محمد میرشکاری، روزنامه‌نگار: عبدالله بن‌زاید، وزیر امورخارجه امارات متحده ‌عربی 9 نوامبر 2021 با بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه در دمشق دیدار کرد. سفر یکی بلندپایه‌ترین مقامات اماراتی به سوریه که در طول دهه اخیر بی‌سابقه بوده، نشان‌دهنده سرعت‌گرفتن روند عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با سوریه است. تلاش‌ها در این جهت البته از سال‌ها پیش آغاز شد اما چندان پررنگ نبود. در میان کشورهای عربی به‌طور ویژه امارات از سال 2015، متوجه بی‌نتیجه بودن حمایت خود از مخالفان سوری شد و با عقب‌نشینی از درگیری‌های سوریه فرآیند نزدیک شدن به دولت بشار اسد را آغاز کرد. در آن برهه حتی کوچک‌‌ترین اقدام کشورهای عربی برای نزدیکی به سوریه بسیار مشکل بود و امارات نیز به همین دلیل گام‌های خود را پنهانی و با سرعت کم برمی‌داشت.

فرآیندی که ابوظبی از سال 2015 آغاز کرد، در سال 2018 به افتتاح سفارت امارات در دمشق رسید. این بازگشایی هفت سال پس از بسته شدن سفارت امارات در سوریه بود.

البته باید درنظر داشت که چنین اتفاقی در پس‌زمینه تغییر جهت‌گیری سیاست خارجی واشنگتن و این واقعیت که سوریه دیگر اولویت اصلی نیست، رخ داد. تمرکز اصلی ایالات متحده تحت دولت بایدن نیز که از سال 2020 روی کار آمده، نیازمند «تقویت رقابت‌پذیری آمریکا» به‌منظور مقابله با چالش‌های ناشی از چین (در درجه اول) و روسیه (در درجه دوم) است.

تغییر سیاست‌های آمریکا و درپیش گرفتن سیاست‌های جدید از سوی این کشور باعث شده متحدان واشنگتن به‌سمت خودمختاری بیشتر از آمریکا متمایل شوند. عملکردهای سالیان اخیر آمریکا برای آنها اثبات کرده که واشنگتن به‌طور فزاینده‌ای قادر به عمل به‌عنوان یک شریک بلندمدت و ضامن امنیت این کشورها نیست.

  تحکیم روابط سیاسی امارات و سوریه

از اواخر دسامبر 2018، روابط میان امارات و سوریه توسعه بیشتری یافت. بازدیدهای متعدد و حضور مقامات سوری در رویدادهای امارات متحده عربی از سال 2019 افزایش یافت و از سوی دیگر مقامات و بازرگانان اماراتی نیز سفرهای متعددی به سوریه انجام دادند تا بتوانند وارد حوزه اقتصادی این کشور شوند.

امارات از طریق آژانس‌های سازمان ملل مستقر در دمشق که در هماهنگی نزدیک با دولت سوریه کار می‌کنند، سطح بالایی از کمک‌های بشردوستانه به سوریه را ارائه کرده است. کمک‌های امارات متحده عربی به سوریه از سال 2012 تا مارس 2021 بیش از 1/1 میلیارد دلار در بخش‌های بشردوستانه و توسعه‌ای بوده است. این کشور همچنین به آوارگان سوریه در دیگر کشورها نیز خدمات اساسی در آموزش، بهداشت، مسکن و تامین برق، داشته است که محل ارائه آنها بیشتر کشورهای همسایه سوریه بوده‌اند. علاوه‌بر این، امارات 50 میلیون دلار برای برنامه‌های تثبیت مجدد در شمال شرق سوریه با همکاری شرکای بین‌المللی صرف کرده است. در طول همه‌گیری کووید-19، امارات متحده عربی حداقل چهار محموله واکسن به سوریه ارسال کرد، درحالی‌که همزمان مقادیر نسبتا زیادی دارو، مواد استریلیزاسیون و مواد آزمایشی برای ویروس کرونا برای سوریه فراهم کرده بود. کمک‌های مستمر به سوریه توسط مقامات امارات به‌عنوان نمایش برای اصلاح چهره این کشور در سوریه بعد از حمایت از تروریست‌ها، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مقامات امارات همچنین در پی آن هستند که کشورهای عربی منطقه و دیگر کشورهای فرامنطقه را با سوریه به‌سوی عادی‌سازی ارتباط تشویق کنند؛ از این جهت ابوظبی خواستار بازگشت دمشق به اتحادیه عرب شده است. به‌دنبال سیاست نزدیکی امارات با سوریه، سایر کشورهای عربی به‌ویژه در چند ماه گذشته مسیر مشابهی درپیش گرفتند. سپتامبر 2021، برای اولین‌بار در یک دهه اخیر، یک هیات رسمی از وزرای عالی‌رتبه لبنان به دمشق آمدند و وزرای خارجه مصر و سوریه نیز در مجمع عمومی سازمان ملل متحد با یکدیگر ملاقات کردند. ماه بعد، نوبت ملک‌عبدالله دوم پادشاه اردن بود که در یک تماس تلفنی با اسد ارتباط برقرار کند. این اولین گفت‌وگو در ده سال گذشته بود؛ پیش از آن نیز گذرگاه اصلی مرزی بین دو کشور بازگشایی شده بود. علاوه‌بر این، توافقنامه انتقال گاز طبیعی مصر و برق اردن به لبنان از طریق سوریه، با تایید واشنگتن، در آگوست 2021 منعقد شد.

وزیر امورخارجه امارات متحده عربی در مارس 2021 درمورد همکاری بین‌المللی با دولت بشار اسد استدلال کرد و گفت تحریم‌های آمریکا علیه سوریه «موضوع را دشوار می‌کند.» انتخاب مجدد بشار اسد در انتخابات ریاست‌جمهوری سوریه در ماه می 2021 همچنین پیامی ضمنی برای بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی بود مبنی‌بر اینکه دولت سوریه اینجاست تا بماند و همچنین سیگنالی برای «دست کشیدن از انتظار امتیازات سیاسی» که مخالفان می‌خواستند با فشارهای خود به دمشق آن را به دست آورند. در ماه‌های بعد، نشست‌های جدیدی بین مقامات سوری و اماراتی در امارات برگزار شد تا راه‌های تعمیق همکاری‌های سیاسی و اقتصادی بین دو کشور، ازجمله نقش احتمالی امارات در بازسازی و توسعه سیستم‌ها و زیرساخت‌های آبی در سوریه مورد بحث و بررسی قرار گیرد. در همین راستا بود که شورای مشترک بازرگانان سوریه و امارات در پایان اکتبر دوباره فعال شد.

هدف امارات علاوه‌بر عادی‌سازی ارتباط با سوریه در صحنه منطقه‌ای و بین‌المللی، تلاش برای ایفای نقش در این کشور در کنار بازیگران دیگری مانند ایران و ترکیه است. با وجود آنکه ابوظبی توان لازم برای نقش‌آفرینی در آینده سوریه را ندارد اما به‌دنبال به چالش کشیدن نفوذ تهران و آنکارا در سوریه است. روابط امارات با ترکیه و ایران در چند سال گذشته، به‌دلیل چنین تلاش‌هایی که البته در دیگر کشورهای منطقه نیز تکرار شده، متشنج شده است. البته تنش‌های امارات با ایران و ترکیه در ماه‌های اخیر کمتر شده است. به‌عنوان مثال ابوظبی و آنکارا چندین دیدار در سطح بالا را شاهد بوده‌اند، ازجمله سفر مشاور امنیت ملی امارات به ترکیه در اواسط آگوست 2021 و چند هفته بعد از آن گفت‌وگوی تلفنی بین رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه و محمد بن‌زایدآل‌نهیان، ولیعهد امارات که هر دو در راستای کاهش تنش بین دو کشور بود. روابط امارات با ایران نیز به‌دلیل تلاش‌های این کشور برای تایید بشار اسد که متحد تهران به حساب می‌آید، رو به‌ بهبودی گذاشته است. دو روز پس از سفر وزیر امورخارجه امارات به دمشق، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امورخارجه ایران این سفر را «گامی مثبت» در همکاری‌های منطقه‌ای توصیف و بر روابط دوجانبه ابوظبی و تهران تاکید کرد. در این میان، اما برخلاف ایران مقامات آمریکایی نگرانی خود را درمورد «سیگنال» ارسال‌شده از این دیدار ابراز کرده‌اند. مقامات واشنگتن تاکید دارند که کشورشان از تلاش‌ها برای عادی‌سازی یا احیای بشار اسد قبل از انجام یک «انتقال سیاسی» حمایت نخواهد کرد.

  فرصت‌های اقتصادی محدود

تحکیم نزدیکی سیاسی بین ابوظبی و دمشق به‌طور بالقوه می‌تواند راه را برای سرمایه‌گذاری امارات در بخش‌های مختلف اقتصادی در سوریه باز کند. مانند قبل از سال 2011، منافع اصلی سرمایه‌گذاران امارات متحده عربی املاک و پروژه‌های ساختمانی، حمل‌ونقل و تجارت خواهد بود. از سال 2017، صادرات امارات به سوریه شاهد افزایش بوده است. در سال گذشته میلادی امارات با صادرات 750 میلیون دلاری سومین تامین‌کننده مهم کالا برای سوریه بود. بااین‌حال، صادرات امارات عمدتا محصولات چینی و ایرانی است که از طریق دبی ترانزیت می‌شود. این کالا‌ها پیش از ارسال به سوریه به‌منظور بهره‌مندی از مزایای منطقه تجارت آزاد بزرگ عرب (GAFTA) به‌عنوان ساخت امارات تغییر نام داده می‌شوند تا براساس آن از هزینه‌های گمرکی در تجارت بین کشورهای GAFTA معاف شوند.

دو روز پس از سفر وزیر امورخارجه امارات متحده عربی به دمشق، وزارت برق سوریه و گروهی از شرکت‌های مستقر در امارات قرارداد همکاری برای ایجاد یک نیروگاه خورشیدی 300 مگاواتی در منطقه ودیان الربیعی نزدیک نیروگاه تشرین در حومه دمشق منعقد کردند. بااین‌حال، چشم‌انداز بازگشت گسترده سرمایه‌گذاری‌های اماراتی در سوریه با پیچیدگی‌هایی در کوتاه‌مدت و میان‌مدت همراه است. تحریم‌های آمریکا علیه سوریه همچنان یک مانع بزرگ برای سرمایه‌گذاری اماراتی‌هاست. طرح‌های بالقوه عمده املاک و سرمایه‌گذاری در بخش‌های کلیدی اقتصاد سوریه که به نفع دمشق و تجار سوری است، ممکن است به‌راحتی به هدف تحریم‌ها تبدیل شوند. در این راستا، هنوز مشخص نیست که آیا توافق اخیر امارات و سوریه برای ساخت نیروگاه خورشیدی در استان دمشق از تحریم‌های آمریکا مستثنی می‌شود یا خیر. قبل از این طرح، پروژه انتقال انرژی مصر و اردن به لبنان از طریق سوریه از تحریم‌ها مستثنی شده‌اند. طرح انتقال انرژی توسط واشنگتن به‌عنوان مقوله بشردوستانه مورد تایید قرار گرفت و بنابراین در این مورد نیازی به معافیت از تحریم‌ها نبود.

درعین‌حال، امارات متحده عربی بر بهبود اقتصاد داخلی و اصلاحات پس از همه‌گیری کووید-19 و بحران اقتصادی مرتبط با آن تمرکز کرده است. هدف آن جذب متخصصان ماهر و تقویت تجارت و سرمایه‌گذاری‌های خارجی بوده است. در سال 2020، اقتصاد امارات 6.1درصد کوچک شد. این اولین کاهش تولید ناخالص داخلی از زمان بحران مالی در سال 2009 بود. علاوه‌بر این، چشم‌انداز سرمایه‌گذاری‌های جالب‌توجه امارات و به‌طورکلی هرگونه سرمایه‌گذاری خارجی در سوریه به‌دلیل عدم ثبات سیاسی و اقتصادی در این کشور کم است. در این زمینه، فقدان سود اقتصادی بالقوه، در کوتاه‌مدت و میان‌مدت در سوریه، سرمایه‌گذاری‌های اماراتی و خارجی را تشویق نمی‌کند. براساس گزارش آنکتاد، ارزش بسیار ناچیز سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) در اقتصاد سوریه در سال 2020 برای نهمین سال متوالی ثبت شد.

  نتیجه

تغییر استراتژی امارات متحده عربی در قبال سوریه از سال 2015 و فشار برای افزایش ارتباط با سوریه هرساله با قدرت بیشتری به پیش می‌رود. امارات متحده عربی به احتمال زیاد به ایفای نقش اصلی درخصوص بازگشت دمشق به صحنه منطقه‌ای ادامه خواهد داد. همچنین به‌طور بالقوه به‌عنوان یک واسطه برای سوریه با کشورهای غربی عمل خواهد کرد، به‌ویژه درمورد موضوعات مورد علاقه آنها مانند «جنگ علیه تروریسم» یا نیاز به «ثبات‌سازی منطقه‌ای» به‌منظور توقف «جریان‌های جدید مهاجران» به‌سمت اروپا.

برخی درباره نیات ابوظبی معتقدند به‌طورکلی، سفر مقامات کشورهای عربی به سوریه برای حضور و فعالیت سریع در ساختار اقتصادی و سیاسی سوریه نیست بلکه یک برنامه بلندمدت برای بعد از سال 2028 است که دیگر بشار اسد نمی‌تواند طبق قانون این کشور در انتخابات ریاست‌جمهوری مجدد شرکت کند. رفت‌وآمد کشورهای عربی به سوریه در جهت کادرسازی در حاکمیت سوریه در بلندمدت است که شروع از طریق حضور در حوزه‌های اقتصادی سوریه است، زیرا این کشور به‌شدت نیاز به سرمایه‌گذاری دارد. بشار اسد به‌خوبی می‌داند کشورهای عربی که با تمام توان علیه دولت او اقدام می‌کردند، درحال‌حاضر خیره‌خواه سوریه نیستند، اما به‌دلیل نیازهای اقتصادی این کشور مجبور به استقبال از آنهاست.