علی آهنگر، روزنامه‌نگار: ویروس انگلیسی و قرنطینه سراسری انگلستان، دلهره‌ای بود که ژانویه۲۰۲۱ را در خود فرو برد. درست در زمانی که قرار بود دوازدهمین نشست اوپک‌پلاس در یکی از حساس‌ترین زمان‌های خود در ۱۱آذرماه ۱۳۹۹ برگزار شود؛ حساسیت‌ها چنان بود که جلسه برگزارنشد و به تعویق افتاد. امارات متحده عربی در ائتلاف اوپک شورشی افکند که می‌خواهد از سازمان اوپک جدا شود. اما اصل اعتراضش این بود که چرا همه اعضای ائتلاف ازجمله عراق، آنگولا، قزاقستان، نیجریه و روسیه بیشتر از سهمیه خود تولید می‌کنند. کرونا همچنان می‌تاخت اما واکسن سعی داشت باورها را به‌تدریج به خود جلب کند. زمستان سردی در پیش بود. روسیه و قزاقستان سهم بیشتری از تولید می‌خواستند. بازار توان جذب تولید بیشتر را نداشت. نفت ۴۷دلار در هر بشکه بود. در این اوضاع، سرانجام دوازدهمین نشست اوپک‌پلاس پنجشنبه، سیزدهم آذرماه۱۳۹۹ تشکیل شد. ائتلاف اوپک ۵۰۰هزار بشکه از مجموع ۷میلیون و ۷۰۰هزار بشکه‌ای که از تولید خود را به‌خاطر همه‌گیری قطع کرده بود، روانه بازار ساخت، اقدامی که در آن شرایط سخت و دشوار خوشایند بازار نبود. جهان با گسترش ویروس انگلیسی به قرنطینه‌ای دیگر رهسپار می‌شد. نفت باید چاره‌ای می‌اندیشید. در اولین روز ژانویه۲۰۲۱ نفت 51.80 دلار بود، قیمتی ناپایدار در هجوم کرونا و نابالغی واکسن.
حساسیت موضوع چنان بود که ۲۳عضو ائتلاف اوپک در نشست دوازدهم تصمیم گرفتند هر ماه برای بررسی دقیق اوضاع نفت گردهم آیند و با توجه به شرایط تصمیم بگیرند. اوپک‌پلاس سیزدهم جهان را در شوک و حیرت فرو برد. نشستی که ۱۵دی‌ماه ۱۳۹۹ ناباورانه دو روز تمام به درازا کشید اما نتیجه‌ای خوشحال‌کننده داشت. به تولید روسیه و قزاقستان کمی افزوده شد. سایر اعضا بر سهمیه گذشته خود بدون افزایش باقی ماندند؛ اما عربستان‌سعودی به‌طور داوطلبانه برای دوماه پیاپی، هر ماه یک‌میلیون بشکه از تولید خود کاست. بازار نفت به تعادل امیدوار شد. گفت‌وگو، تعامل و خردورزی نتایج خود را نشان می‌داد.
خردورزی و تعامل موجب ترقی بازار نفت شد و قیمت را تا اوایل تابستان به ۷۵دلار در هر بشکه رساند؛ اما همه‌گیری و سویه‌های جدید کرونا بنا نداشت دست از سر جهانیان بردارد. حالا نوبت به سویه دلتا رسیده بود؛ سویه‌ای که از انواع پیشین خود خطرناک‌تر، مسری‌تر و کشنده‌تر بود. جهان دوباره به‌سمت قرنطینه کشیده می‌شد. نفت در میانه تابستان به ۶۹دلار در هر بشکه سقوط کرد.
درطول سال۲۰۲۱ اعضای اوپک درکنار متحدان خود 11نشست ماهانه برگزار کردند و توانستند بازار انرژی را به‌نفع تولیدکننده و مصرف‌کننده انرژی در سطح تعادل نگه دارند. نفت که در ابتدای سال۲۰۲۱ با تردید وارد کانال ۵۰دلاری شده بود، در ماه‌های پایانی سال رقم ۸۶دلار در هر بشکه را نیز تجربه کرد.
سال۲۰۲۱، سالی بس تلخ و عبرت‌آموز برای مصرف‌کنندگان گاز در جهان بود. گاز طبیعی که در تمام تاریخ مصرف خود به‌سختی از ۲۰۰دلار در هر هزار مترمکعبی فراتر رفته بود، حالا در ماه دسامبر به ۱۰۸۰دلار در هر هزار مترمکعب رسیده است. اروپا از این افزایش قیمت، بیشتر از دیگر نقاط جهان در رنج بود. گرانی گاز، خود موجب می‌شد سوخت نیروگاه‌ها در اروپا از گاز به سوخت مایع تمایل پیدا کند که همین امر گران شدن بیشتر نفت را دامن می‌زد. از علت‌های مهم گران شدن گاز در جهان، کاهش تولید گاز معیار هلند بود که بخش عظیمی از مصرف اروپا را تامین می‌کرد و نیز عدم ذخیره‌سازی گاز توسط کشورهای اروپایی.
افزایش قیمت نفت از ۵۱دلار در ابتدای سال۲۰۲۱ به ۸۶دلار، زمینه‌های تقابل سیاسی بین ائتلاف اوپک با ایالات‌متحده و حتی مصرف‌کنندگان عمده‌ای مانند هند را فراهم آورد.
به‌گونه‌ای که پیش از نشست بیستوسوم اوپک‌پلاس در ۱۱آذرماه ۱۴۰۰، دولت بایدن و شخص او به دفعات از تولیدکنندگان خواستند که بر میزان تولید خود بیفزایند. فشار دولت بایدن به ائتلاف اوپک تا آنجا پیش رفت که اعلام کرد ۵۰میلیون بشکه از ذخایر استراتژیک نفت را روانه بازار می‌سازد. کشورهای چین، ژاپن، انگلستان و کره‌جنوبی نیز هم‌راستا با آمریکا اعلام داشتند ۲۰میلیون بشکه از ذخایر راهبردی خود را برای تعدیل قیمت‌های نفت به بازار تزریق می‌کنند؛ اما واکنش بازار عبرت‌انگیز بود: قیمت‌ها به‌جای شکسته شدن، افزایش یافت. نفت نظم خود را به جهان می‌آموخت.
استدلال اوپک این بود که مشکل بازار نه کمبود عرضه نفت، که ناشی از کمبود گاز است. به‌علاوه اینکه اپیدمی درحدی از کنترل نیست که بتوان با اطمینان تصمیم قاطعی درمورد نفت گرفت. ضمن آنکه کاهش سرمایه‌گذاری در دوران گذار انرژی، توان تولید بسیاری از کشورها را کاسته است.
در همین زمان بود که سویه دیگری از کرونا که امیکرون نامیده شد بار دیگر صنعت نفت را در معرض تهدید قرار داد.
بایدن که از گران‌شدن بنزین و کاسته شدن شدید محبوبیتش بین رای‌دهندگان آمریکایی در رنج بود، بدون توجه به ریشه‌های اصلی افزایش بهای نفت، با فشار سیاسی خواهان افزایش تولید اعضای اوپک‌پلاس بود؛ اقدامی که با موافقت برنامه‌ای اوپک‌پلاس در نشست بیستوسوم در پنجشنبه، ۱۱آذرماه قرار گرفت اما مرهمی بر بازار داغ نفت واقع نشد.
با روی‌کار آمدن دولت بایدن از ابتدای سال۲۰۲۱، توافق اقلیمی پاریس که ترامپ از آن خارج شده بود، در کانون توجه و سیاست محوری بایدن قرار گرفت. بر پایه این توافق، کشورهای جهان باید از تولید گازهای گلخانه‌ای خود بکاهند تا درنتیجه از گرمایش زمین جلوگیری شده و امکان زیست در آن مورد تهدید قرار نگیرد. کانون اصلی توافق اقلیمی پاریس، دوری گزیدن از انواع سوخت‌های فسیلی به‌ویژه نفت و روی آوردن به انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر است. انرژی‌هایی که از باد، آب و خورشید و به‌کارگیری فناوری‌های نوین به دست می‌آید.
در راستای این سیاست که از پشتیبانی افکارعمومی در جهان برخوردار است، بسیاری از بانک‌ها و موسسه‌های مالی بزرگ از دادن وام و تسهیلات در بخش توسعه نفت و گاز خودداری می‌کنند. اما در عوض رقمی افزون بر ۵۰۰میلیارد دلار تا کنون به پروژه‌های تجدیدپذیر کمک شده است که در نوع خود نقطه‌عطفی در تاریخ انرژی به حساب می‌آید. سال۲۰۲۱ در تاثیر از سیاست‌های اقلیمی شاهد برگزاری سه نشست مهم جهانی بود. مهم‌ترین آنها اجلاس بیست‌وششم آب‌وهوایی سازمان‌ملل متحد (COP26) از دهم تا ۲۱ آبان در گلاسکو بود.
این نشست یک‌روز پس از آن افتتاح شد که کشورهای گروه۲۰ یعنی بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان، نتوانستند به هدف توقف کامل انتشار گاز کربن به جو زمین تا سال۲۰۵۰ متعهد شوند. این درحالی است که به صفر رساندن انتشار گازهای گلخانه‌ای تا حدود سال یادشده برای جلوگیری از گرم‌شدن شدید کره‌زمین ضروری است. در این اجلاس سخن‌های خوبی گفته شد اما تصمیمی که در میدان عمل قابل اجرا باشد، به دست نیامد.
نشست کنگره جهانی نفت که از ۴ تا ۹ دسامبر در هیوستون آمریکا با حضور ۵۰۰۰نفر و ۷۰۰سخنران برگزار شد را نمی‌توان در تقابل با نشست اقلیمی گلاسکو دانست؛ اما تولیدکنندگان نفت به‌شدت به انتقاد از سیاست آب‌وهوایی بایدن پرداختند. امین ناصر مدیر آرامکو، مدیران شرکت‌های نفتی شیل آمریکا و بسیاری دیگر ازجمله این انتقادکنندگان بودند.
جالب آن است که در ماه پایانی۲۰۲۱ جلسه کشورهای آفریقایی تولیدکننده نفت هم در مخالفت با سیاست‌های اقلیمی برگزار شد. در بیانیه پایانی این نشست عبور کشورهای غربی از مرحله صنعتی‌شدن و ورود آنها به دوره فناوری نوین و هوشمند که انرژی کمتری می‌خواهد از دلایل رویکرد غرب به انرژی پاک عنوان شده است. کشورهای آفریقایی یادآور شدند آنها به‌تازگی دوران صنعتی‌شدن را تجربه می‌کنند و درنتیجه به مصرف انرژی بیشتر و سرمایه‌گذاری در این زمینه نیازمند هستند.
سال۲۰۲۱ با پدیده بزرگ دیگری هم روبه‌رو بود و آن مذاکرات وین برای رفع تحریم‌های ظالمانه آمریکا علیه ایران و راهیابی دوباره نفت ایران به بازارهای جهانی بود. 6دور مذاکره پس از روی کارآمدن بایدن تا خرداد۱۴۰۰ برگزار شد و دور هفتم گفت‌وگوها در ۸آذرماه با تیم جدید مذاکرات و تمرکز بر رفع تحریم‌های ظالمانه ادامه یافت. دور دوم این گفت‌وگوها پس از 9جلسه در روز جمعه ۲۷آذر با برگزاری کمیسیون مشترک برجام خاتمه یافت تا پس از وقفه‌ای کوتاه ازسر گرفته شود.
نکته جالب‌توجه همزمان با برگزاری گفت‌وگوهای وین این بود که شاخص قیمت‌گذاری نفت ایران برای نخستین‌بار از ابتدای ماه ژانویه به شاخص برنت تغییر یافت؛ اقدامی که در بازار جهانی نفت با استقبال شدید روبه‌رو شد و از آن به آمادگی شرکت ملی نفت ایران برای صادرات نفت خود پس از لغو تحریم‌ها به اروپا و بازارهای جهانی تعبیر شد.
درنهایت سال۲۰۲۱ را می‌توان سال تقابل و کشاکش نفت بین کرونا و سیاست دانست؛ اما نفت مقوله‌ای است که نظم خود را بر اقتصاد و سیاست دیکته می‌کند، نظمی که در سال۲۰۲۲ شاهد حضور اثبات‌کننده آن با وضوح بیشتری خواهیم بود.
مطالب پیشنهادی
