

ایران دوران رضاشاه چنان با سرعت به سمت مدرنیزاسیون حرکت میکرد و تمامی اشکال و ابزار مدرن را در خدمت میگرفت، که گویی پایانی برای آن نمیشد متصور بود. یکسالو نیم پیش از حرکت شاه اول پهلوی برای کشف حجاب و وارد آوردن آخرین ضربات به پیکر سنت و مذهب، تلاش جمعی از نخبگان ایرانی - که در خاطرات نام محمود حسابی به عنوان اصلیترین آنان آورده شده - در روزهای ابتدایی خرداد 1313 به ثمر نشست و مجلس شورای ملی قانون تاسیس نهادی را تصویب کرد که تا همین امروز نیز مهمترین مرکز علماندوزی دانشگاهی در ایران و دانشگاه مادر خوانده میشود. قانون تصویب شده در مجلس گویای تشکیل نهادی بزرگ بود که قصد داشت علمآموزی در ایران را وارد عرصه جدیدی کند.
کلیات طرح تاسیس دانشگاه تهران از سال ۱۳۰۷ توسط محمود حسابی به علیاصغر حکمت، وزیر معارف وقت، پیشنهاد شد. طرح تفصیلی تاسیس دانشگاه تهران نیز در سال ۱۳۱۰ تهیه و به وزیر معارف تقدیم شد و با تلاشهای محمود حسابی و مذاکرات وی با نمایندگان مجلس، این طرح در سال ۱۳۱۲ هجری شمسی به مجلس شورای ملی رفت.
در ماده اول این طرح گفته شده بود که «مجلس شورای ملی به وزارت معارف اجازه میدهد موسسهای بهنام دانشگاه برای تعلیم درجات عالیه علوم و فنون و ادبیات و فلسفه در طهران تاسیس کند.» و در ماده دوم شعب دانشگاه را که همان رشتهها بود، معرفی میکرد: «علوم معقول و منقول، علوم طبیعی و ریاضی، ادبیات و فلسفه و علوم تربیتی، طب و شعب و فروع آن، حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی، فنی، دانشسراهای عالی و مدارس صنایع مستظرفه.» البته این نکته نیز تاکید شده بود که «ممکن است از موسسات دانشگاه محسوب شوند و نیز ممکن است مدارس و موسسات دیگری لدیالاقتضاء به دانشگاه منضم شود.»
اما دانشگاه تهران بدون پیشزمینه و از صفر کار خود را شروع نکرد. در آن زمان مدارس عالی همچون مدرسه حقوق و علوم سیاسی و مدرسه عالی طب در کشور فعال بودند و دانشگاه تهران از ادغام این مدارس شکل گرفت. درباره فعالیتهایی که پیرامون تاسیس دانشگاه انجام شد نکات مختلفی گفته شده است: «از سال 1307 به بعد برخی از نخبگان سیاسی و فرهنگی جامعه به فکر ایجاد موسسهای آموزشی که تمام رشتههای دانشگاهی را دربرگیرد، برآمدند. وزیر دربار وقت، عبدالحسین تیمورتاش، به دستور رضاشاه در فروردین سال 1310 عیسی صدیق (صدیق اعلم) را مامور کرد با استفاده از تجارب آمریکاییها طرحی برای تاسیس دانشگاه تهران با تعیین تعداد مدرسان و بودجه مورد نیاز آن تهیه کند. بر اساس پژوهشهای صدیق در آمریکا و آنچه در خود ایران انجام شد بالاخره دانشگاه تهران در 15 بهمن 1313 به وسیله رضاشاه در اراضی جلالیه در شمال غربی تهران گشایش یافت.» ولی افتتاح رسمی دانشگاه در روز جمعه 24 اسفند همان سال در دانشکدهای انجام شد که محصول ادغام مدرسه علوم سیاسی، مدرسه حقوق و مدرسه عالی تجارت بود و با عنوان «دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی» با حضور محمدعلی فروغی، نخستوزیر و اعضای کابینه او انجام گرفت. از فروردین 1315 به بعد، به تدریج بنای جدید دانشکده های دانشگاه تهران آماده شد و دانشکدههای طب، حقوق و علوم سیاسی و فنی به محل جدید (یعنی محل فعلی) انتقال یافت.»
