توحید ورستان، دانشجوی دکتری اقتصاد نفت: قزاقستان یکی از دارندگان اصلی ذخایر سوخت‌های فسیلی جهان و بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت در منطقه آسیای میانه است. طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، از سال ۲۰۱۵، این کشور آسیایی در میان ۱۰ اقتصاد با سریع‌ترین رشد در جهان قرار داشت که عمدتا به‌دلیل توسعه منابع غنی از هیدروکربن و سیاست‌های صادرات‌محور آن بود. به‌طوری‌که براساس گزارش بانک جهانی، در سال ۲۰۲۰، هیدروکربن‌ها حدود ۷۰درصد از کل صادرات کشور این عضو اوپک‌پلاس را تشکیل می‌داد. اما از آغاز سال ۲۰۲۲، قزاقستان شاهد تظاهرات بی‌سابقه‌ای در میان اعلام وضعیت اضطراری و استعفای دولت در امتناع از افزایش قیمت سوخت بوده است که تظاهرات جلیقه‌زردها در فرانسه در سال ۲۰۱۸ علیه افزایش مالیات بر سوخت را به یاد می‌آورد. اعتراضات مردمی در قزاقستان همزمان با تعطیلات سال نو میلادی و پس از افزایش قیمت گاز مایع و سوخت در این کشور آغاز شد. علی‌رغم اعلام قزاقستان مبنی‌بر کاهش قیمت انرژی، در تلاش برای آرام کردن اوضاع، وضعیت همچنان متشنج است و قاسم توکایف، رئیس‌جمهور این کشور، در بحبوحه تداوم تظاهرات مردمی منع رفت‌وآمد را اعمال کرده است. همچنین کارگران صنعت نفت و گاز به تظاهرات جاری در قزاقستان پیوستند که ویدئوی آن در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است.

  دارنده 3درصد از ذخایر نفتی جهان

براساس برآوردهای Oil & Gas Journal، ذخایر ثابت‌شده نفت قزاقستان تا پایان سال ۲۰۲۱ به ۳۰ میلیارد بشکه رسید که نسبت به سال گذشته تغییری نکرده است. از نظر تاریخی، این ذخایر از سال ۲۰۰۷ در این سطح ۳۰ میلیارد بشکه بوده که بالاتر از سطح ۹ میلیارد بشکه ثبت‌شده در سال ۲۰۰۶ است، داده‌های شرکت انگلیسی BP نیز این موضوع را تصدیق می‌کند. تا پایان سال ۲۰۲۰، قزاقستان از نظر کشورهای دارای بیشترین ذخایر نفتی اثبات‌شده در رتبه دوازدهم جهان قرار داشت. این کشور آسیای میانه با داشتن ۱۷۲ میدان نفتی ۳درصد از کل ذخایر نفتی جهان را به خود اختصاص داده است، استان آتیراو با بیش از ۷۵ میدان دارای بیشترین میزان میدان نفتی و میدان تنگیز با ذخایر 781.1 میلیون تنی بزرگ‌ترین میدان نفتی جهان است. همچنین به گفته اداره اطلاعات انرژی ایالات‌متحده، میدان کاشاگان بزرگ‌ترین میدان نفتی قزاقستان است که ذخایر آن بین ۷ تا ۱۳ میلیارد بشکه نفت خام تخمین زده می‌شود. قزاقستان تا پایان سال ۲۰۲۰ در رتبه دوازدهم فهرست کشورهای دارای بیشترین ذخایر نفتی اثبات‌شده در جهان قرار داشت.

  تولید نفت

قزاقستان از سال ۱۹۱۱ تولیدکننده نفت بوده است؛ اما تولید آن تا دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ میلادی به سطح جالب‌توجهی افزایش پیدا نکرد، چون تا آن زمان میزان تولید آن حدود ۵۰۰۰۰۰ بشکه در روز تثبیت شده بود. با نگاهی به دوره کنونی، تولید نفت در قزاقستان در سال ۲۰۲۰ با 5.6درصد کاهش به 1.81 میلیون بشکه در روز رسیده است. بیشتر تولید نفت خام کشور از دو میدان تنگیز و کاشاگان در شمال‌غرب این کشور استحصال می‌شود. برای نخستین‌بار تولید نفت از میدان کاشاگان پس از سال‌ها تاخیر در مهرماه ۱۳۹۵ آغاز شد و تولید کشور را از 1.655 میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۶ به 1.838 میلیون بشکه در سال ۲۰۱۷ رساند. انتظار می‌رود با تکمیل پروژه توسعه میدان تنگیز تا سال ۲۰۲۲، تولید نفت این کشور همچنان افزایش یابد که منجر به تولید اضافی ۲۶۰ هزار بشکه در روز مایعات نفتی خواهد شد.

در مقابل، طبق آخرین آمار منتشرشده در سال گذشته، این کشور آسیایی ۳۷۹ هزار بشکه در روز نفت مصرف می‌کند. قزاقستان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت در جهان و از اعضای ائتلاف اوپک‌پلاس، شامل ۲۳ کشور ازجمله ۱۳ کشور تشکیل‌دهنده سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) است. پس از نشست اوپک‌پلاس در اواسط هفته گذشته ادامه سیاست افزایش تدریجی عرضه نفت به میزان حدود ۴۰۰ هزار بشکه در ماه فوریه تصویب شد، اما درحال‌حاضر مشخص نیست که آیا این کشور می‌تواند تولید نفت خام خود را با توجه به سهمیه خود افزایش دهد. سهم قزاقستان در ماه ژانویه 1.572 میلیون بشکه در روز است، درحالی‌که این رقم در فوریه به 1.589 میلیون بشکه در روز افزایش یافته است. البته تولید کل نفت قزاقستان در سال ۲۰۲۰ به 1.857 میلیون بشکه رسیده است و در سال ۲۰۲۱ به 1.860 میلیون بشکه در روز نیز رسیده بود.

  صادرات نفت

براساس گزارش سالانه اوپک، صادرات نفت از قزاقستان در پایان سال ۲۰۱۹ به بیش از 1.4 میلیون بشکه در روز رسیده بود. این کشور با توجه به موقعیت جغرافیایی خود، عمدتا به خطوط لوله برای انتقال هیدروکربن‌ها به بازارهای جهانی متکی است، زیرا کشوری محصور در خشکی و دور از بازارهای بین‌المللی نفت و همچنین یک کشور ترانزیتی برای صادرات نفت و گاز طبیعی به چین است. قزاقستان بیشتر نفت خود را از طریق دریای خزر از طریق خطوط لوله اصلی صادرات نفت خام به بازارهای اروپایی صادر می‌کند که عبارتنداز: کنسرسیوم خط لوله خزر (CPC) به بندر نووراسییسک دریای سیاه، خط لوله قزاقستان-چین، و خط لوله اوزین-آتیرائو- سامارا. درحالی‌که این کشور آسیایی به صادرات نفت از طریق دریای خزر متکی است، به خطوط راه‌آهن نیز وابسته است، زیرا نفت خام روی تانکرهای بندر آکتائو یا بندر کوچک‌تر آتیرائو بارگیری می‌شود و سپس از طریق باکو از طریق دریای خزر و خط لوله تفلیس-جیهان به اروپا منتقل می‌شود. البته امکان صادرات نفت در دریای خزر از طریق مبادلات سوآپ با ایران نیز وجود دارد، که تا حدود سال ۲۰۱۱ نیز این مکانیسم وجود داشت اما به‌دلیل تحریم‌های بین‌المللی اعمال‌شده علیه تهران و تمایل تهران به افزایش تعرفه‌های مبادله‌ای بر قزاقستان، این کشور تصمیم بر ترک این سازوکار گرفت. قزاقستان و سایر کشورهای آسیای مرکزی نفت خام خود را برای چندین سال به بندر نیکا در دریای خزر و سپس به پالایشگاه‌های تهران و تبریز تحویل می‌دادند تا در مناطق مصرفی شمال ایران توزیع شود، در مقابل ایران به نمایندگی از قزاقستان همان مقادیر نفت را از طریق بنادر خلیج‌فارس صادر می‌کرد. از سال ۲۰۰۸، قزاقستان تعرفه‌های صادراتی نفت را وضع کرده است و سپس آنها را در اوایل سال ۲۰۰۹ به حالت تعلیق درآورد اما مجدد در سال ۲۰۱۰ آنها را اعمال کرد.

  ذخایر و تولید گاز طبیعی

براساس داده‌های شرکت نفت بریتانیاییBP، قزاقستان در پایان سال گذشته ذخایر گاز طبیعی خود را در 2.3 تریلیون مترمکعبی تثبیت کرد که در ۵ سال گذشته بدون تغییر مانده است. از سال ۱۹۹۷ تا ۲۰۱۵، ذخایر گاز طبیعی قزاقستان در 1.7 تریلیون مترمکعب ثابت بود، اما از سال ۲۰۱۶، این رقم به 2.3 تریلیون مترمکعب رسید. تولید گاز طبیعی در قزاقستان در پایان سال ۲۰۲۰ به 31.7 میلیارد مترمکعب رسید، درحالی‌که در پایان سال ۲۰۰۰ این میزان 8.2 میلیارد مترمکعب بود.

  تاثیر تنش‌ها بر تولید قزاقستان

گزارش منتشرشده تایید می‌کند که اعتراضات مردمی در قزاقستان بر بازارهای نفت و گاز سایه افکنده و تظاهرات به میادین نفت‌خیز مانند تنگیز و کاشاگان نیز رسیده است. با توجه به تحولات شرایط فعلی، منطقه مین‌‌قشلاق که حدود ۲۵درصد از تولید نفت خام در قزاقستان را به خود اختصاص می‌دهد مشمول محدودیت‌های وضعیت اضطراری است. شورون و شرکای آن در یک پروژه ۴۵ میلیارد دلاری توسعه میدان تنگیز حضور دارند و انتظار می‌رود این پروژه به افزایش ظرفیت تولید کشور عضو اوپک‌پلاس به ۸۵۰۰۰۰ بشکه در روز کمک کند، البته براساس برآوردها این پروژه بین سال‌های ۲۰۲۳ تا اواسط سال ۲۰۲۴ تکمیل می‌شود. بنابراین، این پیش‌بینی وجود دارد که با توجه به نقش و جایگاه این کشور آسیای میانه در بازار نفت، ریسک‌های ژئوپلیتیکی و سیاسی فعال شود و سمت عرضه بازار نفت را تحت‌تاثیر قرار دهد که می‌تواند به رشد قیمت آن منتج شود.

  نقره‌داغ 15درصد از مزارع استخراج بیت‌کوین

زمانی که پکن در می‌2021 تمام ماینرهای بیت‌کوین خود را اخراج کرد، قزاقستان مقصدی منطقی به نظر می‌رسید، چون اولا همسایه چین بود و ثانیا این کشور تولیدکننده بزرگ انرژی است. قزاقستان دارای معادن زغال‌سنگ است که عرضه ارزان و فراوان انرژی را فراهم می‌کند و این انگیزه بزرگی برای استخراج‌کنندگان است که تنها هزینه متغیر آنها انرژی است. بنابراین پس از ممنوعیت استخراج رمزارز در چین، بسیاری از ماینرها به‌سمت کشور همسایه یعنی قزاقستان کوچ کردند، اما با شروع اعتراضات و قطع اینترنت دومین مرکز بزرگ استخراج بیت‌کوین در جهان تحت‌تأثیر قرار گرفت. به‌طوری‌که شبکه CNBC در گزارشی اعلام کرد که بیش از 400 میلیون دلار تجهیزات ماینینگ به آمریکای شمالی منتقل شد. از همین روی احتمالا ایالات‌متحده ممکن است به‌زودی شاهد هجوم جدیدی از ماینرهای رمزارز برای جلوگیری از اختلالات آینده باشد. این تعطیلی قزاقستان حدود 15درصد از ماینرهای بیت‌کوین جهان را آفلاین کرد. بنابراین به‌دلیل این اعتراضات قیمت بیت‌کوین در معاملات روز پنجشنبه برای اولین‌بار از ماه سپتامبر با 8درصد ریزش به زیر 43000 دلار سقوط کرد. سرویس اینترنت برای مدت کوتاهی در کشور بازیابی شد؛ اما داده‌های گروه نظارتی اینترنتی NetBlocks نشان می‌دهد که سطوح اتصال تنها در 5درصد از سراسر کشور ثابت است. درمجموع ادامه این اعتراضات می‌تواند تاثیر بسیار منفی بر قیمت رمزارزها داشته باشد.