سارا طاهری، روزنامه نگار: برنامه‌ریزی برای درآمدزایی از منابع علمی قابل‌انتشار دانشگاه، مدیریت امور کتابخانه‌ها و ایجاد شبکه کتابخانه‌ای یکپارچه دانشگاه، توسعه منابع و پایگاه‌های اطلاعاتی تخصصی دانشگاه، تقویت و توسعه انتشار مجلات علمی و تخصصی در موضوعات دارای اولویت برای بالابردن کیفیت آثار علمی دانشگاه و سیاستگذاری و برنامه‌ریزی علمی فعالیت‌های انتشاراتی دانشگاه و... از ماموریت‌هایی است که در دانشگاه آزاد اسلامی در حوزه امور کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی و علم‌‌سنجی دانشگاه تعریف شده است. این اداره‌کل در چند ماه گذشته اقدامات زیادی را در حوزه علم‌سنجی، مجلات، نشریات، کتابخانه‌ها و... انجام داده است و برنامه‌های زیادی را نیز در سه‌ماهه پایان سال در دست اجرا دارد. علی جهان، مدیرکل امور کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی و علم‌‌سنجی دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از این اقدامات سخن گفت.

دسترسی به منابع الکترونیک به‌طور کامل برای دانشگاه برقرار شد

علی جهان، مدیرکل امور کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی و علم‌‌سنجی دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره اقدامات انجام‌شده در این اداره کل توضیح داد: «درحال حاضر دسترسی به منابع الکترونیک به‌طور کامل برای دانشگاه برقرار شده است؛ هم‌اکنون منابع به صورت غیرمستقیم در اختیار هیات‌علمی گذاشته شده و اعضای هیات‌علمی به راحتی به این منابع دسترسی داشته و می‌توانند از آن استفاده کنند.» او ادامه داد: «در شرایط امروز منابع فیزیکی، در تحقیقات مرزهای دانش چندان موثر نخواهند بود، بنابراین منابع دیجیتال هستند که موثر بوده و به‌راحتی در اختیار افراد قرار می‌گیرند.»

مدیرکل امور کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی و علم‌‌سنجی دانشگاه آزاد اسلامی درخصوص سازماندهی دانشگاه در بحث علم‌سنجی و زمینه‌چینی برای ورود دانشگاه به نظام‌های رتبه‌بندی معتبر نیز صحبت به میان آورد و گفت: «حضور دانشگاه آزاد اسلامی در نظام‌های رتبه‌بندی معتبر در برنامه پنج‌ساله دانشگاه نیز دیده و هدف‌گذاری شده است؛ بنابراین تحقق این موضوع به‌صورت جدی پیگیری شده و در دستورکار قرار دارد.» او اضافه کرد: «درواقع ارتقای رتبه دانشگاه در سطح بین‌المللی از اهداف‌مان بوده است که بعد از ابلاغ ابزارهای ‌انگیزشی مربوطه طی بخشنامه‌ حق جذب سرآمدان علمی، جلساتی نیز در این خصوص با موسسه رتبه‌بندی شانگهای چین برگزار شده است.»

جهان با بیان اینکه سامانه علم‌سنجی نیز کمک کرد تا داده‌ها جمع‌بندی و ساماندهی شود، ادامه داد: «در بحث نظام رتبه‌بندی شانگهای یکی از موضوعات کلیدی است که وزن بسیار بالایی دارد  و اعضای هیات‌علمی یک درصد برتر دنیا مبتنی بر پایگاه کلاریویت انالیتکس است نه آن چیزی که سایر موسسات از اسکوپوس استخراج و اعلام می‌کنند.» او تاکید کرد: «امسال به گواهی پایگاه‌های اس‌ای، 15 نفر از دانشگاه‌های ایران در لیست یک درصد برتر دنیا وجود داشتند که خوشبختانه دونفر از آنها با افیلیشن دانشگاه آزاد اسلامی بودند. متاسفانه در سال‌های گذشته ما افرادی را از دانشگاه آزاد اسلامی داشتیم که جذب کشورهای عربی مانند عربستان شدند. الان دانشگاه‌های عربستان تعداد زیادی از لیست یک درصد برتر را در استخدام دارند که شاید تعداد زیادی از آنها از سایر کشورها جذب دانشگاه‌های این کشور شده باشند.»

مدیرکل امور کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی و علم‌‌سنجی دانشگاه آزاد اسلامی اظهار کرد: «ریاست عالیه دانشگاه به حمایت از سرآمدان علمی به‌ویژه یک درصد برتر دنیا تاکیدات خاصی دارند، به‌طوری که در سال جاری شاهد ابلاغ و اجرایی‌شدن بخشنامه حق جذب سرآمدان علمی دانشگاه آزاد اسلامی بودیم. امیدوارم با تداوم این روند شاهد پیشگامی دانشگاه آزاد اسلامی در جذب نخبگان علمی ایرانی و حتی غیرایرانی باشیم.»

او درخصوص بحث علم‌سنجی نیز اظهار کرد: «در بحث علم‌سنجی اقدامات خوبی صورت گرفته است؛ کارمان را با بحث علم‌سنجی واحدهای دانشگاهی آغاز کرده و جو رقابتی خوبی بین اعضای هیات‌علمی ایجاد شد؛ چراکه از این پس فعالیت‌های آنان منعکس و دیده می‌شود.» جهان با تاکید بر اینکه عملکرد اساتید در سامانه داشبورد اطلاعات دانشی دانشگاه آزاد اسلامی (علم‌سنجی) به‌صورت شفاف مشخص شده است، افزود: «بنابراین می‌توان در بحث ترفیع اساتید نیز از این سامانه استفاده کرد. کارنامه عملکرد پژوهشی اساتید، واحدهای دانشگاهی، استان‌ها و مرکز تحقیقاتی نیز در این سامانه به‌‌صورت شفاف دیده شده است.»

دانشجویان در جریان توانمندی اعضای هیات‌علمی قرار می‌گیرند

او خاطرنشان کرد: «دانشجویانی که تصمیم دارند دانشگاه آزاد اسلامی را در مقطع تحصیلات تکمیلی به‌عنوان دانشگاه خود انتخاب کنند، می‌توانند از طریق این سامانه علم‌سنجی با اعضای هیات‌علمی دانشگاه آشنا شده و در جریان توانمندی‌های علمی آنان قرار گیرند. همکاری‌های بین‌المللی نیز در بحث ارتقای رتبه دانشگاه بسیار موثر است که در سامانه علم‌سنجی به‌صورت شفاف و مشخص قابل مشاهده و رصد بوده و هرچند وقت یک‌بار نیز داده‌ها به‌روز می‌شود.»

مدیرکل امور کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی و علم‌‌سنجی دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: «برای اینکه بتوانیم واحدهای دانشگاهی را رتبه‌بندی کنیم، سامانه علم‌سنجی به واحدهای دانشگاهی و استان‌ها و مراکز تحقیقاتی توسعه پیدا کرد. همچنین اخیرا گروه‌های آموزشی اصلی و فرعی به سامانه علم‌سنجی اضافه شده‌اند.»

توان علمی گروه‌های آموزشی در سامانه علم‌سنجی قابل‌مشاهده است

او با بیان اینکه نسخه انگلیسی سامانه علم‌سنجی برای دانشجویان بین‌المللی راه‌اندازی شده است، توضیح داد: «از این پس حتی دانشجویان بین‌المللی با مراجعه به نسخه انگلیسی این سامانه در جریان فعالیت و توانمندی اعضای هیات‌علمی قرار خواهند گرفت. در بحث گروه‌های آموزشی نیز توان علمی گروه‌ها هم در گروه‌های اصلی و هم گروه‌های فرعی در سامانه علم‌سنجی قابل مشاهده است.»

جهان در ادامه تصریح کرد: «درواقع توان علمی گروه‌های آموزشی دراین سامانه مشخص شده و معلوم می‌شود که می‌توان چه انتظاراتی از این گروه‌ها داشت، زیرا هر گروه آموزشی سطح متفاوتی از نظر علمی با سایر گروه‌های آموزشی دارد. این موضوع کمک می‌کند تا متوجه شویم این گروه‌های آموزشی در چه سطحی تولید علم انجام داده و چطور می‌توان بخشنامه‌های آموزشی را برای این گروه‌های مختلف اصلاح کرده و بهبود و درنهایت ارتقا داد.»

بحث علم‌سنجی به مراکز تحقیقاتی توسعه پیدا کرد

مدیرکل امور کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی و علم‌‌سنجی دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه بحث علم‌سنجی به مراکز تحقیقاتی نیز توسعه پیدا کرد، اضافه کرد: «رصد تولیدات علمی مراکز تحقیقاتی به سامانه علم‌سنجی به این سامانه اضافه شد. همچنین علم‌سنجی کل دانشگاه به این سامانه اضافه شد.»

او در این خصوص توضیح داد: «به‌طور مثال می‌توان اعلام کرد که دانشگاه آزاد اسلامی در چه مجلاتی مقاله چاپ کرده و قوی‌ترین مجله‌ای که در آن مقاله چاپ شده کدام است. این موارد در بحث مشارکت علمی برای دانشگاه آزاد اسلامی حائز اهمیت بوده و هم در بحث نظام‌های رتبه‌بندی باعث می‌شود رتبه دانشگاه بالا برود. درنهایت مانیتور کردن این موارد می‌تواند در تشویق محققان و هدف‌گذاری‌های آتی موثر باشد.»

بحث پتنت‌ها و اختراعات به سامانه علم‌سنجی اضافه می‌شود

او در ادامه بیان کرد: «در نظر داریم با هماهنگی با معاونت فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی حتی بحث پتنت‌ها و اختراعات را نیز به سامانه علم‌سنجی اضافه کنیم. با چنین شرایطی اختراعات اعضای هیات‌علمی نیز دیده شده که محرک خوبی برای تجاری‌سازی و نمایش توان دانشگاه خواهد بود.»

جهان در بخش دیگری از سخنان خود درخصوص راه‌اندازی سامانه ارتقا و رشد مجلات علمی و پژوهشی نیز گفت: «درحال پیگیری برای راه‌اندازی سه سامانه هستیم. سامانه یکپارچه همایش‌های دانشگاه آزاد اسلامی اولین سامانه‌ای است که درصدد راه‌اندازی آن هستیم؛ همایش‌های ملی و بین‌المللی زیادی در دانشگاه آزاد اسلامی برگزار می‌شود که گاهی برخی واحدها به‌صورت مستقل از برخی شرکت‌ها خریداری می‌کنند.»

راه‌اندازی سامانه یکپارچه همایش‌های دانشگاه در دستورکار است

او ادامه داد: «چنین روندی یکپارچگی دانش را از دانشگاه می‌گیرد. ما بیش از یک‌سال است که پیگیر راه‌اندازی سامانه یکپارچه همایش‌های دانشگاه آزاد اسلامی هستیم تا در گام اول هزینه‌ها را کاهش داده و درآمدها را نیز اضافه کنیم و در گام دوم مدیریت دانش داشته باشیم. درحال حاضر وظیفه صدور مجوز راه‌اندازی این سامانه به دبیر شورای عالی مجازی دانشگاه سپرده شده و ضمن انجام اقدامات لازم از نجف‌پور به‌صورت مکرر پیگیر راه‌اندازی این سامانه هستیم.»

 مدیرکل امور کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی و علم‌‌سنجی دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه بیان کرد: «راه‌اندازی سامانه یکپارچه مجلات دانشگاه نیز در دستورکار قرار دارد و امیدواریم نجف‌پور دبیر شورای عالی مجازی این موضوع را در اولویت دستورکار شورا قرار دهند. این دو سامانه یعنی سامانه یکپارچه همایش‌ها و سامانه مجلات دانشگاه وقتی با کتابخانه دیجیتال دانشگاه تلفیق شود، یک مجموعه پرقدرت مدیریت دانش و درآمدزایی را ایجاد خواهد کرد.»

او اضافه کرد: «در دنیا نیز همین اتفاق می‌افتد؛ به‌عبارت بهتر بخشی از درآمدهای دانشگاه‌ها از تولید علم و مدیریت دانش است. درواقع درآمدهای میلیاردی که توسط انتشاراتی نظیر اشپرینگر و الزویر ایجاد می‌شود در بستر کتابخانه دیجیتال حاصل می‌شود که ما نیز بیش از دوسال پیگیر راه‌اندازی آن بودیم و امیدوارم با کمک شورای عالی فضای مجازی دانشگاه بتوانیم شاهد تحقق هرچه سریع‌تر آن در دانشگاه باشیم.»

کتابخانه مرکزی درصدد افزایش خدمات دیجیتالی است

او در بخش دیگری از سخنان خود درخصوص حوزه امور کتابخانه‌ها و اسناد علمی نیز گفت: «کتابخانه مرکزی درصدد افزایش خدمات دیجیتالی، توسعه خدمات کتابخانه‌‌ها با استفاده از فناوری‌های نوین، کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری خدمات، استانداردسازی، افزایش اطلاع‌‌رسانی، آموزش و بهبود مستمر خدمات، توسعه همکاری با ناشران بین‌المللی، بازارسازی خدمات کتابخانه‌ها و زمینه‌‌سازی برای درآمد‌زایی، شناساندن کتابخانه‌‌های دانشگاهی برای جلب مخاطب و عموم مردم جامعه (تعامل با متقاضیان خارج از دانشگاه‌)، افزایش بهره‌‌وری منابع انسانی در کتابخانه‌‌‌‌ها و... است.»

جهان با بیان اینکه دانشگاه آزاد اسلامی با بیشترین تعداد کتابخا‌نه‌‌های مادر و بزرگ در سطح کشور و منطقه مطرح است، اضافه کرد: «دانشگاه آزاد اسلامی بیش از 300 کتابخانه در اختیار دارد و همچنین با دارا بودن انواع منابع گسترده اعم از چاپی، الکترونیکی، صوتی و شنیداری جایگاه ویژه‌ای در سطح آموزش و پژوهش کشور داراست.»

مدیرکل امور کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی و علم‌‌سنجی دانشگاه آزاد اسلامی درخصوص آمار منابع کتابخانه‌ای دانشگاه آزاد اسلامی نیز توضیح داد: «در دانشگاه آزاد اسلامی بیش از 14 میلیون و 700 هزار جلد کتاب فارسی و لاتین، چهارمیلیون و 150 هزار عنوان کتاب فارسی و لاتین با 8821 عنوان تالیف و 2063 عنوان ترجمه منتشرشده توسط واحدهای دانشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی وجود دارد.»

او درخصوص اقدامات انجام‌شده در حوزه ارزیابی و تشویق مقاله نیز افزود: «اداره‌ ارزیابی و تشویق مقالات علمی، در راستای گسترش و ایجاد بستر مناسب برای انجام فعالیت‌های پژوهشی اعضای هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی به‌خصوص در عرصه بین‌المللی و تولید علم، برای ترغیب اعضای هیات‌علمی، دانشجویان و کارمندان دانشگاه به نگارش مقالات علمی معتبر و در راستای کیفی‌‌سازی مقالات همزمان با افزایش کمیت آنها تلاش کرده و در این راستا اقداماتی نیز انجام شده است.»

او خاطرنشان کرد: «در همین راستا با اقداماتی مانند انتشار آیین‌نامه‌‌های حمایتی و پرداخت جایزه، ارائه آموزش‌ها و دستورالعمل‌‌های لازم به واحدها، برگزاری کارگاه‌‌های آموزشی، برگزاری جلسات کمیته اعتبارسنجی نشریات علمی و تهیه و به‌‌روزرسانی فهرست‌ مجلات و انتشارات جعلی و نامعتبر دانشگاه، در نویسندگان مقالات ایجاد ‌انگیزه کرده و با سوق‌دادن مقالات دانشگاه به انتشار در مجلات معتبر، در ارتقای جایگاه دانشگاه آزاد اسلامی در نظا‌م‌های رتبه‌‌بندی تلاش کرده است.»

به گفته جهان از ابتدای سال جاری تاکنون 107 تاییدیه پرداخت جایزه چاپ مقالات علمی به‌صورت استانی صادر و به واحدهای دانشگاهی ابلاغ شده است.

عملکرد دقیق کمیته تخصصی اعتبارسنجی نشریات علمی در افزایش اعتبار دانشگاه موثر است

مدیرکل امور کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی و علم‌‌سنجی دانشگاه آزاد اسلامی اضافه کرد: «در راستای کیفی‌‌سازی هرچه بیشتر مقالات دانشگاه، با توجه به پیچیدگی فرآیند شناسایی مجلات نامعتبر و جعلی و لزوم معرفی این دسته از مجلات، کمیته تخصصی اعتبارسنجی نشریات علمی دانشگاه، با مشارکت اولیه واحدهای دانشگاهی در اعلام نام مجلات مشکوک و با حضور اعضای کمیته و داوران متخصص موضوعی، تشکیل شده و پس از ارزیابی‌ تخصصی مجلات، فهرست‌ «مجلات و انتشارات جعلی و نامعتبر» به‌‌روزرسانی می‌شود.»

او با تاکید بر اینکه این فهرست از اهمیت ویژه‌‌ای برخوردار است، ادامه داد: «اعطای تسهیلات به مقالات یا اقداماتی مانند دفاع و تسویه و محاسبه نمره پایان‌نامه و رساله دانشجو، ترفیع، ارتقا و تبدیل وضعیت اعضای هیات‌علمی، مشروط بر عدم‌وجود مجله در فهرست مجلات جعلی و نامعتبر دانشگاه آزاد اسلامی خواهد بود. درحال حاضر تعداد 176 مجله و انتشارات جعلی و 602 مجله و انتشارات نامعتبر معرفی شده‌‌اند.»

به گفته جهان ارائه این فهرست باعث کیفی‌‌سازی مقالات دانشگاه، جلوگیری از هدررفت دستاوردهای پژوهشی دانشگاه و کاهش تعداد مقالات مستردشده دانشگاه شده است.

او درخصوص حوزه اعتبارپژوهانه اعضای هیات‌علمی نیز گفت: «برای تقویت و توانمند‌سازی فرآیندهای پژوهشی به‌منظور حل نیازهای کشور، فراهم کردن شرایط مناسب برای پژوهشگران در حوزه‌های مختلف و همچنین هدایت پژوهش‌ها به سمت نوآوری و تحقیقات کاربردی اقدامات زیادی در اداره پژوهانه صورت گرفته است.»

او درخصوص این اقدامات توضیح داد: «در سال 1399 حدود 229 پرونده اعضای هیات‌علمی متقاضی اعتبار پژوهانه از واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی دریافت شد که به حدود 197 نفر اعتبار تخصیص یافت. تعداد 13 نفر از اعضای هیات‌علمی پژوهانه کاربردی دریافت کرده و همچنین به گزارش هزینه‌کردهای واصله رسیدگی و پاسخ داده شد.»

جهان ادامه داد: «در سال 1400 حدود 200 پرونده تاکنون دریافت شده است که در حدود 95 پرونده، بررسی اولیه توسط رئیس اداره پژوهانه صورت گرفته و کمیته‌های مربوطه بعضا تشکیل و برخی نیز درحال تشکیل هستند.»

193 همایش بین‌المللی و 2019 همایش ملی در دانشگاه آزاد اسلامی برگزار شده است

مدیرکل امور کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی و علم‌‌سنجی دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه بیان کرد: «دانشگاه آزاد اسلامی همواره یکی از ارکان اصلی برگزاری همایش‌ها در سطوح مختلف در سراسر کشور بوده و آماری که ما از برگزاری همایش‌ها داریم تاکنون حدود 193 همایش بین‌المللی و تعداد 2019 همایش ملی در دانشگاه آزاد اسلامی برگزار شده است. آمار همایش‌های برگزارشده در سطح استانی نیز حدود 2155 همایش است. با توجه به رویکرد جدید دانشگاه و نگاه تخصصی به حل مسائل و مشکلات کشور عناوین برگزاری همایش‌ها تخصصی و با استناد به سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد اسلامی و برنامه پنج‌ساله راهبردی عملیاتی 1405-1400 طرح‌ریزی شده و در این راستا مجوز برگزاری همایش صادر می‌شود.»

جهان درباره اقدامات انجام‌شده در حوزه نشریات علمی نیز گفت: «نشریات علمی دانشگاه آزاد اسلامی در مسیر سیاست‌های کلان دانشگاه و با هدف تقویت و توانمندسازی فرآیندهای پژوهشی با شتاب مناسبی در دو سال اخیر فعالیت کرده است. امروز بزرگ‌ترین دانشگاه کشور صاحب برترین نشریه کشور است. نشریه Journal of Nanostructure in Chemistry دانشگاه آزاد اسلامی با کسب بیشترین ضریب اثر از موسسه کلاریویت آنالیتیکس برترین نشریه علمی کشور شناخته می‌شود.»

دانشگاه آزاد اسلامی با 127 نشریه دارای رتبه علمی از وزارتین پیشتاز است

او با بیان اینکه در فهرست ‌JCR 2020، پنج کشور در چارک اول موضوعی خود قرار گرفته‌اند که دو نشریه متعلق به دانشگاه آزاد اسلامی است، اضافه کرد: «بین دانشگاه‌های کشور دانشگاه آزاد اسلامی با 127 نشریه دارای رتبه علمی از وزارتین پیشتاز و همچنین با داشتن 19 عنوان نشریه در پایگاه اسکوپوس سرآمد دانشگاه‌های کشور است.»