ندا اظهری، خبرنگار گروه دانشگاه: چند روز پیش بود که جدیدترین آمار مربوط به برترین کشورها در زمینه مقالات نانویی در دنیا ازسوی پایگاه statnano  منتشر شد. مانند سه‌سال گذشته، ایران در رتبه چهارم دنیا جا خوش کرده است. از فعالیت ایران در حوزه نانو حدود 20سالی می‌گذرد و به جرأت می‌توان گفت، نانوفناوری یکی از معدود حوزه‌هایی بود که به‌سرعت در مسیر پیشرفت قرار گرفت و توانست در سال‌های اخیر رتبه‌های بالای جهانی را ازآن خود کند. ایران از چهارسال گذشته تاکنون رتبه چهارم جهان را در زمینه تولید علم نانو و ارائه مقالات در این حوزه به‌دست آورده و این رتبه در پایان سال2021 هم کسب شد.

  وضعیت نانو در پایان سال 2021 میلادی

جدیدترین آمار ارائه‌شده ازسوی statnano می‌گوید در پایان سال2021 میلادی، چین، آمریکا، هند و ایران به‌ترتیب در رده‌های اول تا چهارم برترین کشورهای ارائه‌دهنده مقالات نانویی هستند. ایران در جمع این چند کشور با انتشار 11196مقاله در رده چهارم تولید علم نانو در دنیا قرار گرفته است که این تعداد مقاله، حدود 5/5درصد از کل مقالات نانویی نمایه‌شده در بانک داده مقالات web of  science را تشکیل می‌دهد و با استفاده از یک عبارت جست‌وجوی تخصصی به‌صورت ماهانه جست‌وجو و گزارش می‌شود.

چین با 85758مقاله، به‌عنوان نخستین کشور در این رتبه‌بندی قرار گرفته که در مقایسه با 85729مقاله نانویی در سال2020 با افزایش مقالات نانویی در سال2021 مواجه بوده است که با توجه به برنامه توسعه‌ای که دولت چین برای پیشبرد حوزه علم‌وفناوری و آموزش عالی خود در نظر گرفته، قابل توجیه و انتظار است. بعد از چین، آمریکا با 23225مقاله در سال2021 قرار گرفته که در مقایسه با سال2020 با حدود 27550مقاله با کاهش شدید 4325مقاله‌ای در حوزه نانو مواجه شده است که بخشی از آن به همه‌گیری کرونا و تاثیر آن بر فرآیند تحقیقات برمی‌گردد. همچنین هند با 19041مقاله در سال2021 در رتبه سوم دنیا قرار دارد که در مقایسه با سال2020، با 19182مقاله با کاهش خفیف 141مقاله‌ای روبه‌رو بوده است.

  با هزار مقاله کمتر، هنوز چهارم جهان هستیم

 اما وقتی کار به ایران می‌کشد، آمارها کمی معنی‌دارتر می‌شود. طبق این آمار، ایران در سال2021 حدود 11196مقاله نانویی ارائه‌داده که در مقایسه با 12422مقاله ارائه‌شده در این حوزه در سال2020 با کاهش 1226مقاله‌ای روبه‌رو شده است که به‌رغم حفظ جایگاه چهارمی جهان، می‌تواند زنگ خطری برای فناوری نانوی ایران باشد. پیرو اعتراض‌های دکتر سرکار، مدیر ستاد فناوری نانو در سال جاری نسبت به کاهش بودجه نانو در سال‌های اخیر، این کاهش مقاله دور از ذهن نیست. این دقیقا همان چیزی است که با کاهش بودجه انتظار می‌رفت به‌طوری که اگر این روند کاهش بودجه ادامه داشته باشد، می‌توان انتظار داشت ایران همین جایگاه چهارمی را هم در سال‌های نه‌چندان دور از دست بدهد و از گردونه برترین‌های دنیا عقب بیفتد.

  نتایج منفی بودجه‌های انقباضی حوزه نانو در آینده نمایان می‌شود

احمدوند، مدیر کریدور فناوری تا بازار، پیرو کاهش بودجه اختصاص‌یافته به نانو در سال‌های اخیر و تاثیر آن بر روند فعالیت‌های نانویی در کشور به «فرهیختگان» گفت: «بسیاری از کارهای نانو در یکی، دو سال گذشته حالت انقباضی به خود گرفته و نتایج منفی این مساله طبیعتا در سال‌های آینده بیشتر خود را نشان می‌دهند. درحال حاضر هم بسیاری از فرآیندها نسبت به گذشته از نظر کمی و حمایتی ستاد کاهش پیدا کرده‌اند و طبیعی است که در سال‌های بعد نتیجه آن را در آمارهای جایگاه علمی و در محصولات، شرکت‌ها و حجم بازار می‌توان مشاهده کرد.»

  بیشترین تولیدات نانویی درکدام حوزه بوده است؟

 به‌طورکلی، تا پایان سال2021 میلادی، 834نوع محصول مرتبط با فناوری نانو در کشور تولید شده و به تجاری‌سازی رسیده‌اند که از 613محصول نانویی و 221تجهیز نانویی تشکیل شده‌اند. این تعداد محصول از 321شرکت تولیدی و تجهیزات ایرانی وارد بازار شده‌اند.

بیشترین بخش تولیدات محصولات نانویی را عمران و ساختمان با 20درصد تشکیل می‌دهد و بعد از خدمات و ملزومات صنعتی با 15درصد، دارو و بهداشت و سلامت با 14درصد، کالاهای خانگی و مواد اولیه با 10درصد در رده‌های بعدی قرار می‌گیرند. همچنین به‌ترتیب  نساجی ‌و پوشاک، حمل‌ونقل، انرژی و نفت و صنایع وابسته، اپتیک، آب‌وکشاورزی و بسته‌بندی و آموزش در رده‌های بعدی قرار می‌گیرند. درصورت تداوم کاهش بودجه‌ها و محروم‌شدن شرکت‌ها از بودجه‌هایی که برای پیشبرد پروژه‌ها، باید در آینده منتظر کاهش تولیدات نانویی باشیم.

  سهم مقالات نانو در مقالات علمی؛ بالاترین در جهان علم

در این آمارها به این نکته اشاره شده که 18.67درصد از کل مقالات علمی ایران در سال2021 به حوزه نانو اختصاص داده شده است که از نظر سهم مقالات نانویی، در رده نخست دنیا قرار دارد؛ این درحالی است که میانگین این شاخص یعنی سهم مقالات نانو از کل مقالات علمی برای سایر کشورها حدود 8.5درصد است. بعد از ایران، بلاروس با 17.66درصد، عربستان‌سعودی با 17.40درصد، عراق با 16.14درصد و مصر با سهم 15.98درصدی از مقالات علمی، در رده‌های دوم تا پنجم دنیا قرار گرفته‌اند. در این تقسیم‌بندی، چین با سهم 14.06درصدی مقالات نانویی در رده هفتم جهان و هند با سهم 13.91درصدی در رتبه هشتم و آمریکا با سهم 4.45درصدی در رتبه71 دنیا قرار گرفته‌اند.

  رشد 160 درصدی صادرات نانویی نسبت به سال 98

حجم بازار و خدمات فناوری نانوی تولید داخل در سال1399 بیش از 115هزار میلیارد ریال بوده که نسبت به سال1398 حدود 160درصد رشد داشته است. حدود 7.5درصد بازار نانوی ایران یعنی معادل 40میلیارد دلار را در سال99، صادرات این محصولات شامل می‌شود. محصولات نانوی ایران تاکنون به بیش از 45کشور دنیا صادر شده‌اند. سهم حوزه‌های صنعتی مختلف از بازارهای فناوری نانوی ایران در سال99 حوزه‌های صنعت ساخت‌وساز، نفت و گاز و پتروشیمی، خودرو و اپتوالکترونیک به‌ترتیب بیشترین سهم را داشته‌اند.

در همین رابطه مطلب زیر را بخوانید:

وظیفه پایگاه‌های صادراتی تقویت برند ملی ما در حوزه های‌تک است (لینک)