قهر، نیمه‌آشتی، معلق

سیدمهدی موسوی‌تبار، روزنامه‌نگار: رپ‌خوانی غلامرضا نیکخواه در قسمت آخر «جوکر» و بعد از آن انتشار مجزایش به‌صورت یک قطعه موزیک‌ویدئویی، واکنش‌هایی را به‌همراه داشت. واکنش‌هایی که بیشتر آن را تمسخر رپ دانستند و باز هم بحث‌ درخصوص بی‌توجهی به این سبک موسیقی داغ‌تر شد. عده‌ای البته مخالف این بی‌توجهی هستند و دلیل‌شان هم سه تیتراژ تلویزیونی در سبک رپ است که از شبکه‌های تلویزیونی پخش شده. «متهم گریخت»، «ترش و شیرین» و «دوپینگ» سه مجموعه تلویزیونی بودند که در تیتراژ آنها به سبک رپ خوانده شد و جالب‌تر اینکه پای دو هنرپیشه در این تیتراژها درمیان بود. رضا عطاران در دو سریال اول و محمد بحرانی در دوپینگ، رپ خواندند و البته به جز این آخری، تکرار آن دوتای اول معمولا در سال‌های اخیر بدون تیتراژ پخش می‌شود.

سال گذشته بود که گزارشی در «فرهیختگان» با عنوان «مصرف موسیقی ایرانی‌ها به روایت آمار» منتشر شد و در آن در سوالی از مخاطبان موسیقی درمورد سبک موسیقی موردعلاقه‌شان سوال شد: «بیشتر به چه سبک موسیقی‌ای گوش می‌کنید؟» در اولویت اول 46.2درصد مخاطبان موسیقی گفته‌اند که بیشتر به موسیقی سنتی گوش می‌دهند، 37.1درصد نیز بیشتر به پاپ ایرانی، 9.6درصد راک و رپ ایرانی و در مراحل بعدی به ترتیب به موسیقی کلاسیک خارجی پاپ، راک و رپ خارجی گوش می‌دهند. در اولویت دوم انتخاب این نمونه آماری، پاپ ایرانی پرطرفدارترین نوع موسیقی است. در میان مخاطبان موسیقی، موسیقی پاپ ایرانی با 24.2درصد و موسیقی محلی با 33.7درصد بالاترین شنونده را دارند. پس از آنها به ترتیب موسیقی راک و رپ ایرانی با 12.7درصد، پاپ خارجی با 5.1درصد، کلاسیک خارجی با 3.8درصد، رپ خارجی با 2/2درصد و سنتی ایرانی با 0.7درصد شنونده قرار دارند.

 براساس این گزارش، دانش‌آموزان و دانشجویان کمتر از سایر گروه‌ها، سبک‌های موسیقی سنتی و محلی ایرانی و نواهای مذهبی و بیشتر از سایر گروه‌ها سبک‌های پاپ، راک و رپ ایرانی، کلاسیک و پاپ و راک و رپ خارجی گوش می‌دهند. افراد دارای درآمد بدون کار بیشتر از سایرین، موسیقی سنتی ایرانی و محلی و کمتر از سایرین سبک پاپ، راک و رپ ایرانی و انواع سبک‌های خارجی را گوش می‌دهند.

هنوز اطلاعات تازه‌تری از میزان مصرف موسیقی در ایران منتشر نشده و به‌طور خاص از میزان مصرف و حتی خوانندگان موسیقی رپ، داده‌های جدید و قابل استنادی دیده نمی‌شود. پیگیری‌های ما از طریق معاونت هنری وزارت ارشاد نشان داد که نه درخواستی برای صدور مجوز شده و نه با درخواستی موافقت شده است. انگار نه انگار که اصلا این سبک موسیقی وجود دارد. ذات اعتراضی، سوءاستفاده گروه‌های مختلف در ترویج اشعار سخیف و همچنین رفتارهای سال‌های اخیر بعضی چهره‌های مشهور مانند تتلو، باعث شده آن‌دسته از رپرهایی که کارهای استاندارد و قابل‌توجه منتشر می‌کنند مورد بی‌توجهی مدیران و حتی ارگان‌های فرهنگی قرار بگیرند. حتی پخش کلیپ‌هایی با عنوان «رپ انقلابی» هم نتوانست از سنگینی فضای ایجادشده علیه موسیقی رپ بکاهد و در شرایط مهاجرت چهره‌های شاخص این سبک به کشورهای همسایه یا قاره‌های دیگر، هنوز تکلیف این سبک در کشور ما روشن نیست. گاه در سریال‌های طنز مورد تمسخر قرار می‌گیرد و گاه در همان سریال‌های طنز به‌عنوان تیتراژ از آنها استفاده می‌شود. اگر کارکرد موسیقی رپ درک نشود و مدیران فرهنگی با آن مواجه نشوند، ممکن است در آینده با چالش بزرگی در این زمینه روبه‌رو شویم. بی‌تفاوتی به سلایق نسل‌های تازه و عدم اختصاص یک امکان جامع و منطقی برای آنها این گسست بین سلایق مختلف هنری را بیشتر می‌کند.

قائل به دسته‌بندی؟

حوزه اقتصادی در هنر مساله مهمی است. در موسیقی و به‌طور خاص سبک رپ هم این اهمیت وجود دارد. در بحث اقتصادی رپرها به دو دسته تقسیم می‌شوند:  Mainstream و ‌underground. خیلی تعریف درست و دقیقی از این دسته‌ها وجود ندارد، مثلا حتی «هیچکس» هم در جایی گفته: «هیچ‌وقت نفهمیدم کی کدوم‌وره» اما اساس کار این است که زیرزمینی‌ها معمولا مستقل‌اند و آهنگ‌هایشان محتوامحور است و محتوا برایشان مهم‌تر از سایر فاکتورهاست و به‌طور خاص در موضوعات سیاسی و فرهنگی و اجتماعی می‌خوانند. Mainstream ‌ها اما بیشتر جنبه‌های تجاری را درنظر می‌گیرند مثل «زدبازی» و «تیک‌تاک» و به‌اصطلاح عوام‌پسند می‌خوانند اما زیرزمینی‌ها افرادی مثل «هیچکس»، «قاف»، «فدایی» و «صفیر»ند که هدف‌شان بیشتر محتوا و اعتراضات سیاسی و فرهنگی است تا تجارت و سود بیشتر.

منابع درآمد؟

یکی از منابع درآمد در رپ شعرفروشی است. یعنی شعر یا تکست را می‌نویسند و به رپرهای دیگر می‌فروشند که بخوانند. منبع درآمد قابل‌توجه دیگر در رپ، شهرت‌فروشی است. به‌عنوان مثال اشخاص معروفی مثل «سهراب‌ ام.جی» و «سپهر خلسه» که به شهرت زیادی رسیده‌اند، با رپرهای جوان گمنام و تازه‌کاری که خواهان خواندن یا کار مشترک با آنها هستند، در ازای دریافت مبالغ هنگفت چند هزار دلاری، آهنگ مشترک می‌خوانند و بیرون می‌دهند. زیرزمینی‌ها که به منابع مالی کمتری دسترسی دارند چندسالی است که از هواداران‌شان می‌خواهند آثارشان را از پلتفرم‌هایی مثلSpotify یا Soundcloud دنبال کنند تا از این راه بتوانند کسب درآمد کنند.  Mainstream‌ها بیشتر کنسرت‌های خارج از کشور برگزار می‌کنند. به‌عنوان مثال «زدبازی»، «تیک‌تاک» و «تتلو» در لندن، سوئد، ترکیه و... برای ایرانیان خارج از کشور یا توریست‌های ایرانی کنسرت برگزار می‌کنند. یک راه دیگر کسب درآمدشان هم به این شکل است که آهنگ‌هایشان را از سایت‌های بخصوصی مثل «رادیوجوان» پخش می‌کنند و طبق قرارداد، پول‌شان را از این سایت‌ها می‌گیرند.

در همین رابطه مطالب زیر را بخوانید: