«اکس نیهیل» به کارگردانی و پژوهشگری محمدرضا نیرومند و گویندگی حمید محمدی، عنوان یک مستند اقتصادی 80دقیقه‌ای است که شما را سرجایتان میخکوب می‌کند. یکی از علل مهم جذابیت این مستند، دست گذاشتن آن روی دغدغه اصلی امروز جامعه ایران است؛ یعنی مساله اقتصاد.
مستند با به‌کار بردن تشبیه بسیار بجایی از فوتبال جام‌جهانی و مسابقه ایران و ژاپن شروع می‌شود. شاید یادتان باشد، آن موقعیتی را که یکی از بازیکنان ایران به هوای اینکه خطا کرده است، دست از بازی می‌کشد ولی بازیکنان ژاپنی با ادامه بازی یک موقعیت گل برای خود می‌سازند و از آن به‌بعد نتیجه را به نفع خود تغییر می‌دهند.
این وضعیت ایران در اقتصاد است. مساله اصلی اقتصاد ایران به هوای اینکه شاید مشکلاتش بتواند از جای دیگری حل شود، رها شده و برای همین است که گل می‌خوریم و گل بدی هم خورده‌ایم. شاید یادتان باشد اوایل دولت روحانی و آن وعده‌هایی که مردم به‌خاطر آنها، خریدهایشان را به عقب انداختند و این باعث شد چندسالی اقتصاد گردش مالی خاصی نداشته باشد و قیمت همه‌چیز پایین بیاید اما یک روز ورق برگشت و همه‌چیز دگرگون شد.
حسن روحانی علت اصلی مشکلات اقتصادی ایران را به کاخ‌سفید و غرب ربط می‌داد. حال آنکه سال‌ها به دور از چشم مردم، کلاهبرداری بزرگی درحال رخ دادن بود. کلاهبرداری بزرگی به نام خلق پول با عاملیت بانک‌ها، خیلی آرام شرایط اقتصادی را به نقطه بحرانی رساند. بانک‌ها عامل اصلی تورم و مشکلات ایران معرفی می‌شوند. این جمله ساده نتیجه مصاحبه با حدود 10 نفر از نخبگان اقتصادی کشور در مستند «اکس نیهیل» است. به نظر می‌رسد به لحاظ سابقه سازنده این مستند، تلاش شده استدلال‌ها دقیق و کاملا علمی طرح شود و جای ایراد و شک و شبهه باقی نمی‌گذارد. مستندی عامه‌فهم، که به شعور مخاطب توهین نمی‌کند و در سطح سواد جامعه صحبت می‌کند. اقتصاد چیزی نیست که هرکسی از آن سر دربیاورد. بنابراین مستند و مصاحبه‌شوندگان یکی از بخش‌های مهم مستند را به‌خوبی انجام داده‌اند، یعنی ساده و روان بیان کردن مسائل اقتصادی. اکس نیهیل اصطلاحی است که برای خلق پول به‌کار می‌رود؛ زیرا پولی که امروز در قالب دیجیتالی و بر بستر فضای اینترنتی به مردم عرضه می‌شود، صرفا با چند کلیک ساده در کامپیوتر خلق و به حساب وام‌گیرندگان واریز می‌شود. اگر بخواهیم به‌اصطلاح عامیانه بیان کنیم، پول امروزی، از باد هوا خلق می‌شود و دیگر همانند زمان قدیم چاپ پول مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. این خلق پول مشکلات بسیار زیادی در طولانی‌مدت به وجود می‌آورد که در مستند به سیر وجودی این مشکلات پرداخته می‌شود. متاسفانه عده‌ای سودجو، از وجود این مشکلات سود می‌برند، همانند تورم، بیکاری، بحران و رکود اقتصادی. از نکات مثبت این فیلم، می‌توان به مصاحبه‌های علمی آن اشاره کرد. جمله یا عبارت خاصی در مصاحبه‌ها به‌کار نرفت که مخاطب نتواند آن را بفهمد. از دیگر نکات مثبت این مستند، اشارات مختلفی است که به‌کار برده شده است. در این مستند به ترفندهای تبلیغاتی حسن روحانی نیز اشاره می‌شود. از راش‌های مستندهای قدیمی‌تر یا فیلم و سریال‌های قدیمی، برای بهتر درک و حس کردن موضوع به‌خوبی استفاده می‌شود. انیمیشن به‌خوبی کار شده و موسیقی نیز، زیبایی و گیرایی کار را دوچندان کرده است. مستند پرده‌به‌پرده و گام‌به‌گام صحبت می‌کند. یک سیر خطی صرفا ساده ندارد و پله‌به‌پله همراه با مخاطب حرکت می‌کند و البته به‌دنبال سیاه‌نمایی از وضعیت موجود نمی‌رود و حتی در آخر به راهکارهای رفع مشکلات اقتصادی نیز به‌خوبی اشاره می‌کند. حتی به قضیه ربا و بانکداری غیراسلامی و ارجاعات فقهی و مذهبی نیز اشاره می‌شود که از دغدغه‌مندی کارگردان و پژوهشگر خبر می‌دهد. یکی از مطالب جالبی که یکی از استادان اقتصاد صحبت از آن به میان آورد، شعاع صدمات این انفجار اقتصادی بود. او به این نکته اشاره می‌کند که انسان‌هایی درحال به این دنیا آمدن هستند و صرفا به‌خاطر وضع اقتصادی بد، پشت دروازه‌های آن دنیا گیر می‌کنند و نمی‌توانند به این دنیا بیایند. یعنی اقتصاد بد، حتی روی زندگی انسان‌هایی که هنوز پا به این دنیا نگذاشته‌اند نیز تاثیرات گاه سهمگینی گذاشته است. مستند اکس نیهیل در کمال ناباوری و در میان مستندهایی که شاید هیچ خبری از حقیقت در آنها دیده نمی‌شود، جرات کرده و حقیقت را بازگو می‌کند. مستند خوش‌ساخت و خوش‌فرم طراحی شده است و سیر روایت اقتصادی آن مخاطب را خسته نمی‌کند.
عبرت‌های چینی برای ابرقدرت شدن
زردهای سرخ عنوان یکی از مستندهای بخش نیمه‌بلند ملی جشنواره سینما‌حقیقت (با زمان 57 دقیقه) به کارگردانی و تهیه‌کنندگی محمدمهدی خالقی است. نویسندگی و پژوهشگری این اثر را نیز خود آقای خالقی برعهده گرفته است. اصطلاح زردهای سرخ اشاره به مردم چین دارد. زرد اشاره‌ای به رنگ پوست آنها و سرخ اشاره به پرچم سرخ‌رنگشان است که می‌توان آن را نماد یا اشاره‌ای به تاریخ کمونیستی چین دانست. مستند زردهای سرخ به چین می‌پردازد. سرزمین رازآلودی که حدود 500 سال بیشتر نیست که برای غربی‌ها شناخته شده است. اما در این سو برای قاره آسیا، چینی‌ها و فرهنگشان هیچ‌وقت غریبه نبودند و به‌عنوان مثال کشور خودمان ایران ارتباطات فرهنگی و اقتصادی زیادی با کشور و فرهنگ چین داشته است. مستند ابتدا با توصیف‌هایی از رمزآلود بودن چین آغاز می‌شود و ما را با یک سوال به همراهی خود دعوت می‌کند. چطور شد که چین به این مرحله رسیده است؟ کشوری که حالا ابرقدرت شده، دومین اقتصاد بزرگ دنیاست و یکی از کشورهای پیشرفته دنیا تلقی می‌شود. اما در ادامه، مستند ما را با بررسی علل تمایل چینی‌ها به انقلاب و تغییر آشنا می‌کند. بعد از این توصیفات، مستند روایتش را با بخشی از انیمیشن پاندای کونگ‌فوکار ادامه می‌دهد. در یک لحظه انگار قرار است به‌جای مستند به تحلیل انیمیشن بپردازیم، اما سازنده مستند به‌زعم خود، انیمیشن پاندای کونگ‌فوکار را با حال و هوای فرهنگ عرفان چینی بررسی می‌کند و یکی از مواردی می‌داند که نشان‌دهنده احترام غرب به عظمت و ناشناختگی چین است. البته این بخش استدلال کافی نداشت و آن را می‌توان باور و عقیده کارگردان مستند دانست.
در ادامه با اشاره به دو فیلسوف و اندیشمند تاثیرگذار چینی یعنی لائوتسه و کنفسیوس که بر تفکر چینی‌ها تاثیرات زیادی گذاشته بودند، علت وجود امپراتوری در چین توضیح داده می‌شود. با اینکه لائوتسه اعتقاد به اداره کشور بدون وجود دولت داشت، ولی این تفکر کنفسیوس بود که بر چینی‌ها، فرهنگشان و سران حکومتشان غالب شد. کنفسیوس اعتقاد داشت که رسیدن به مقام حکومتی، بهترین راه ایجاد اصلاحات اجتماعی است. سپس با اشاره‌ای به چنگ هه با نام اصلی حاج‌محمود شمس به روابط عمیق‌تر و تاریخی‌تر ایران و چین اشاره می‌شود. مستند این شخصیت را با کریستوف کلمب مقایسه می‌کند. طبق منابع چینی، حاج‌محمود شمس بسیار قبل‌تر از کریستوف کلمب آمریکا را کشف کرده بود، ولی هیچ رفتار وحشیانه‌ای با اهالی آن سرزمین نداشت. بعد از آن اشاره‌ای به قرون وسطای چینی می‌شود. بعد از سلسله هان و آن داستان معروفی که شاید اکثر ما حداقل یک‌بار به گوشمان خورده باشد. داستان سه پادشاهی یا افسانه سه‌برادر معروف. بعد از این همه مقدمه‌چینی‌ها، صحبت مفصل‌تر بعد از ورود اروپاییان به چین هم در مستند گنجانده شده است. از آلوده کردن چینی‌ها به تریاک توسط انگلیسی‌ها تا استعمار هنگ‌کنگ و حق کاپیتولاسیون و قحطی‌های متعدد چین. از ورود عقیده کمونیسم به چین و تبدیل شدن آن به یکی از بلوک‌های کمونیستی و جنگ‌های داخلی و اتفاقات زیادی که در این کشور افتاد و سرانجام پس از سال‌ها مبارزه در دهه هفتاد میلادی به یک ثبات نسبی رسید. از مشکلات چینی‌ها سخن زیاد به میان آمده است، اما اینکه چه سختی‌های فراوانی را تا به اینجای کار متحمل شدند و چه اشتباهاتی داشتند و سرانجام به اینجا رسیدند که تبدیل به یک ابرقدرت هسته‌ای و دومین اقتصاد بزرگ جهان شدند، مهم‌ترین محور این مستند است. سوالاتی که در ابتدای مستند هم مطرح می‌شود، اینکه چین چطور و چرا به اینجا رسید و تبدیل به چنین کشور قدرتمندی شد.
شاید طی مستند جواب این سوال‌ها را درست متوجه نشویم، اما بعد که با خود فکر می‌کنیم، می‌بینیم که جواب این سوال‌ها در نقل تاریخ است و البته بخش‌هایی پنهان از تاریخ. ابتدا ممکن است دنبال جواب‌های فلسفی و عقیدتی درمورد اتفاقات کشور چین باشیم، اما می‌بینیم که پس از گذراندن سختی‌های زیاد و پس از گذشت 100 سال از نابودی امپریالیسم در چین و رخ دادن انقلاب، حالا چین روزبه‌روز به کشور بهتری تبدیل می‌شود. مفهوم عبرت‌برانگیزی که در دل این مستند نهفته است، مهم‌تر از پاسخ به این سوال است که چین چطور شد به این نقطه از اقتصاد جهان رسید؟ فرآیند و روش‌های به اینجا رسیدن چینی‌ها مطرح نمی‌شود و بیشتر اشتباهاتشان طرح می‌شود. اینکه الان به اینجا رسیدند نیز با صرف گفتن تاریخ نمی‌تواند بیان شود، بلکه باید سیاستگذاری‌های جدید و امروزی آنها را نیز درنظر گرفت.
«موذی»؛ ارتباطات میان ایرانی‌ها و حیوانات شهری
موذی، نام یک مستند 24دقیقه‌ای در بخش کوتاه ملی، به کارگردانی حمید مهاجرانی است. این مستند به مساله حیوانات شهری و ارتباطاتی که ما با آنها داریم، می‌پردازد. آیا ارتباطی که میان انسان و این حیوانات شهری در کشور ما به‌وجود آمده، ارتباط خوب و مفیدی است یا خیر؟ در بقیه کشورها، در قبال غذا دادن و کمک به حیوانات چه جریمه‌هایی درنظر گرفته شده و چرا؟ یک فعال حقوق حیوانات و یک متخصص در زمینه بیماری‌های منتقل‌شونده بین انسان و حیوان می‌توانند پاسخ این سوالات را به‌خوبی بیان کنند. این مستند، برگرفته از دغدغه‌های شخصی حمید مهاجرانی است که بعد از به دنیا آمدن فرزندش، با پرندگان شهری به مشکل برخورده بود.
یک مستند شیرین و جذاب درباره تاریخ شیرینی در ایران
شیرینی‌فروش نام یک مستند 21دقیقه‌ای در بخش کوتاه ملی، به کارگردانی حدیث مهران‌پور است. این مستند به تاریخ پدیده و صنعت شیرینی‌پزی در ایران می‌پردازد. همچنین عواملی که بر شیرینی‌پزی امروزی اثرگذار بوده‌اند، همانند ورود اقوام مختلف خارجی به ایران و حتی اقوام ایرانی و خانواده‌هایی که شیرینی‌فروشی راه انداختند. مسیر
پرفراز و نشیب پخت شیرینی در ایران از قبل جنگ جهانی اول تا بعد از جنگ جهانی دوم و حتی تاثیراتی که حزب کمونیست در روسیه روی شیرینی‌پزی و عمومی شدن مفهوم شیرینی که زمانی یک پدیده اشرافی بود، می‌پردازد.
