در جشنواره دانشجویی بنیاد آموزش فناوری نانو چه گذشت؟
ندا اظهریندا اظهری، روزنامه‌نگار: فناوری نانو به‌ویژه در سال‌های اخیر با رشد فزاینده‌ای روبه‌رو بوده است که شاید به جرات بتوان گفت اصلی‌ترین دلیل موفقیت ایران در این حوزه از فناوری، پشتکار و همراهی و حمایت‌های ستاد فناوری نانو در عرصه‌های مختلف علمی، پژوهشی و اجرایی بوده است که همه‌جانبه از محققان و دانشجویان حمایت و پشتیبانی کرده و توانسته با اعطای تسهیلات لازم برای کار هرچه بیشتر و قوی‌تر محققان و دانشجویان، زمینه را برای رشد آنها فراهم کند. اجرای دوره‌های آموزشی مختلف و برگزاری آزمون‌های مختلف و آشنایی دانش‌آموزان، دانشجویان و جوانان با مقوله نانو تا جایی پیش رفته که درحال حاضر، ایران از نظر تحقیقات و پژوهش‌های نانویی رتبه چهارم را در دنیا از آن خود کرده است.
یکی از ارزنده‌ترین اقداماتی که ستاد فناوری نانو از 10 سال پیش سنگ‌بنای آن را گذاشت، برگزاری جشنواره دانشجویی بنیاد‌آموز فناوری نانوست که به‌منظور شناسایی دانشجویان و استعدادهای فعال در این حوزه برگزار می‌شود. همین برگزیدگان پس از شناسایی، حمایت و هدایت شده و بدنه علمی، تحقیقاتی و اجرایی آینده این کشور را در عرصه فناوری نانو تشکیل می‌دهند. روز شنبه دهمین جشنواره دانشجویی بنیاد آموزش فناوری نانو در محل صندوق نوآوری و شکوفایی برگزار شد. یکی از بخش‌های این جشنواره، مسابقه ملی فناوری نانو بود که بزرگ‌ترین رقابت دانشجویی در موضوع علم و فناوری نانو است که سالانه از سوی بنیاد آموزش فناوری نانو با حضور علاقه‌مندان و متخصصان فناوری نانو برگزار می‌شود. این مسابقه در مرداد 1400 در دو مرحله برگزار شد؛ مرحله نخست به صورت آنلاین بود که جمعا 4656 نفر شرکت کردند که از این تعداد 309 برگزیده به مرحله دوم راه پیدا کردند. مرحله دوم هم به‌صورت حضوری در شهریور ماه در سراسر کشور برگزار شد که از این تعداد، 10 برگزیده کشوری و 10 برگزیده کارشناسی انتخاب شدند.
محمد باقری‌مطلق، دبیر گروه ترویج و آموزش فناوری‌های نانو به «فرهیختگان» می‌گوید: «برنامه‌های ترویج دانشجویی ستاد نانو قدمتی حداقل 10 ساله دارد و این برنامه‌ها طی سال‌های متمادی شکل گرفت و به‌طور رسمی از اوایل سال 90 اجرایی شد. یکی از پروژه‌هایی که در آن سال‌ها شکل گرفت همین مسابقه ملی فناوری نانو بود. شروع این مسابقه به سال 90 برمی‌گردد که به‌عنوان بزرگ‌ترین رویدادهای رقابتی دانشجویی خود را مطرح کرده است و با توجه به شرایط کرونایی، سال گذشته برگزار نشد و امسال دهمین دوره آن برگزار شد. بخشی از این جشنواره به تجلیل و تقدیر از برگزیدگان این مسابقه علمی در حوزه نانو اختصاص دارد و 10 نفر برتر آن امتیاز بنیاد نخبگان را هم دریافت می‌کنند.»
برترین انجمن‌ها و نهادهای ترویجی
او ادامه می‌دهد: «بخش دیگری از این برنامه هم به بحث انجمن‌ها برمی‌گردد. ما برای اینکه پروژه‌ها را در سطح دانشگاه‌ها اجرایی کنیم، در بخش دانش، بنده به همراه یک شرکت و کارگزار که خارج از ستاد شکل گرفت با برند بنیاد آموزش فناوری نانو فعالیت کرده و این پروژه‌ها را پیگیری می‌کنیم. این شرکت با توجه به ظرفیت محدودی که دارد، قادر به حمایت از کل کشور نیست و به همین دلیل از ظرفیت انجمن‌ها، نهادها و تشکل‌های دانشگاهی کمک می‌گیریم. درواقع یک انجمن علمی در یکی از دانشگاه‌ها به بازوی اجرایی ما تبدیل می‌شود. درنتیجه طی یک سال حدود 100 تا 120 انجمن علمی در سراسر کشور خواهیم داشت که به ما کمک کرده و در مسابقه ملی و نشریات دانشجویی فعال هستند، پادکست و رسانه دارند و در گروه‌های اجتماعی فعالیت می‌کنند.»
باقری‌مطلق می‌گوید: «ما سالانه فعالیت آنها را رصد می‌کنیم و بر این اساس و گزارش کاری که ارائه می‌دهند، در بخشی از این جشنواره برترین انجمن و نهاد ترویجی را هم انتخاب می‌کنیم و موردتقدیر قرار می‌گیرند. مدل کاری ما با انجمن‌ها و نهادها، حمایتی و رقابتی است؛ به‌عنوان مثال، انجمن‌ها دوره‌های آموزشی برگزار می‌کنند و حمایتی از ستاد نانو برای برگزاری سمینار دریافت می‌کنند. در نگاه رقابتی هم، در جشنواره رسانه‌های دانشجویی، در حوزه‌های مختلف به رقابت با یکدیگر می‌پردازند. به‌طور میانگین، سالانه حدود 10 تا 15هزار دانشجو در سطح کشور به واسطه فعالیت انجمنی و نهادهای ترویجی آموزش می‌بینند و برای رقابت‌هایی مانند مسابقه فناوری نانو آماده می‌شوند.»
انتخاب مدرسان برتر نانویی
باقری‌مطلق عنوان می‌کند: «بخش دیگری از جشنواره هم به انتخاب برترین مدرس نانو اختصاص می‌یابد. ما برای اینکه انجمن‌های علمی آموزش دانشگاهی را در سطح کشور داشته باشند، باید یا به هیات‌های علمی مراجعه می‌کردند که اغلب در دسترس نیستند و به همین دلیل، از دانشجویان تحصیلات تکمیلی، شبکه‌ای از مدرسان شکل دادیم. این افراد وارد یک آزمون علمی می‌شوند و صلاحیت علمی آنها سنجیده می‌شود و سپس با آزمونی عملی، صلاحیت تدریس آنها را می‌سنجیم، به‌طوری که توانایی تدریس افراد را ارزیابی می‌کنیم. اگر توانمندی فرد در هر دو بخش احراز شود، بسته به سطح توانمندی، گواهی توانمندی تدریس سطح تراز «الف، ب یا ج» دریافت می‌کند. پس از آن از مدرس می‌خواهیم که در سطح کشور رویدادهایی برگزار کند و ما هم برترین مدرس از نظر کیفیت و تعداد رویداد برگزارشده را طبق آیین‌نامه‌ای ارزیابی می‌کنیم و هم کمیت و هم کیفیت را موردتوجه قرار می‌دهیم. ما در این جشنواره، پنج مدرس برتر این حوزه را هم تقدیر کردیم.»
نانواستارتاپ‌هایی برای ایده‌پردازی تا محصول
این مسئول ستاد فناوری نانو به «فرهیختگان» می‌گوید: «بخش دیگری از این جشنواره به بخش نانواستارتاپ مربوط می‌شود. نانواستارتاپ یک برنامه توسعه فناوری است که ورودی‌های این برنامه از مسابقه ملی است. درواقع، 700، 800 نفر برتر مسابقه ملی که حداقل‌های علمی لازم را دارند، در جریان نانواستارتاپ قرار می‌گیرند تا با حمایت‌ها و اعطای کمک‌ها و گرنت‌های مالی از سوی ستاد فناوری نانو، مشاوره فنی و کسب‌وکاری و منتورینگ طی بازه یک‌سال تا یک‌سال و نیم به محصولی اولیه دست پیدا کنند. درواقع، این افراد بعد از خروج از برنامه نانواستارتاپ، آماده جذب سرمایه هستند تا مقیاس تولید را افزایش دهند و وارد تجاری‌سازی شوند. اعضای نانواستارتاپ‌های امسال از برگزیدگان سال گذشته مسابقه ملی هستند که جذب این حوزه شده‌اند.»
او تاکید می‌کند که در قالب این نانواستارتاپ‌ها، ستاد فناوری نانو، با آموزش اولیه به افراد در زمینه نگاه خلاقانه، پیدا کردن ارزش بازار، نوشتن مدل تجاری به آنها کمک می‌کند تا افراد این ایده را بپرورانند. چیزی که در این میان برای ما دغدغه است، این است که ایده به لحاظ فنی قابلیت اجرا داشته باشد و بتوان آن را تبدیل به هسته اولیه‌ای برای یک استارتاپ کرد که شرکت در بازه زمانی کوتاه، رشد انفجاری داشته باشد. بسیاری از دانشجویانی که در این حوزه‌ها کار می‌کنند، با برخی صنایع در ارتباط بوده و با بعضی چالش‌ها دست به گریبان بوده‌اند و همین باعث شده ایده‌هایی برای کار داشته باشند. حدود 60 تا 70 درصد طرح‌ها، درنهایت ایده دانشجویان بوده است و از ابتدا این مساله را در ذهن داشته‌اند و آن را تبدیل به محصول کرده‌اند. امسال حدود 22 طرح و ایده در نانواستارتاپ‌ها مطرح شده است.
دانش فناوری نانو یک دانش بین‌رشته‌ای است و دانشجویان رشته‌های مختلف ازجمله شیمی، فیزیک، مکانیک به‌ویژه در سطوح آب‌گریزها، الکترونیک به‌ویژه در حوزه مدارها و تولید قطعات الکترونیکی در ساخت تجهیزات، رشته مواد، پلیمر، نساجی و درواقع تمامی رشته‌ها و گرایش‌ها بسته به دانش و نیازی که دارند از فناوری نانو استفاده می‌کنند.
به‌گفته باقری‌مطلق، نکته جالب مسابقه ملی امسال این بود که حدود 60 درصد برگزیدگان مقطع کارشناسی و 40 درصد مقطع تحصیلات تکمیلی بودند و به همین دلیل علاوه‌بر 10 برگزیده کل، از 10 برگزیده کل مقاطع کارشناسی هم تقدیر شد.
گلایه‌های نفر اول مسابقات دانشجویی نانو از نبود همکاری‌ها
سحر فدایی، دانشجوی دانشگاه بین‌المللی امام‌خمینی قزوین در مقطع کارشناسی در رشته مهندسی مواد، گرایش سرامیک است که در مسابقات ملی فناوری نانو رتبه نخست را کسب کرده است. او درحال حاضر ترم 9 دانشگاه را سپری می‌کند و به دنبال آن است که پروژه دانشگاهی خود را تحویل دهد. پروژه او در زمینه به دست آوردن کربن از لیکونوسولفانات است. او درباره شیوه آشنایی خود با فناوری نانو به «فرهیختگان» می‌گوید: «در دانشگاه ما نهادی بود و غرفه‌ای وجود داشت که ثبت‌نام مسابقه ملی هم انجام می‌دادند. آن زمان هیچ آشنایی با این مسابقه نداشتم و از شیوه شرکت در آن هم مطلع نبودم و تصور می‌کردم باید ایده‌ای ارائه داده و آن را تجاری‌سازی کنند. به‌طور اتفاقی با یکی از دوستانم درباره این مسابقه صحبت می‌کردیم و دوستم هم در مسابقه شرکت کرده بود و آنجا بود که متوجه شدم با مطالعه مقالاتی که در اختیار ما قرار می‌دهند می‌توانیم در مسابقات شرکت کنیم. با مطالعه مقالات، به نانو علاقه‌مند شدم و در مسابقه ملی شرکت کردم. ستاد نانو حدود 112 مقاله را به‌عنوان منابع انتخاب کرده بود و ما با مطالعه این مقالات و یک کتاب دیگر می‌توانستیم در مسابقه شرکت کنیم. او قرار است با رتبه پنجم همین مسابقات یکی از تیم‌های نانواستارتاپی را تشکیل دهد و در این مسیر ادامه دهد.» فدایی می‌گوید: «رشته خودم که گرایش سرامیک است، به نانو خیلی نزدیک است و پروژه من هم اگر نتیجه دهد، می‌توانم در نانوکامپوزیت آن را گسترش دهم.» او به‌عنوان دانشجو و انتظاری که از دانشگاه دارد، می‌گوید: «من یک سال و نیم به دنبال اتمام پروژه‌ام هستم و هیچ امکانی برای استفاده از آزمایشگاه و انجام کار عملی ندارم و استادان هم همکاری نمی‌کنند و هیچ کسی اهمیت نمی‌دهد. البته استاد بنده موافقت کرد من 9 ترمه شوم و پروژه‌ام را عملی به اتمام برسانم. اما 90 درصد همکلاسی‌ها تئوری ارائه دادند و تمام کردند. برای تهیه موادی که برای پروژه نیاز داشتم، یک هفته در ناصرخسرو به‌دنبال آنها بودم و با دشواری آنها را تهیه کردم.»
از المپیاد دانش‌آموزی به نانو علاقه‌مند شدم
حسین صالحی‌شادکامی، دانشجوی ترم پنج رشته پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران است که در مسابقات ملی فناوری نانو رتبه دوم را کسب کرده است. او از دوران دبیرستان به رشته شیمی علاقه‌مند بود و در المپیادهای شیمی شرکت می‌کرد و حتی عنوان برنده مدال نقره دانش‌آموزی کشوری را از آن خود کرد.
او می‌گوید: «استادی که در المپیاد دانش‌آموزی داشتیم، مباحثی از نانو را تدریس می‌کرد که همین باعث علاقه‌ام به این حوزه شد. پیش از این کتاب‌هایی درباره نانو مطالعه کرده بودم و مسابقه ملی فناوری نانو را هم تنها برای محک زدن خودم شرکت کردم. حتی یک ساعت مانده به مرحله نخست مسابقه، دودل بودم. برخی استادان ما در زمینه نانوپزشکی فعالیت می‌کنند و با مباحثی چون زخم پوش‌ها و مواد نانویی که خاصیت آنتی‌باکتریال دارند، آشنایی دارم.» او به استفاده از فناوری نانو در رشته پزشکی علاقه‌مند بوده و امیدوار است بتواند محصول یا استارتاپ جدیدی را ایجاد کند. صالحی به‌عنوان یک دانشجوی رشته پزشکی معتقداست: «مسیری که طی می‌شود بسیار طولانی است؛ هفت سال عمومی و چهار سال برای تخصص، یک دستیار رزیدنتی مبلغی حدود 6 میلیون تومان دستمزد دریافت می‌کند که با توجه به شرایط فعلی بسیار بحث‌برانگیز است. امیدواریم شرایط کمی ایده‌آل‌تر شود تا طی این مسیر راحت‌تر شود.»
انجمن‌های دانشگاهی در شناختم از نانو موثر بودند
هادی غیبعلی‌زاده، فارغ‌التحصیل کارشناسی‌ارشد رشته مهندسی شیمی، گرایش بایوتکنولوژی از دانشگاه علم و صنعت است. او چهارمین فرد برگزیده مسابقات ملی فناوری نانوست. او دوره کارشناسی را در دانشگاه سهند تبریز در رشته مهندسی شیمی تحصیل کرده و عضو انجمن نانو بود و همین باعث شده بود با این فناوری آشنا باشد. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد او هم در زمینه نانو بود. او می‌گوید: «عضویت در انجمن نانو به پیشنهاد یکی از دوستانم بود اما هم در قالب پوسترها با نانو آشنا بودم و هم در همایش‌های استادان شرکت می‌کردم و در انجمن هم کارهایی را به دست گرفته بودم و به مرور علاقه‌مندی من به نانو بیشتر شد.»
غیبعلی‌زاده ادامه می‌دهد: «نقش انجمن در آشنایی من با فناوری نانو با توجه به برگزاری کارگاه‌ها، دعوت از استادان و افراد فعال در حوزه صنعتی قابل‌توجه بوده است. درواقع، انجمن‌های دانشگاهی به‌صورت واقعی این حوزه را معرفی می‌کنند. با ورود به مقطع کارشناسی‌ارشد، بیشتر با مباحث عملی حوزه نانو درگیر شدم و از حوزه تئوری وارد عملی شدم. به مرور با روش‌های سنتز و آنالیز و... آشنا شدم و این درگیری با فناوری نانو بیشتر شد. با ورود به مسابقه ملی فناوری نانو که تقریبا همزمان با دفاع از پروژه کارشناسی‌ارشد بود، مطالعه منابع ارائه‌شده از سوی ستاد هم کمک زیادی به بالا رفتن اطلاعاتم از این حوزه کرد. من در زمینه نانوبایو فعالیت می‌کردم و پروژه کارشناسی‌ارشد هم در حوزه تشخیص شامل آنتی‌بادی‌های مصنوعی پلیمری بر پایه نانو بود.» غیبعلی‌زاده علاقه‌مند به کار در حوزه صنعتی است و در سال‌های آینده وارد مقطع دکتری می‌شود اما در حال حاضر تصمیم دارد کمی از حوزه آکادمیک فاصله گرفته و بخش صنعتی را تجربه کند. پروژه کارشناسی‌ارشد او هم به گفته خودش قابلیت تجاری‌سازی دارد و از آن می‌توان در امر تشخیص و در بایوسنسورها استفاده کرد که نمونه‌هایی از آن هم در دنیا ساخته شده است. این فارغ‌التحصیل دانشگاهی اشاره می‌کند: «پروژه‌هایی که می‌تواند در دانشگاه تعریف شود، باید نیاز ما و نیاز اولیه صنعت باشند. گاهی برخی پروژه‌ها در دانشگاه‌ها تعریف می‌شوند که هم‌راستا با علم دنیاست اما همسو با صنعت ما نیست و ترازی بین آنها برقرار نمی‌شود. همسویی این دو با هم بسیار می‌تواند کمک کند گرنت‌هایی به سمت دانشگاه سرازیر شود که از دانشجویان به‌ویژه دانشجویان تحصیلات تکمیلی حمایت می‌کند تا دغدغه مالی نداشته باشند.»
دانشجویان دکتری که به حمایت‌های مالی بیشتری نیاز دارند
مهدیه شکوری، فارغ‌التحصیل دکترای تخصصی در رشته فوتونیک از دانشگاه تبریز است. او در مسابقه ملی فناوری نانو رتبه هشتم را از آن خود کرده است. او مقطع کارشناسی را در رشته فیزیک و ارشد را هم در رشته فوتونیک به اتمام رسانده و پایان‌نامه ارشد و دکترای خود را در حوزه نانو ارائه داده است. پایان‌نامه ارشد با موضوعیت اثر نانولوله‌های کربنی روی کارایی بلورهای مایع و موضوع پایان‌نامه دکتری هم بررسی افزایش فلوئورسانس بر اثر افزودن نانوذرات فلزی بوده است. او درباره دلیل گرایشش به حوزه نانو می‌گوید: «رشته من مرتبط با نانو بود و اولین کاری که در این حوزه انجام دادم، همان نانولوله‌های کربنی بود که اثرات جذابی از خود نشان می‌دهند که وقتی وارد ساختار نانو می‌شویم، اثرات جالبی از آن مشاهده می‌شود و کاربردهای ویژه‌ای دارند و همین باعث شد به این فناوری جذب شوم و برایم جالب بود.» شکوری یک‌بار در دوره چهارم یا پنجم هم در جشنواره مسابقه ملی فناوری نانو شرکت کرده بود اما به دلیل درگیری با دانشگاه، بعد از دفاع و فارغ‌التحصیلی بار دیگر در دهمین مسابقه شرکت کرد و حائز رتبه شد. او می‌گوید: «در کوتاه‌مدت به‌دنبال ادامه تحصیلاتم در مقطع پسادکتری یا جذب هیات‌علمی هستم و هدف من از شرکت در این مسابقه هم کسب گواهی تدریس نانو بود و دوست دارم در حوزه تدریس هم وارد شوم و در کنار آن، تحقیقات خودم را هم ادامه دهم.»
شکوری در ادامه پیشنهاد می‌دهد: «بهتر است شرایط به‌گونه‌ای باشد که دانشجو از ابتدا بتواند کاری را انجام دهد که نزدیک به نیازهای کشور باشد و صرفا کاری نباشد که منجر به تولید چند مقاله شود، بلکه امکان تجاری‌سازی شدن داشته و برآورده‌کننده نیازهای کشور باشد و دانشجو بتواند از پروژه‌ای که برایش تعریف می‌شود، درآمدزایی داشته باشد و از دانشجو حمایت‌های مالی شود. زیرساخت‌های دانشگاه بسیار ضعیف است و از نظر مالی حمایت‌های بسیار کمی از دانشجویان صورت می‌گیرد، مخصوصا دانشجویان دکتری که به حمایت‌های مالی بیشتری نیاز دارند. زیرساخت‌های آزمایشگاهی به‌ویژه در شهرستان‌ها بسیار ضعیف است و مجهز نیستند. افرادی که کارهای تجربی انجام می‌دهند، اغلب در استفاده از آزمایشگاه‌ها دچار مشکل هستند و ما حتی برخی نمونه‌ها را مجبور بودیم برای آزمایش به تهران ارسال کنیم.»
مطالب پیشنهادی
