سارا طاهری- یگانه عرب، گروه دانشگاه: آسمان کویر جنوب‌غربی سمنان، روز پنجشنبه شاهد پرتاب ماهواره‌‌بر سیمرغ بود. «ماهواره‌ بر سیمرغ» ماهواره‌بر ساخت سازمان هوافضا وزارت دفاع است که در بهمن‌ماه سال 88 از آن رونمایی شد و در فروردین 95 برای اولین بار از پایگاه فضایی سمنان برای یک پرواز تحقیقاتی زیرمداری پرتاب شد. مردادماه سال 96 دومین پرواز تحقیقاتی و دی‌ماه سال 97 سومین پرواز تحقیقاتی این ماهواره‌بر بود که البته هر دو پرتاب، بدون موفقیت بود. بهمن‌ماه سال 98 نیز قرار بود جدیدترین ماهواره ایرانی با نام «ظفر» به وسیله ماهواره‌بر سیمرغ به مدار 500 کیلومتری تزریق شود؛ برنامه‌ای که البته در فاز نهایی یعنی تزریق ماهواره با موفقیت روبه‌رو نبود.

پنجشنبه هشتم دی‌ماه، ماهواره‌بر سیمرغ، پنجمین پرتاب خود را انجام داد و حاضران در پایگاه فضایی امام خمینی(ره) این بار شاهد پرتاب موفقیت‌آمیز این ماهواره‌بر بودند. چهار موتور مرحله اول «سیمرغ» روشن و شتابگیری غول 26.5 متری و چند ده تنی آن آغاز شد و برای اولین بار 3 محموله تحقیقاتی به‌صورت همزمان به ارتفاع 470 کیلومتری و با سرعت 7350 متر بر ثانیه با موفقیت به فضا پرتاب شد. براساس آنچه سیداحمد حسینی، سخنگوی فضایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح اعلام کرده است پرتاب ماهواره‌بر سیمرغ به‌درستی انجام و درنهایت اهداف تحقیقاتی مدنظر از این پرتاب محقق شده است.

ایران بیش از دو دهه است که برنامه فضایی خود را با جدیت دنبال می‌کند؛ مسیری که البته در برخی مقاطع با فرازوفرودهایی نیز همراه بوده اما مسئولان کشورمان همواره نشان داده‌اند که به بحث فناوری فضایی به‌عنوان یک هدف استراتژیک نگاه می‌کنند. در سال 1385 تا سال 1394 در کنار برنامه 10 ساله اول کشور یک برنامه جامع فضایی وجود داشت اما از سال 1395 به بعد کشور فاقد برنامه جامعه فضایی بود. بر همین اساس دقیقا یک ماه قبل، اولین جلسه شورای عالی فضایی با حضور رئیس‌جمهور بعد از 11 سال برگزار شد که یکی از مصوبات جلسه، تثبیت فناوری تزریق ماهواره در لایه لئو تا پایان سال 1401 بود.

رئیس‌جمهور در این جلسه تاکید کرده بود که این مهم در کوتاه‌‌ترین زمان تثبیت شود؛ مدار لئو از فاصله ۲۰۰ کیلومتری شروع شده و تا ۲ هزار کیلومتری ادامه دارد. بنابراین مسئولان سازمان فضایی ایران تلاش کردند تا در کوتاه‌ترین زمان تثبیت انجام شود تا بتوان ماهواره را در مدار موردنظر قرار داد. مسیر سختی که اولین مرحله آن با دستان پرتوان متخصصان صنعت فضایی کشور رقم خورد.

توسعه ماهواره‌بر سیمرغ در پرتاب هشتم دی

«سیمرغ» ماهواره‌‌بری دو مرحله‌‌ای است که می‌‌تواند تا ۲۵۰ کیلوگرم ماهواره را در مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین قرار دهد. این ماهواره‌بر در مرحله اول می‌تواند بیش از ۸۰ کیلومتر از سطح زمین پرواز کرده و سرعت خود را به بیش از ۲۳۰۰ متر بر ثانیه برساند. در مرحله دوم نیز با روشن شدن موتور‌ها در شرایط خلأ و جدایش پوشش ماهواره(فیرینگ) تا ارتفاع حداثر ۵۳۰ کیلومتری سطح زمین با سرعت ۷۴۰۰ متر بر ثانیه پرواز می‌‌کند که در این ارتفاع ماهواره جدا شده و در مدار قرار می‌گیرد.

آن طور که عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات نیز در صفحه اینستاگرام خود نوشته است برای اولین بار بود که همزمان سه ماهواره توسط ماهواره‌بر «سیمرغ بهینه‌شده» حمل می‌شد.

جدایش مرحله اول و دوم ماهواره‌بر با موفقیت انجام شد و جدایش همزمان سه محموله تحقیقاتی در فاصله 470 کیلومتری از زمین نیز انجام شد. زارع‌پور اظهار امیدواری کرده است که درس‌آموخته‌های این پرتاب تحقیقاتی، مسیر را برای تثبیت فناوری تزریق ماهواره به لایه لئو و دستیابی عملیاتی به فناوری پرتاب منظومه‌های ماهواره‌ای هموار کند.

چرا تسلط بر مدار لئو مهم است؟

مدار‌های زمین به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند. مدار پایینی زمین یا همان مدار لئو، مدار میانی یا مئو و مدار زمین آهنگ یا ژئو. ماهواره‌های مدار لئو در فاصله نسبتا کمی از سطح زمین قرار دارند و بیشترین ارتفاع این نوع ماهواره‌ها از سطح زمین بین۲۰۰ تا ۲۰۰۰ کیلومتر است. ماهواره‌بر‌هایی که در کشورمان وجود دارد یعنی «سفیر» و «سیمرغ» برای مدار پایینی( لئو ) طراحی و ساخته‌ شده‌اند. زمان یک دور چرخش ماهواره‌هایی که در این مدار قرار دارند به دور زمین حدود ۹۰ دقیقه است. در این مدار معمولا ماهواره‌های سنجشی، هواشناسی و برخی ماهواره‌های نظامی قرار دارند. اما مهم‌ترین مدار که دستیابی به آن نیازمند دانش و توان فنی کشور‌های صاحب چرخه فضایی است، مدار ژئو است که در فاصله ۳۶ هزار کیلومتری از سطح زمین و زاویه صفر درجه نسبت به خط استوا قرار دارد. اگر جسمی مانند ماهواره در این مدار قرار بگیرد، سرعت چرخش آن به دور زمین با سرعت چرخش زمین برابر خواهد بود، یعنی ماهواره نیز سرعتی معادل سرعت زمین خواهد داشت و هر دور مداری آن معادل ۲۴ ساعت خواهد بود. ازجمله مزیت‌های قرار گرفتن ماهواره در این مدار این است که ماهواره همواره در یک نقطه مشخص در آسمان قرار دارد و برای دریافت سیگنال از ماهواره نیازی به ایستگاه‌های گیرنده سیار وجود نخواهد داشت. مداری که حالا پس از فتح لئو، مقصد بعدی اهداف فضایی ایران است و آن‌گونه که در نخستین جلسه شورای عالی فضای مجازی مطرح شده برای به دست آوردن توان فنی رسیدن به این مدار تا سال 1404 برنامه‌ریزی شده است. روسیه، آمریکا، اروپا، چین، ژاپن، هند، ایران، کره‌شمالی و کره‌جنوبی ازجمله کشورهایی هستند که توان پرتاب ماهواره به مدار لئو را دارند اما از میان این کشور‌ها فقط روسیه، آمریکا، اروپا، چین، ژاپن و هند قادر به پرتاب ماهواره به مدار‌های مئو ژئو هستند.

در همین رابطه مطلب زیر را بخوانید:

پرتاب ماهواره‌بر سیمرغ، نشانگر بلوغ و بالندگی صنعت هوا فضای کشور است (لینک)

پرتاب ماهواره‌بر سیمرغ، گامی روبه‌جلو در صنعت هوافضای کشور است (لینک)