هدایت جهادی؛ از تئوری تا عمل

مصطفی یخچالی، پژوهشگر هسته مدیریت جهادی مرکز رشد دانشگاه امام‌صادق(ع): انقلاب اسلامی ایران از ابتدای نهضت با حضور مردم آغاز شد و با حضور مردم به ثمر نشست؛ استقرار حکومت اسلامی، نقطه شروع دیگری در مسیر مشارکت مردم در ساخت کشور بود. نهادسازی‌های حضرت امام‌خمینی(ره) مبتنی‌بر همان اصل حضور و همراهی مردم صورت پذیرفت؛ کمیته‌های انقلاب، جهاد سازندگی، کمیته امداد، بسیج و... همه با سازماندهی و استفاده از ظرفیت مردمی به ایفای نقش می‌پرداختند. یکی از عرصه‌های جدی در نظام جمهوری اسلامی، عرصه سازندگی و آبادانی بوده و از همان ابتدای انقلاب مورد اهتمام ویژه نظام قرار گرفته است. برپایی اردوهای جهادی و حضور اقشار مختلف جوانان در مناطق مستعد، طلیعه دوره درخشانی از حضور و نقش‌آفرینی جوانان دغدغه‌مند و پرانگیزه جهت شکوفایی این مناطق بوده است. در سال‌های اخیر حرکت‌های جهادی آن‌قدر گسترش پیدا کرد که به یکی از نقاط‌قوت و افتخار نظام مبدل شد و با نقش‌آفرینی گسترده در چالش‌های اساسی انقلاب نظیر بلایای طبیعی و اخیرا همه‌گیری ویروس کرونا به تصدیق همگان کارآمدی آن عیان شد. در ابتدا باید بین حرکت‌های مردمی به‌معنای گروه‌های جهادی و حرکت‌های مردمی غیرسازمان‌یافته تمایز قائل شد. درمورد اول طبیعتا زمانی که یک هویت جمعی درقالب یک گروه شکل می‌گیرد، این هویت جدید کارکردهای جدیدی نیز پیدا می‌کند. به‌عنوان مثال تعامل و قرارداد با دستگاه‌های دولتی و نهادهای عمومی، اطلاع‌رسانی عمومی در فضای مجازی و جذب کمک‌های مردمی به‌صورت وسیع ازجمله این کارکردها هستند. اما در حرکت‌های مردمی به‌صورت انفرادی یا در گروه‌های محدود یا خانوادگی مانند صندوق‌های خانگی، تهیه جهیزیه برای یک نوعروس در خانواده یا کمک به همسایگان، این‌گونه کارکردها نیز وجود ندارد. لذا درمورد اول بدیهی است که وجود یک مرجع، جهت ثبت و راستی‌آزمایی گروه‌ها لازم و ضروری است. همان‌گونه که بنیادها و موسسات خیریه در وزارت کشور، موسسات فرهنگی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و هیات‌های مذهبی از سازمان تبلیغات اسلامی مجوز می‌گیرند. با شکل‌گیری حرکت‌های جهادی در اواخر دهه70 و گسترش آن در سال‌های بعد با اضافه‌شدن عرصه‌های جدید و تبدیل‌شدن حرکت‌های مقطعی و محدود به یک جریان مستمر و دائمی، این وظیفه توسط مقام معظم رهبری به‌عهده سازمان بسیج سازندگی گذاشته شد. حال با پذیرش این موضوع می‌توان درمورد نقش و کارکرد این نهاد بحث و تبادل‌نظر کرد.

  استعاره‌ها واقعیت‌ها را نشان می‌دهند؟

با وجود اینکه استعاره‌ها بیانگر کلیت یک تفکر و اندیشه درقالب یک یا چند واژه هستند، اما همه زوایا و ابعاد آن تفکر و اندیشه را نمی‌توانند به‌درستی تبیین کنند. لذا یک استعاره می‌تواند با تقلیل معنایی یک اندیشه در یک یا دو واژه کژکارکردهایی نیز داشته باشد. به این ترتیب نوعی نگرانی شکل می‌گیرد دال بر اینکه ممکن است هر استعاره جدید ضمن روشنگری‌ها و ابهاماتی که به‌طور معمول با خود دارد به‌نوعی استحاله پدیدارشناختی نیز منجر شود و ساخت جدیدی را به واقعیت‌های اجتماعی تحمیل کند. علاوه‌بر این، استفاده از استعاره‌ها باعث می‌شود افراد مختلف برداشت‌های مختلفی از یک استعاره واحد داشته باشند و احتمال این وجود دارد که در آینده با قلب معنایی استعاره‌ها واقعیت اجتماعی را تحت‌تاثیر خود قرار دهند. درمورد استعاره‌های به‌کار رفته در مدیریت حرکت‌های جهادی مردمی نیز همین‌گونه است. البته همان‌گونه که گفته شد استفاده از استعاره‌ها نمی‌تواند بیانگر ابعاد و زوایای پیدا و پنهان یک موضوع باشد، با این حال با تسامح در مقام نظر و تئوری‌پردازی، استفاده از استعاره «بالشتک جاسوزنی» که به نقش سیاستگذاری، تسهیل‌گری، تنظیم‌کنندگی و شتاب‌دهندگی نهاد متولی اشاره می‌کند به‌جای «نخ تسبیح»، قطعا گیراتر و رساتر خواهد بود. موضوعی که در یادداشت «هدایت جهادی» در روز سه‌شنبه 7دی‌ماه روزنامه «فرهیختگان» منتشر شد.همان‌گونه که سازمان بسیج سازندگی در لایه حاکمیتی در سال‌های اولیه با ایجاد مرکز مطالعات و هدایت حرکت‌های جهادی و مدیریت آن توسط نخبگان جهادی کشور و در سال‌های اخیر نیز با برگزاری انتخابات و تشکیل مجمع جهادگران کشور از میان آحاد جهادگران کشور این نقش را ایفا کرده و خواهد کرد. البته باید توجه داشت در سال‌های اخیر با گسترش قارچ‌گونه گروه‌های جهادی و با ورود سپاه‌های استانی و واگذاری اختیارات سازمان بسیج سازندگی به آنها، درصورت عدم کنترل رویکردهای تصدی‌گرایانه، خطراتی را می‌تواند متوجه جریان اصیل جهادی کند. البته این به‌معنای خارج کردن ریشه درخت از دل خاک و غرس درخت جدید نیست، بلکه با پیوند زدن و اصلاح نژاد درخت، می‌توان در آینده از آن میوه‌های باکیفیت و باطراوت چید.

  چه باید کرد؟

به‌نظر می‌رسد در این برهه حساس که حرکت و عمل جهادی به گفتمان عمومی مسئولان کشور تبدیل شده است و البته متاسفانه در خطر دستمایه جریان‌های سیاسی -فارغ از راست و چپ- قرار گرفته، لازم است جهادگران با خلوص نیت و با همدلی و پرهیز از اختلاف‌افکنی و ایجاد مجموعه‌های موازی، به تقویت هرچه بیشتر این شجره طیبه بپردازند و مسئولان نیز با توجه به دغدغه‌های دلسوزان و رعایت ملاحظات ذکرشده از این شجره طیبه محافظت کنند تا میوه‌های آن کام مردم ایران و ان‌شاءالله دنیا را شیرین کند.