کیانا تصدیق‌مقدم، خبرنگار: تخصص و تجربه دو رکن مهم ارتباط با مخاطب برای هنرمندان است. از این‌رو پیشکسوتان عرصه هنر و فرهنگ با کسب سال‌ها تجربه موفق در اجرای برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی به‌عنوان سرمایه‌های فرهنگی کشور و به‌نوعی هریک از این هنرمندان شخصیتی شاخص در حوزه خود محسوب می‌شوند. در دهه‌های گذشته با ورود فارغ‌التحصیلان دانشکده‌های هنر و صداوسیما به عرصه تلویزیون رفته‌رفته مدیران وقت با تغییر رویه هنرمندان قدیمی را به حاشیه بردند تا جایی که خلأ وجود آنها در اکثر برنامه‌ها دیده می‌شد. بهره‌گیری از حضور هنرمندانی که به‌خوبی با سازوکار در این زمینه آشنا هستند و این اصالت را به‌خوبی می‌شناسند باعث شده است این نقطه‌ضعف امروز بیشتر دیده شود. نیازسنجی و آسیب‌شناسی در شرایط مختلف جامعه برای تولید محتوا و فیلم‌ها و سریال‌ها یکی از اساسی‌ترین مسائل است. در همین راستا شاهد هستیم برنامه موفقی که در دهه70 تولیدشده و روی آنتن رفته و مخاطب قابل‌توجهی را به خود جلب کرده در ادامه تولید فصل‌های بعدی و پخش آن در دهه90 چندان موفق نبوده و با ریزش معنادار مخاطب مواجه شده است. به‌نظر می‌رسد با تغییر سبک زندگی و سلیقه جامعه و با توجه به پیشرفت‌های علمی و تکنولوژی و همچنین دسترسی‌های آسان به تلویزیون دیگر کشورها از طریق ماهواره سطح انتظار مخاطب بالا رفته است و یکی از مشکلات بزرگ و قابل مشاهده کپی‌برداری برنامه‌های تلویزیونی از برنامه‌های دیگر کشورها، تولید برنامه بدون در نظر گرفتن فرهنگ و نیاز اجتماعی کشور است.

البته گاهی هم تکرار برنامه‌های قدیمی یا استفاده از هنرمندان قدیمی که در حد یک نشان هنری هستند، می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد و توجه مخاطبان را جلب کند. بعضی از چهره‌ها و صداها هستند که در ذهن آدم‌ها ماندگار شده و دوباره دیدن یا شنیدن آنها باعث می‌شود خاطراتی از دهه‌های خیلی دور تداعی شوند. این شخصیت‌ها بین هنرمندان و بازیگران و مجریان ما بسیار وجود دارند. کسانی که با ایفای نقش و قصه‌گویی‌های خود خاطرات نوستالژی را به‌جا گذاشتند و بعد از گذشت چندسال به هر دلیلی در عرصه تلویزیون کمتر دیده شدند. البته بعضی از این کمرنگ‌شدن‌ها قابل توجیه است. با ورود نسل جدید در عرصه‌های مختلف به‌مرور حضور قدیمی‌ترها کم می‌شود؛ اما اینکه کاملا کنار گذاشته شوند اتفاق خوبی، هم برای بینندگان و هم فعالان در این عرصه نیست. با توجه به حضور دوباره‌ بازیگران و مجریان قدیمی در صداوسیما حال‌وهوای خوب قدیم دوباره به تلویزیون بازمی‌گردد و چهره‌های نوستالژیک دوباره دیده و صداها شنیده می‌شوند و حال خوبی را به مخاطبان قدیمی انتقال می‌دهند؛ اما این بازگشت‌ها همیشه به موفقیت ختم نمی‌شود و گاهی لازم است همان چهره‌های خوب قدیمی در ذهن‌مان بمانند. یکی از افرادی که در این بازه زمانی قرار است دوباره به تلویزیون بازگردد آقای حکایتی است. احتمالا با سیاست این روزهای رسانه ملی، نام‌‌های دیگری هم از مجریان و بازیگران به گوش برسد. به بهانه بازگشت آقای حکایتی، سریال‌ها، بازیگران و مجریانی را که پس از گذشت سال‌ها دوباره در تلویزیون دیده شدند، بررسی کردیم.

شروع دوباره بعد از گذشت 30 سال

برنامه قدیمی «زیر گنبد کبود» با اجرای آقای حکایتی از دهه70 به‌بعد دیگر ساخته نشد. در این برنامه وی روبه‌روی دوربین می‌ایستاد و قصه‌هایی می‌گفت که هیچ‌وقت قدیمی نمی‌شدند. او پس از سال‌ها دوری از صداوسیما به برنامه «بسته پیشنهادی» آمد و از بازگشت شخصیت آقای حکایتی خبر داد. وی امیدوار است دوباره بتواند این شخصیت را به تلویزیون بازگرداند. بازگشت دوباره این کاراکتر قدیمی و امثال آن شوروهیجان و خاطرات قدیمی را به مخاطبان بزرگسال انتقال می‌دهد و می‌تواند عامل مهمی در جذب مخاطب و دیده شدن چندباره برنامه شود.

«کلاه‌قرمزی» نوستالژیک و پرمخاطب

اولین قسمت از فیلم «کلاه‌قرمزی» در سال1373 برای سینما تولید شده بود و یکی از پرفروش‌‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران محسوب می‌شد. دومین و سومین فیلمش هم در سال‌های 1381 و 1391 در سینما اکران شد. بعد از این سه فیلم کارگردانش تصمیم گرفت آن را روی آنتن تلویزیون ببرد و به شخصیت‌های آن اضافه کند. این مجموعه ازجمله برنامه‌هایی است که بعد از مدت طولانی از سینما به تلویزیون آمد و مخاطبان زیادی هم به خودش اختصاص داده است. طرفداران این برنامه فقط کودکان نبودند و از مجموعه‌های نوستالژیک موفق در برهه زمانی خودش محسوب می‌شود و حضور ایرج طهماسب به‌عنوان چهره‌ قدیمی یکی از نقاط مثبت آن برنامه است. «کلاه‌قرمزی» ازجمله مجموعه‌های موفق و پرمخاطب تلویزیون ایران برای سنین مختلف است. حال می‌توان به این موضوع اشاره کرد که در گذشته این برنامه فقط با 3شخصیت عروسکی روی پرده سینما می‌رفت و مخاطبان زیادی را هم داشت؛ اما وقتی قرار شد برای تلویزیون کار شود تعداد آنها افزایش یافت. این موضوع نشان می‌دهد برای تکرار برنامه‌ها باید ظرفیت‌هایی را ایجاد کرد و شرایط روز را در نظر گرفت. این برنامه با در نظر گرفتن همه این شرایط‌، روند موفقی داشت.

یادآوری خاطرات با مجریان قدیمی

وقتی صحبت از گذشته‌های دور و مجری‌های خانم قدیمی می‌شود، در ذهن و خاطرات بچه‌های قدیم اسم گیتی خامنه و الهه رضایی زنده می‌شود؛ مجریانی که بزرگ و کوچک را وادار به دیدن برنامه‌های آن دوران می‌کردند. به‌مرور و با گذشت زمان حضورشان در تلویزیون کمتر دیده شد. در این مسیر و در سال1398 برنامه «مثبت40» با هدف مرور خاطرات و یادآوری آداب و رسوم گذشته به کارگردانی افسانه مهربانی تولید شد و با اجرای گیتی خامنه و الهه رضایی و با بخش‌های متنوعی روی آنتن رفت. «مثبت40» رویکردی خاطره‌محور داشت و درباره تمام برنامه‌‌هایی که در دهه‌های 60 و 70 خاطره‌انگیز شده بودند از شعر گرفته تا موسیقی و برنامه‌های جذاب دیگر در آن استفاده شده است. این برنامه می‌خواهد نشان دهد شاید در دوران قدیم با کمبود امکانات شرایط زندگی‌ها سخت‌تر بود، اما مردم از زندگی‌شان لذت می‌بردند و جذابیت‌های مختص به خودش را هم داشت. از دهه40 تا اواخر دهه60 از کودک گرفته تا بزرگسال، خاطرات زیادی با برنامه‌های این دو مجری داشتند. یکی از نقاط‌قوتی که باعث شد این برنامه مخاطبان بیشتری به‌خود اختصاص دهد حضور مجریان قدیمی و محبوب در آن بود و البته اینکه برنامه رویکردی برای یادآوری خاطرات قدیمی داشت که بی‌تاثیر نبود.

تولید فصل جدید سریال پس از 11 سال

سریالی با عنوان فصل سوم «روزگار جوانی» در سال1399 تولید شد که دو فصل اولش در سال‌های 1377 و 1378 تولید شده بود. این سریال قسمت سومش را پس از گذشت 11سال تولید کرد. البته خیلی‌ها معتقد هستند «روزگار جوانی۳» هیچ نسبتی با این سریال به‌‌یادماندنی و محبوب ندارد و تنها نامش «روزگار جوانی» است و نمی‌شود انتظار داشت مخاطب به پشتوانه خاطره خوب دو فصل قبلی آن پای تماشای فصل سوم بنشیند. این سریال به کارگردانی شاپور قریب اولین‌بار در سال1377 پخش شد. اصغر فرهادی به‌عنوان فیلمنامه‌‌نویس در این مجموعه حضور داشت و ماجرای چند دانشجو را روایت می‌کرد. امین حیایی، نصرالله رادش، کیهان ملکی، بهزاد خداویسی و مهدی صبایی نقش شخصیت‌های اصلی سریال را بازی می‌کردند. در فصل دوم این مجموعه تغییراتی رخ داد. کارگردان این قسمت‌ها اصغر توسلی بود و تهیه‌‌کننده و نگارش فیلمنامه آن را علی‌اکبر محلوجیان و فرهاد نقدعلی برعهده داشتند و جدایی شاپور قریب و اصغر فرهادی اثر خودش را گذاشت و ادامه سریال موفقیت سابق را تکرار نکرد. در فصل سوم هم بازیگران و موضوع این سریال به‌طور کامل عوض شده بودند و این موضوع برای مخاطبان قدیمی برنامه خوشایند نبود و به‌مرور پس از پخش قسمت‌هایی از سریال تعداد آنها کم شد. در کل این سریال مخاطبان خود را دارد اما بازگشت کاملا موفقی نبود و شاید نیاز بود این سریال یا با ظرفیت‌های بهتری ساخته شود یا اسم دیگری داشته باشد و در ادامه آن دو فصل قبلی نباشد.

عموهای فیتیله‌ای در سریال

پس از به پایان رسیدن برنامه «فیتیله جمعه تعطیله» عموهای فیتیله‌ای دیگر تا سال‌ها دیده نشدند. بعد از آن در یک سریال تلویزیونی در سال1398 حضور پیدا کردند که ژانر این برنامه هم مربوط به کودکان بود. این سریال به تهیه‌کنندگی مهدی بصیری و کارگردانی جمشید بیات‌ترک تولید شد. سریال «دوقلوها» فضای فانتزی بالایی دارد و از آنجاکه اثری سفارشی ازسوی وزارت بهداشت محسوب می‌شود، بسیاری از پیام‌‌های بهداشتی به‌صورت غیرمستقیم در متن آن لحاظ شده است. این اولین حضور عموهای فیتیله‌ای بعد از اتمام «فیتیله جمعه تعطیله» در تلویزیون بود و مخاطبان خود را هم به‌همراه داشت زیرا که مخاطبان منتظر بودند تا دوباره چهره‌های قدیمی و خاطره‌ساز را ببینند. این موضوع برای مخاطبان بسیار خوشایند است تا بتوانند حضور بازیگران، مجریان و هنرمندان قدیمی را در تلویزیون ببینند؛ مخصوصا در فضایی که اکثر بازیگران نسل جدید هستند و خیلی از آنها هم تجربه کافی برای سرگرم‌کردن مخاطب را ندارند.

فیتیله‌ها با کاراکترهای جدید

«فیتیله جمعه تعطیله» به‌عنوان یکی از برنامه‌های قدیمی و محبوب در تلویزیون محسوب می‌شود. این برنامه از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۴ از شبکه۲ پخش می‌شد. تا پیش از اسفند۱۳۸۹ این برنامه با نام «فیتیله جمعه تعطیله» روی آنتن می‌رفت، اما با توجه به جدایی عموهای فیتیله‌ای از تهیه‌کننده در اسفند۱۳۸۹، عوامل این برنامه به کل تغییر کردند و از خرداد۱۳۹۰ این برنامه با عنوان جدید «فیتیله هر جمعه» به تلویزیون بازگشت. اما نکته قابل‌توجهی که وجود داشت مخاطبان به چهره عموهای فیتیله‌ای عادت کرده بودند و خاطراتی را از سال1381 با آنها داشتند و این تغییر یک‌باره در برنامه و عوض‌شدن کاراکترها خیلی اتفاق خوبی برای این برنامه نبود. همچنین تا قبل از عوض‌شدن عموها، این برنامه صرفا برای کودکان نبود و بزرگترها هم مخاطبان آن بودند اما با تغییری که رخ داد، از مخاطبانش کم شد. بازگشت فیتیله بدون کاراکترهای اصلی خود باعث از دست دادن مخاطبان برنامه شد و در دسته بازگشت‌های ناموفق قرار می‌گیرد.

سریالی پربیننده

«خانه سبز» مجموعه تلویزیونی مشهور دهه70 به تهیه‌کنندگی مسعود رسام و کارگردانی بیژن بیرنگ بود که در سال۱۳۷۵ چهارشنبه‌‌شب‌‌ها از شبکه2 پخش می‌شد و در زمان پخش خود از پربیننده‌ترین برنامه‌های تلویزیونی بود، به‌طوری که حتی رکورد مخاطبان اثر قبلی بیرنگ و رسام به‌نام همسران را نیز شکسته بود. سری دوم این مجموعه بعد از 11سال با نام «سرزمین سبز» در سال۱۳۸۶ برای مدتی از شبکه2 پخش شد. این مجموعه در 26قسمت تولید شد. به‌دلیل حضور بازیگران و هنرمندان محبوب و مشهور و موضوعی که به آن پرداخته شده، این سریال در فصل دومش هم مخاطبانش را داشت و جزء مجموعه‌های موفق محسوب می‌شد. 

پخش قسمت سانسورشده بعد از 25 سال

«در پناه تو» نام سریالی ایرانی به کارگردانی حمید لبخنده و محصول سال۱۳۷۴ است. این سریال برای اولین‌بار از شبکه2 سیما پخش شد. سریال‌های قدیمی همیشه بین مردم طرفداران زیادی دارد، به‌ویژه آنهایی که یادآور دهه‌های ۶۰ و ۷۰ هستند و جنبه نوستالژی دارند. به همین دلیل لبخنده بعد از گذشت ۲۵سال ویدئویی از سکانسی را که هنگام پخش این مجموعه حذف شده بود در اینستاگرام به اشتراک گذاشت. درواقع این سکانس «در پناه تو» تا حدودی برای مخاطبان مبهم بود و حالا پس از ۲۵سال کارگردان این سریال پربیننده، این ابهام را برطرف کرد و مخاطبان هم استقبال کردند.

مشاعره به تلویزیون بازمی‌گردد

اولین برنامه مشاعره در صداوسیما به سال ۱۳۷۰ یا ۱۳۷۱ برمی‌گردد که از شبکه یک سیما پخش می‌شد. بعد از مدتی مشاعره در شبکه دو با عنوان «پرنیان هفت‌رنگ» پخش شد. سپس از سال1389 که شبکه آموزش پویاتر شد از این شبکه روی آنتن رفت. برنامه مشاعره با اینکه از شبکه آموزش که جزء چند شبکه اصلی نبود پخش می‌‌شد و در برخی استان‌‌ها قابل دریافت نبود، با پخش مستمر توانست در سال۱۳۹۰ تاثیرگذار باشد. این برنامه درحالی که شبکه‌اش پخش‌کننده اصلی نبود نشان می‌‌داد موضوع شعر چقدر در دل مردم جا دارد. این برنامه که از1371 به‌بعد با عنوان مشاعره پخش نشد پس از 9سال دوباره در سال1389 تولید خود را آغاز کرد و تاکنون ادامه دارد. اسماعیل آذر، مجری قدیمی این برنامه است. «مشاعره» برنامه‌ای بود که با پیامک‌ها و نظرسنجی مردم دوباره تولید شد و مخاطبان قابل‌توجهی را هم به خودش اختصاص داده است. حضور آذر به‌عنوان مجری در این امر بی‌تاثیر نبود. این موضوع بیانگر آن است که تلویزیون ظرفیت‌ها و علاقه‌مندانی برای مسابقات در عرصه‌های مختلف ازجمله علمی و ادبی دارد و کمبود چنین برنامه‌هایی بسیار دیده می‌شود.