زهرا رمضانی - یگانه عرب،گروه دانشگاه: دانشجویان درطول سال تلاش می‌کنند جلسات مختلفی را با مسئولان حوزه‌های مختلف برگزار کنند؛ جلساتی که در آن درباره مباحث مختلف و روز جامعه با متولیان امر به گفت‌وگو می‌نشینند. قطعا 16 آذر یکی از بهترین فرصت‌ها برای گپ‌وگفت مستقیم دانشجویان فارغ از نگاه سیاسی‌شان با مسئولان حوزه‌های مختلف است. روزی که هیجانات در آن از همه‌گیری کرونا به بعد عملا رنگ باخت و دانشجویان را مجبور کرد برای برگزاری اندک برنامه‌ها نیز از فضای حضوری به دنیای مجازی کوچ کنند. طبیعی است چنین شرایطی باعث بی‌رونق شدن برنامه‌های 16 آذر سال گذشته شد، به‌طوری‌که در همان سال تنها 26 دانشگاه و درنهایت 42 برنامه به مناسبت روز دانشجو در فضای آکادمیک کشور برگزار شده بود که عموم آنها هم بستر فضای مجازی را نشانه گرفته بودند. اما روز دانشجوی امسال فضایی کاملا متفاوت داشت. به نظر می‌رسد واکسیناسیون دانشجویان و حرکت دانشگاه‌ها به سمت حضوری شدن، ‌باعث شد تا بار دیگر برنامه‌های 16 آذر تا حدی به دوران اوج خود برگردد، هرچند برنامه‌های امسال هم با سال‌های پیش از کرونا از نظر محتوایی تغییر قابل‌توجهی داشت. نمود اصلی بازگشت دوباره برنامه‌های 16 آذر به دوران اوجش را می‌توان در برنامه‌هایی پیدا کرد که مهمانان آنها سران سه قوه بودند؛ اتفاقی که نه‌تنها در سال‌های پایانی دولت روحانی به یکی از آرزوهای قشر دانشجو تبدیل شده بود، بلکه گفت‌وگوی چهره‌به‌چهره با رئیس مجلس قبلی، آرزویی بود که برای همیشه در قامت رویا باقی ماند و دیگر هیچ‌گاه محقق نخواهد شد.

80 درصد برنامه‌های روز دانشجو حضوری برگزار شد

روز دانشجوی امسال را می‌توان یک شروع طلایی بعد از همه‌گیری کرونا دانست. ارزیابی برنامه‌های برگزاری برنامه‌های برگزار شده ایام روز دانشجو نشان می‌دهد تعداد قابل‌توجهی از این مراسم‌ها به‌صورت حضوری برگزار شده است. از  112  برنامه برگزارشده امسال 90 برنامه حضوری و 22 برنامه نیز در بستر فضای مجازی برگزار شده بودند. این میزان نشان می‌دهد که برخلاف سال گذشته که عموم برنامه‌ها به‌صورت لایو یا دیگر بسترهای قابل‌دسترس در فضای مجازی برگزار می‌شد، سال جاری کفه ترازو به‌نفع برنامه‌های حضوری سنگینی می‌کند، یعنی 80 درصد برنامه‌ها به‌صورت دیدار چهره‌به‌چهره دانشجویان بوده و تنها 20 درصد از برنامه‌ها از سوی این قشر و دیگر متولیان برگزارکننده برنامه‌ها به‌صورت مجازی برگزار شده است.

بازگشت دانشجویان با محوریت سیاست

سال‌های پیش از تعطیلات کرونایی دانشگاه‌ها، انتقادهای متعددی به جنس و موضوع برنامه‌های روز دانشجو می‌شد. بخش اعظمی از برنامه‌های این روز در دانشگاه‌ها توسط تشکل‌ها با محوریت جشن‌ها و برنامه‌های شاد و کمدی برگزار شده که مورد انتقاد قرار می‌گرفت. اتفاقی که به‌نظر می‌رسد باوجود تداوم برگزاری جشن‌ها اما امسال در بین برنامه‌های برگزارشده در دانشگاه‌های بزرگ کشور حجم کمتری را به‌خود اختصاص داده است. اگر بخواهیم نگاهی آماری به 112 برنامه امسال داشته باشیم، باید بگوییم که کفه برنامه‌های سیاسی بیشتر از دیگر حوزه‌ها بوده و حدود 60 درصد برنامه‌ها با موضوعات سیاسی یا با حضور شخصیت‌های سیاسی برگزار شده است. البته اینطور نیست که دیگر حوزه‌ها به‌ویژه عرصه فرهنگی مورد غفلت قرار باشد. به‌عبارت دیگر از مجموع همه برنامه‌ها، 72 برنامه با موضوع سیاسی، 13 برنامه در حوزه فرهنگی و 12 برنامه نیز در حوزه اجتماعی بوده است. بخشی از برنامه‌ها هم صرفا به منظور گرامیداشت روز دانشجو یا با هدف حل مشکلات و رسیدگی به مطالبات دانشجویان برگزار شده که درمجموع دانشگاه‌ها میزبان 16 برنامه در این زمینه بوده‌اند. به بیان دیگر و در عمل 60 درصد برنامه‌ها با موضوع سیاسی،  11 درصد در حوزه فرهنگی، 11 درصد در حوزه اجتماعی و در نهایت 14 درصد نیز شامل برنامه‌های صنفی می‌شدند. به‌نظر می‌رسد حضور و مشارکت مسئولان بخش‌های مختلف دولت در بین دانشجویان در نحوه برگزاری رویدادهای روز دانشجو امسال موثر بوده است که جزئیات آن را در ادامه بررسی کردیم.

یک‌سوم برنامه‌های روز دانشجو با حضور دولتی‌ها برگزار شد

نکته قابل‌توجه درباره برنامه‌های امسال حضور پررنگ دولتمردان در برنامه‌هایی است که دانشجویان تدارک برگزاری‌اش را دیده‌اند و به‌نوعی می‌توان از آشتی مدیران دولت با دانشگاه و دانشجویان از آن یاد کرد. مطالبه‌گری دانشجویان موجب شد با برگزاری برنامه‌های مختلف اعم از سخنرانی، نشست پرسش و پاسخ مدیران بخش‌های مختلف دولت را در جمع خود دعوت کرده و شنونده پاسخ‌های آنها باشند. بررسی برنامه‌های روز دانشجو در دانشگاه‌های بزرگ کشور نشان از حضور مسئولان مختلف دولتی در 33 برنامه از 112 برنامه برگزار شده دارد و قریب به یک‌سوم برنامه‌های روز دانشجو با حضور شخصیت‌های دولتی برگزار شده است. بعد از آنها مجلسی‌ها در رده دوم قرار دارند، 14 درصد برنامه‌ها با به عبارتی دیگر 16 برنامه نیز با حضور بهارستان‌نشینان‌ها برگزار شد. حدود 8 درصد برنامه‌های روز دانشجوی امسال هم با مشارکت نمایندگان ولی فقیه در استان‌ها برگزار شد، البته امسال شخصیت‌های لشکری در برنامه‌های حاضر بودند و سه برنامه با حضور آنها در دانشگاه‌های مختلف برگزار شد. چهار برنامه دانشجویی با حضور مسئولان قوه قضائیه و دو برنامه با حضور شهرداران و یک برنامه هم با حضوری یکی از نمایندگان مجلس خبرگان رهبری برگزار شد، یعنی حضور دولتی‌ها در برنامه‌های روز دانشجو 29 درصد، مجلسی‌ها 14 درصد، ‌ نمایندگان ولی فقیه 8 درصد، مسئولان قوه قضائیه 3.57 درصد، شخصیت‌های نظامی 2.67 و شهرداران 1.7 درصد تشکیل می‌دهند.

حضور 14 استاندار در برنامه‌های روز دانشجو

گفتیم بخش قابل‌توجهی از مهمانان اصلی برنامه‌های روز دانشجو شخصیت‌های مرتبط با دولت بودند اما نگاهی به ترکیب افراد دولتی حاضر در برنامه‌ها هم خالی از لطف نیست. معاون اول رئیس‌جمهور در ایام 16 آذر در دوفضای متفاوت پای صحبت دانشجویان نشست و درکنار نشست با نخبگان دانشجو، شبی هم همراه وزرای دانشگاهی دولت به خوابگاه‌های دانشجویان سر زد. با معاون اول چهار تن از معاونان دیگر رئیس‌جمهور یعنی رئیس سازمان محیط زیست، معاون پارلمانی دولت، رئیس بنیاد شهید و معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهور در برنامه‌های امسال حاضر شدند. در طرف دیگر ماجرا هم باید به حضور دو تن از وزرای دولت یعنی وزیر اقتصاد و دفاع در جمع دانشجویان اشاره کرد.

البته این همه ماجرا نیست و قریب به نیمی از استانداران کشور امسال به جای پیام‌های کلیشه‌ای تبریک و ارتباطی یک‌طرفه، ترجیح دادند از نزدیک با دانشجویان گفت‌وگو کنند و پاسخگوی سوالات آنان باشند. برخی معاونان وزرا یا معاونان استاندار یا فرمانداران هم از جمله دیگر مهمانان دولتی مراسم‌های روز دانشجو بودند.

اصلاح‌طلبان در اقلیت

برخلاف سال گذشته که طیف اصلاح‌طلب دست برتر را برای حضور در برنامه‌های روز دانشجو داشتند، امسال شرایط کاملا متفاوت بود، به‌طوری‌که تنها 9 چهره اصلاح‌طلب در 112 برنامه برگزارشده حضور داشتند، یعنی در عمل 8درصد از برنامه‌ها به این طیف اختصاص داشت. اما نکته جالب‌توجه اینجاست که از سال 97 هیچ‌گاه حضور فعالان اصلاح‌طلب به این حد کاهش پیدا نکرده بود، شاید عدم حضور مسئولان دولتی در دولت قبل یا عدم پاسخگویی آنها باعث شد این‌بار دانشجویان ترجیح دهند کمتر سراغ چهره‌های اصلاح‌طلب بروند. هرچند می‌توان این مساله را به شکل جزئی‌تر هم مورد تحلیل قرار داد اما در بیانی موجز و خلاصه می‌توان گفت فعالیت دولت دوازدهم درحالی پایان یافت که تلاش‌های دانشجویان حامی دولت برای تشکیل اتحادیه رسمی بی‌نتیجه ماند و انبوهی از امیدهای فعالان دانشجویی ستاد روحانی در سال‌های اخیر به سرخوردگی‌هایی بدل شد تا جایی که انگیزه چندانی برای ادامه فعالیت باقی نگذاشت و از سوی دیگر عملکرد ضعیف دولت عرصه را برای فعالان سیاسی این طیف محدود کرد.  بررسی روند رو به‌ افول استقبال دانشجویان از شخصیت‌های اصلاح‌طلب نشان می‌دهد در سال گذشته 64درصد میهمانان دعوت‌شده به برنامه‌ها از اصولگرایان و 35درصد نیز اصلاح‌طلب بودند، اما این میزان در سال 98 به 38درصد به نفع اصولگرایان و 30درصد به نفع اصلاح‌طلبان به پایان رسید. البته شرایط یک سال قبل از آن یعنی سال 97، متفاوت بود و کفه ترازو به نفع اصلاح‌طلبان سنگینی می‌کرد، به‌طوری‌که 46درصد میهمانان از چهره‌های این جریان و 37درصد نیز از اصولگرایان بودند.

استقبال دانشجویان از نشست‌های پرسش و پاسخ

همیشه مناظره‌هایی که توسط تشکل‌های دانشجویی و با حضور چهره‌های سیاسی برگزار می‌شود، یکی از بخش‌های جذاب برنامه‌های روز دانشجو محسوب می‌شود، اما به نظر می‌رسد دیگر تشکل‌ها تمایلی به این قبیل برنامه‌ها ندارند؛ چراکه امسال تنها 2 مناظره برگزار شد که هر دو نیز در دانشگاه امیرکبیر بوده است. یعنی تنها 2درصد برنامه‌های امسال در این قالب برگزار شده، درحالی‌که این میزان در سال گذشته 19درصد بوده است. یکی دیگر از برنامه‌هایی که همانند سال گذشته، محور ثابت روز دانشجو بود، تریبون آزاد است. امسال 10 برنامه با این محوریت برگزار شد که 8درصد را شامل می‌شود. این میزان در سال گذشته تنها 5درصد بود. البته همه برنامه‌های روز دانشجو صرفا به این حوزه محدود نشد، بلکه بخش اعظمی از آنها تحت‌عنوان سخنرانی و نشست پرسش و پاسخ بود، به‌طوری‌که درمجموع 71 برنامه در این حوزه‌ها برگزار شد که عملا 60 درصد برنامه‌ها را تحت پوشش قرار داد. در بخش برنامه‌های سالنی هم که شامل اکران مستند، میزگرد و رونمایی می‌شود، درمجموع 32 برنامه برگزار شده بود، یعنی 27درصد برنامه را در برمی‌گرفت. همچنین در برنامه‌های امسال شاهد برگزاری 4 برنامه بازدید از دانشگاه یا اماکن دیگر را شاهد بودیم که معادل 3درصد از برنامه‌ها را شامل می‌شود. جالب اینجاست که برخلاف روال سال‌های گذشته که معمولا برنامه‌های سالنی از محبوبیت بیشتری برخوردار بود، حالا تشکل‌های دانشجویی ترجیح داده‌اند به‌سمت برگزاری نشست‌های پرسش و پاسخ و سخنرانی حرکت کنند، اتفاقی که نشان از تغییر عمیق در نگاه دانشجویان به این روز دارد و قطعا درصورت تداوم می‌تواند فضای دانشگاه‌ها را دستخوش تغییرات جدی کند. از طرف دیگر نمی‌توان این مهم را نیز نادیده گرفت؛ در طول این سال‌ها، برگزاری برنامه‌های خلاف شئون و همچنین زیر پا گذاشتن‌ شأن دانشگاه به‌عنوان برنامه‌های فرهنگی همیشه مورد انتقاد فعالان این حوزه قرار گرفته بود، اتفاقی که به‌جرات می‌توان گفت امسال ردی از آن در دانشگاه‌های کشور دیده نشد.

63 درصد برنامه‌ها توسط تشکل‌ها برگزار شد

امسال نیز همانند روال همیشگی برگزاری برنامه‌های روز دانشجو، اکثر برنامه‌ها به همت تشکل‌های مختلف دانشجویی برگزار شد، اما در میان آنها هم باز بار اصلی برنامه‌ها بر دوش بسیج دانشجویی بود، به‌طوری‌که 37 برنامه توسط فعالان این تشکل برگزار شد، یعنی در عمل هماهنگی 33درصد برنامه برعهده آنها بود. بعد از آنها انجمن اسلامی دانشجویان مستقل با 16 برنامه در رده دوم قرار داشت، یعنی سهم 14درصدی از برنامه‌های امسال. دفتر تحکیم وحدت هم توانست برای روز دانشجوی 1400، 7 برنامه برگزار کند، یعنی سهم 6درصدی داشته است. در مقابل هم اتحادیه جامعه اسلامی دانشجویان با 6 برنامه و همچنین تشکل‌های اصلاح‌طلب هم با 6 برنامه هرکدام سهم 5درصدی در این حوزه ایفا کردند. درمجموع 63درصد برنامه‌های امسال توسط دانشجویان برگزار شد و مابقی نیز با مشارکت تشکل‌ها، معاونت فرهنگی و حتی دستگاه‌هایی مانند استانداری‌ها برگزار شد.

دانشگاه آزاد اسلامی؛ شلوغ‌ترین دانشگاه روز دانشجو

جالب اینجاست که تنها 101 برنامه از میان 112 برنامه یعنی 90درصد آنها در فضای دانشگاه‌ها بوده و مابقی یا در دفاتر مسئولان یا در دیگر محیط‌ها انجام شده است. اما همه دانشگاه‌ها در برگزاری همین میزان برنامه هم به‌صورت یکسان مشارکت نداشتند و برخی از آنها توانستند سهم بیشتری را از آن خود کنند؛ مساله‌ای که با توجه به جایگاه هر دانشگاه در فضای سیاسی و فرهنگی کشور، قابل پیش‌بینی بود. در این میان نقش دانشگاه آزاد اسلامی از همه پررنگ‌تر بود؛ به‌طوری‌که واحدهای این دانشگاه در کشور 11 برنامه را میزبانی کردند، بعد از آن دانشگاه امیرکبیر 5 برنامه، تهران 4، اصفهان و فردوسی مشهد هم هرکدام 5 و درنهایت در علامه طباطبایی 3 برنامه برگزار شده بود. به‌عبارت دیگر دانشگاه آزاد اسلامی 9.82درصد، امیرکبیر، اصفهان و مشهد هرکدام 4.46درصد، تهران3.57درصد و علامه طباطبایی هم 2.67درصد برنامه‌ها را میزبانی کردند. بااین‌حال تا حد زیادی همه استان‌ها در برگزاری برنامه‌های روز دانشجو مشارکت کردند، هرچند طبیعی است بخش عمده این برنامه‌ها در پایتخت کشور متمرکز باشد، به‌طوری‌که 36 دانشگاه تهران میزبان میهمانان مختلف بودند.

برنامه‌های جذاب‌ روز دانشجوی 1400

برنامه‌های امسال اتفاقات جالبی هم داشت. شاید یکی از آنها را بتوان برگزاری تریبون آزاد، آن هم نه ازسوی دانشجویان، بلکه توسط نماینده ولی‌فقیه در استان هرمزگان و امام‌جمعه بندرعباس با محوریت سیاسی دانست. یکی دیگر از برنامه‌های جالب‌توجه امسال حضور سیدنظام‌الدین موسوی و علی خضریان نمایندگان مجلس، جعفر بندی‌شربیانی عضو شورای شهر و داود گودرزی ریاست سازمان بازرسی شهرداری تهران در منطقه نفرآباد تهران بود، برنامه‌ای که به همت بسیج دانشجویی دانشگاه تهران برگزار شده بود و نماینده مجلس بدون تشریفات مرسوم، صرفا پشت تریبونی که در کنار یکی از خرابه‌های این منطقه برپا شده بود، وعده تغییر وضعیت را می‌داد. اتفاقی که شاید عکس‌هایش از خود برنامه بیشتر در فضای مجازی به چشم آمد.

کاهش چهره‌های تکراری در برنامه‌های روز دانشجو

با وجود اینکه به نظر می‌رسد همیشه برخی چهره‌های مطرح اصولگرایی یا اصلاح‌طلبی به‌عنوان میهمانان ثابت روز دانشجو تلقی می‌شوند، اما با نگاهی به اسامی منتشرشده به‌عنوان میهمانان روز دانشجوی امسال باید گفت افزایش برنامه‌ها به معنی تکرار چهره‌ها نبود. یعنی عموم چهره‌ها تنها برای یک‌بار حضور داشتند و همین مساله باعث می‌شود تنوع افرادی که فارغ از مسئولیت‌شان پای صحبت‌های دانشجویان نشستند، به‌مراتب بیشتر از گذشته شود. اما در این میان هم نکته جالب‌توجهی وجود دارد، اینکه باز سهم دولتی‌ها و مجلسی‌ها از بقیه متولیان بیشتر بود؛ به‌طوری‌که محسن منصوری به‌عنوان استاندار پایتخت دو بار در برنامه‌های روز دانشجو حضور داشت. علی خضریان، نماینده مجلس نیز همین‌طور؛ درمقابل میلاد دخانچی هم توانست امسال 2 بار در جمع دانشجویان حاضر شود. درعمل اگر نخواهیم بازدید سرزده مخبر دزفولی از کوی دانشگاه را که در آبان‌ماه انجام شد در این مهم، لحاظ کنیم؛ باید بگوییم که تنها 3 چهره تکراری برای برنامه‌های امسال داشتیم و مابقی مسئولان تنها برای یک‌بار در جمع دانشجویان حضور پیدا کرده بودند. نکته درخور درباره برنامه‌های امسال این است که دانشجویان توانستند طیف وسیعی از چهره‌های سیاسی و غیرسیاسی را به گعده‌های خود دعوت کنند.

در همین رابطه مطلب زیر را بخوانید:

مطالبات پرتکرار دانشجویان در دیدار سران قوا چه بود؟ (لینک)