بیش از ۲8۰ شرکت صنعتی پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار و فرابورس که به‌صورت ماهانه گزارش تولید خود را منتشر می‌کنند، بیش از نیمی از تولید کشور را در اختیار دارند. لذا با توجه به بررسی آمار این شرکت‌ها می‌توان وضعیت تغییرات تولید صنعت کشور را رصد کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که شاخص مستخرج از داده‌های این شرکت‌ها همراستا با شاخص تولید صنعتی کل کشور است، لذا این شاخص در زمانی که شاخص‌های رسمی کل کشور با تاخیر منتشر می‌شوند و تواتر فصلی دارند، می‌تواند جایگزین خوبی برای آنها باشد و وضعیت تغییرات ماهانه صنعت را نشان دهد.

در همین زمینه پژوهشکده پولی و بانکی که گزارش ماهانه تولید صنعتی با استفاده از اطلاعات شرکت‌های بورسی را منتشر می‌کند، روز گذشته گزارش مربوط به آذر ۱۴۰۰ را منتشر کرد. براساس این گزارش، بعد از رشد منفی حدود یک درصد شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی در مهر و آبان‌ (نسبت به سال گذشته)، در آذرماه رشد این شاخص به محدوده صفر نزدیک‌‌تر شده و به منفی 0.2درصد رسیده است. منفی شدن رشد شاخص تولید صنعت محصولات شیمیایی (به‌دلیل آغاز فصل سرما و کاهش گاز تحویلی به پتروشیمی‌ها) بعد از چند ماه رشد تولید مثبت را می‌توان مهم‌ترین عامل منفی باقی‌ماندن رشد شاخص تولید صنعتی در آذرماه دانست. در آذرماه نیز مشابه 6ماه اخیر رشد تولید در شرکت‌های صادراتی منفی بوده، درحالی‌که شرکت‌هایی که وابستگی به فروش صادراتی نداشته‌اند، رشد مثبت در تولید را تجربه کرده‌اند.

رشد منفی تولید در صنعت فلزات اساسی در آذرماه نیز ادامه داشته است؛ اما این رشد منفی کمرنگ‌تر شده و از منفی 6.5درصد در آبان‌ماه به منفی 2.9درصد در آذرماه نسبت به سال قبل رسیده است. قطعی مقطعی گاز صنایع فولادی می‌تواند مهم‌ترین دلیل ادامه‌دار بودن رشد منفی در این صنعت باشد. بنابراین افزایش موجودی انبار صنایع در سه ماه اخیر و احتمال ادامه‌دار بودن قطعی گاز صنایع در ماه‌های آتی مهم‌ترین عواملی است که احتمال ادامه‌دار بودن رشد منفی شاخص تولید صنعتی در ماه‌های آتی را تقویت می‌کند.

رشد منفی شاخص تولید صنعت دارویی در ماه‌های اخیر که با کاهش موجودی انبار در این صنعت همراه بوده، می‌تواند نشان‌دهنده این مساله باشد که کاهش تولید در این صنعت به‌دلیل محدودیتی از طرف عرضه (مانند کمبود مواد اولیه وارداتی) بوده است.

شاخص تولید صنعت خودروسازی و ساخت قطعات در آذرماه نیز مانند ماه‌های گذشته رشد مثبتی ثبت کرده است. رشد حدود ۱۰درصدی شاخص تولید این صنعت مهم‌ترین عاملی است که جلوی کاهش قابل‌توجه رشد شاخص تولید صنعتی را گرفته است.

 برخلاف سه‌ماهه شهریور تا آبان، در آذرماه رشد شاخص تولید صنایع شیمیایی نسبت به سال گذشته منفی شده است. رشد منفی شاخص تولید در این صنعت به‌دلیل شروع فصل سرما و کاهش گاز خوراک تحویلی به پتروشیمی‌ها بوده است.

براساس اعلام مرکز آمار ایران، رشد شاخص تولید صنعتی کشور در تابستان ۱۴۰۰ نسبت به سال قبل 2.1درصد بوده است که انطباق کاملی با رشد شاخص شرکت‌های بورسی در انتهای تابستان داشته است. در گزارش‌های قبلی رشد شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی در شهریورماه 2.4درصد شده بود.

در اقتصاد ایران محدودیت نقدینگی در صنایع همواره از اصلی‌ترین مشکل‌های تولید برشمرده شده است. البته محدودیت مالی برای همه شرکت‌ها به یک‌اندازه نیست و در برخی شرکت‌ها شدیدتر و در برخی شرکت‌ها محدودیت مالی کمرنگ‌تر است. در این بخش از گزارش، شرکت‌ها براساس شاخص محدودیت مالی به دو گروه با محدودیت مالی شدید و با محدودیت مالی خفیف تقسیم شده‌اند. سپس روند رشد تولید این دو گروه با هم مقایسه شده است. در بازه‌هایی که رشد شرکت‌های با محدودیت مالی بیشتر، پایین‌تر است می‌توان گفت که فشار محدودیت مالی بر رشد تولید بیشتر از سایر دوره‌هاست.

براساس آمارها، در دو سال اخیر تقریبا در تمام دوره‌‌ها (به‌جز فروردین ۱399 که شوک کرونا تغییرات تولید را توضیح می‌دهد)، رشد شرکت‌هایی که محدودیت مالی شدیدتری داشتند، کمتر از رشد سایر شرکت‌ها بوده است. در برخی برهه‌های زمانی مانند خرداد تا آذر ۱398 این محدودیت اثر شدیدتری بر رشد تولید داشته است. در آبان تا دی‌ماه ۱399 نیز مجدد این اختلاف جالب‌توجه شده است. البته این اختلاف در ماه‌های بهمن و اسفند به حداقل رسیده است. از خردادماه تا آذرماه نیز محدودیت مالی عامل تفاوت معنی‌دار در رشد تولید بین شرکت‌ها نبوده و تغییرات رشد تولید شرکت‌ها در هر دو گروه (دارای محدودیت مالی شدید و کم) بسیار نزدیک به هم و در یک راستا بوده است.

سودآوری در شرکت‌ها و صنایع مساله مالی به حساب می‌آید؛ ولی باید به این نکته توجه کرد که برای تداوم تولید و پایداری رشد در صنایع، داشتن حاشیه سود مطمئن از الزامات به شمار می‌آید. براساس آمار ۴۶7 شرکت بورسی که اطلاعات مربوط به سود و زیان آنها در بازه 6 ماهه ابتدای ۱۴۰۰ در دسترس بوده،۶۰ شرکت زیان‌ده بوده‌اند. این درحالی است که در 6ماهه ۱399 از بین همین شرکت‌ها 53 شرکت زیان‌ده بوده‌اند که نشان می‌دهد در کل شرکت‌های زیان‌ده در صنایع بیشتر شده‌اند. افزایش تعداد شرکت‌های زیان‌ده نسبت به مدت مشابه سال گذشته در سال‌های اخیر سابقه نداشته و در سال‌های اخیر همواره از تعداد شرکت‌های زیان‌ده کاسته می‌شد. همچنین سود اسمی این شرکت‌ها در 6ماهه ۱۴۰۰ نسبت به سال قبل رشد حدود ۱۱8درصدی داشته است. این درحالی است که رشد سود اسمی در سه‌ماهه ۱۴۰۰ بیش از ۱8۵ و در سال ۱399 بیش از ۱33درصد بوده است. به‌عبارت دیگر رشد سود اسمی بین شرکت‌ها در 6ماهه ۱۴۰۰ نیز ادامه داشته و این رشد بسیار بالاتر از تورم بوده است؛ اما این رشد در مقایسه با رشد سودآوری در فصول قبلی کمتر شده و روند نزولی را نشان می‌دهد. درمجموع، افزایش تعداد شرکت‌های زیان‌ده به‌همراه روند نزولی رشد سود علامت‌های هم‌جهت در راستای تضعیف سودآوری شرکت‌های بورسی است.