از آنها روی دو ناو فرانسوی میسترال توانسته به قدرت دریایی خود بیفزاید. تهران نیز با خریداری چنین بالگردهایی می‌تواند از آنها در ناوبندرهای کلاس مکران خود بهره بگیرد. به‌عنوان مثال تنها ناو بندر مکران-1 قادر به حمل پنج بالگرد است که گفته می‌شود تعداد آنها در ناوبندر مکران-2 افزایش می‌یابد.