در آستانه سفر سیدابراهیم رئیسی به روسیه فضای تبادل‌نظر درباره ظرفیت‌های دوکشور گسترش یافته است. در این فضا برخی نیز با نگرانی از روابط یاد می‌کنند. توان اقتصادی روسیه و جهت‌گیری سیاسی این کشور درمورد ایران برخی از مواردی است که در فضای رسانه‌ای گاه با تردید به آن نگاه می‌شود. در گفت‌وگویی که با ولی کالجی داشتیم، موانع و ظرفیت‌های گسترش روابط ایران و روسیه مورد بحث قرار گرفت. این پژوهشگر ارشد اوراسیا توسعه ظرفیت‌های گردشگری و رفت‌وآمد مردم دو کشور را لازمه تعمیق روابط ایران و روسیه می‌داند. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.

به نظر می‌رسد روابط خارجی ایران به‌طورکلی از یک تضاد برخوردار است. درحالی‌که مردم ایران از رفت‌وآمد و روابط اجتماعی با غرب برخوردارند، اما موانع سیاسی مانع از ایجاد روابط میان دولت‌ها شده است. درباره روسیه اما با وجود تسهیلات سیاسی اما روابط میان جامعه دو کشور به‌اندازه کافی رشد نداشته است. به نظر شما برای بهبود روابط میان دو جامعه چه اقدامی می‌تواند صورت گیرد؟

با وجود اینکه موانع سیاسی کمی وجود دارد اما این رویه دیده می‌شود که مردم ایران خیلی با مردم روسیه تعامل ندارند. این درحالی است که اقبال خوبی نسبت به فضای فرهنگی و ادبی روسیه در ایران وجود دارد. خیلی از مردم ایران با رمان‌های تولستوی و چخوف آشنا هستند و خیلی‌ها رمان‌های نویسندگان روسی را خوانده‌اند. یادگیری زبان روسی بین مردم ایران رواج یافته، در طرف مقابل نیز نسبت به ادبیات فارسی اقبال خوبی وجود دارد. اما از این ظرفیت فرهنگی بهره‌برداری مناسبی نشده است.

یکی از مواردی که باید انجام شود تا رفت‌وآمد مردم دو کشور زیاد شود، لغو ویزاست. لغو ویزا، گردشگری را توسعه می‌دهد. لغو ویزا، حضور دانشجو و بازرگان و تجار را افزایش می‌دهد. این باعث می‌شود زمانی که افراد به یک کشور سفر می‌کنند، دیدها و ذهن‌ها به‌صورت عینی و در محیط اصلاح بشود. زمانی که شما امکان سفر و ارتباط مستقیم نداشته باشید ذهن‌ها همان ذهنیت قدیم باقی می‌ماند و این خود یک عامل بازدارنده ذهنی است. در سفرهایی که ما به مسکو می‌رویم از یک هواپیما با مثلا 300 مسافر تنها حدود 50 نفر پیاده شده و بقیه به اروپا و آمریکا می‌روند. از آن‌طرف هم متاسفانه سفر به داخل ایران بسیار کم است، درصورتی‌که ما کشور گرمسیری هستیم. کشور ما بیابان و تنوع اقلیمی دارد و قطعا برای گردشگران روسی که معمولا کشورهای عربی و ترکیه را به‌عنوان مقصد انتخاب می‌کنند، می‌تواند یک هدف خیلی خوب باشد، اما متاسفانه این‌گونه نیست. ما در دریای خزر می‌توانیم گردشگری دریایی داشته باشیم اما اصلا چنین امکانی وجود ندارد. اینها نقاط ضعفی است که اگر قرار است اصلاحی صورت بگیرد باید به آن توجه شود. رسانه‌ها هرچقدر فعالیت بکنند، تا در عمل مردم دو کشور وارد مراوده چهره‌به‌چهره با یکدیگر نشوند، اتفاقی رخ نمی‌دهد. باید اتفاقی که بین مردم ایران با مردم کشورهای امارات، ترکیه، ارمنستان و گرجستان رخ داده است، بین مردم ایران و روسیه نیز رخ دهد.

یکی از موضوعاتی که در سیاست خارجی روسیه دیده می‌شود،  سابقه تاریخی در روابط با این کشور است که ذهنیت طیفی از مردم هم نسبت به آن مثبت نیست از این‌جهت برخی می‌گویند که روابط باعث متضرر شدن ایران خواهد شد، این نگاه را چقدر دقیق می‌دانید؟

شرایط ایران با جمهوری‌های آسیای مرکزی و قفقاز خیلی فرق می‌کند. آنها نزدیک 130 سال چه در روسیه تزاری و چه در اتحاد جماهیر شوروی با روسیه در ارتباط بودند. زیرساخت‌های آنها روسی است، حوزه خارج نزدیک برای روس‌ها محسوب می‌شوند. روسیه با این کشورها پیمان‌های دفاعی داشته و در برخی از آنها پایگاه‌های نظامی دارد. این کشورها عضو پیمان امنیت دسته‌جمعی بوده و درحوزه CIS هستند. از این‌جهت این مقایسه، مقایسه درستی نیست. ایران کشوری است در خاورمیانه با مختصات و ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود؛ با وسعت، امکانات و جمعیت خود. درحال‌حاضر کل آسیای مرکزی 80 میلیون نفر جمعیت دارد، یعنی جمعیتی تقریبا به‌اندازه کل ایران که قابل‌قیاس نیست.

در مقابل نگرانی‌هایی که بعضی کارشناسان مطرح می‌کنند که روابط نامتوازن به ضرر ایران است، می‌شود از این زاویه پاسخ داد که ایران باید روابط خارجی خود را متنوع بکند. یعنی ما باید همزمان با اروپا، آفریقا، شرق آسیا و سایر نقاط دنیا روابط خوبی داشته باشیم. روابط ما با سایر قدرت‌ها باعث می‌شود تا بتوانیم روابط‌مان با روسیه را نیز تعادل و توازن ببخشیم.  این امر نگرانی‌ها درمورد یک‌سویه شدن روابط ایران و روسیه را نیز برطرف می‌کند.

با توجه به اینکه روسیه به لحاظ اقتصادی کشور خیلی قوی‌ای نیست، آیا این گزاره که رابطه با روسیه به لحاظ اقتصادی به ما کمک می‌کند، گزاره درستی است؟

این نگاه را قبول ندارم که به لحاظ اقتصادی روسیه ظرفیت ندارد. روسیه ظرفیت‌های اقتصادی خیلی خوبی دارد که می‌توانیم از آن استفاده کنیم. ما در بحث نهاده‌های دامی، کاغذ، چوب، دانه‌های روغنی، گوشت و غلاتی مانند گندم و ذرت بسیار دچار مشکلیم و می‌توانیم از ظرفیت روسیه برای تامین نیازهای داخلی‌مان استفاده کنیم. در بحث صادرات خود ما هم عمدتا محصولات کشاورزی، باغی، دامی و لبنی نقاط قوت محسوب می‌شوند. با وجود ظرفیت‌ها و نیازهایی که دو کشور به یکدیگر دارند اما در این زمینه همواره شاهد کم‌کاری از جانب دوطرف بوده‌ایم. ما تا چند سال پیش تنها یک کاردار اقتصادی در این کشور داشتیم.