«فرهیختگان» گزارش می‌دهد
زهرا رمضانیزهرا رمضانی، روزنامه‌نگار: همه‌مان به خوبی می‌دانیم که زندگی بشر در آینده با تغییرات شگفتی همراه خواهد بود؛ تغییراتی که از سال‌ها پیش پایشان به فیلم‌های علمی و تخیلی باز شده است. آثاری که نشان می‌دهند دنیای آینده، دنیای ربات‌هاست و آنها هستند که نه‌تنها زندگی را برای انسان راحت‌تر می‌کنند بلکه حتی می‌توانند برای بشر تصمیم هم بگیرند! ربات‌هایی که به‌حدی هوشمند می‌شوند که نه‌تنها بسیاری از کارهای روزمره انسان را انجام می‌دهند بلکه می‌توانند در بسیاری از موارد به‌طور کامل جای انسان را بگیرند. در این میان هوش‌مصنوعی، علم نوپایی که یکی از بخش‌های آن این است که توان تفکر را به ربات‌ها می‌دهد، این روزها به‌عنوان یکی از علوم های‌تک محسوب می‌شود که در حوزه‌های مختلف از امنیتی و نظامی گرفته تا خدماتی و آموزشی نقش تعیین‌کننده‌ای دارد؛ علمی که بیشترین کاربرد را در بخش‌های مختلف مرتبط با علوم کامپیوتر دارد و نمونه عینی آن را می‌توان از گوشی‌های هوشمند گرفته تا سایتی مانند گوگل، سرویس‌های امنیتی هوشمند و... پیدا کرد. دنیای هوش‌مصنوعی به‌حدی گسترده‌ای است که می‌توان ساعت‌ها درباره هرکدام از آنها صحبت کرد، اما مساله اصلی این است که امروز در دنیا تنها چند کشور معدود هستند که در این زمینه دست برتر را دارند. از طرفی با توجه به اقتضائات آینده ایجاب می‌کند تا ما نیز بتوانیم از حالا با تقویت نیروی انسانی این حوزه و همچنین تدوین قوانین تسهیلگر راه را برای تجاری‌سازی علم در این حوزه هموار کنیم.
جایگاه ویژه و تاثیرگذاری این علم در بخش‌های مختلف اعم از اقتصادی، خدماتی، امنیتی و... کشورها تا چند سال آینده به حدی قابل‌توجه است که مقام‌معظم‌رهبری نیز در دیدار هفته گذشته نخبگان علمی با ایشان از این حوزه به‌عنوان یک مساله مهم و آینده‌ساز نام بردند و تاکید کردند: «این مساله در اداره آینده دنیا نقش دارد و باید به‌گونه‌ای عمل کنیم که ایران جزء ۱۰ کشور برتر هوش‌مصنوعی در دنیا قرار بگیرد.» علی‌رغم اینکه همین امروز هم نخبگان این حوزه توانسته‌اند گام‌های قابل‌توجهی در این زمینه بردارند و راه‌اندازی شرکت‌های بزرگ و کوچک دانش‌بنیان موید این مساله است، اما آنچه واضح است اینکه هنوز راه زیادی برای رسیدن به هدف مدنظر پیش‌روی کشور قرار دارد. در این مسیر، چالش‌های زیادی هم قرار دارد و می‌طلبد دستگاه‌های مختلف وارد میدان شده و با حمایت همه‌جانبه از دانشگاه‌ها و بخش‌های فعال در این حوزه، بسترهای لازم برای قرارگرفتن نام ایران درکنار 10 کشور برتر این حوزه را فراهم کنند.
جایگاه ایران در هوش‌مصنوعی کجاست؟
ایران امروز در حوزه‌های مختلف علمی به‌گونه‌ای دست برتر را در دنیا دارد که کشورهای دیگر هم به آن اعتراف کرده و از سرعت پیشرفت علمی ایران متعجب هستند. اما در این میان کشورمان در عرصه هوش‌مصنوعی علی‌رغم اینکه توانسته با بسیاری از کشورهای قدرتمند به رقابت بپردازد اما هنوز فاصله زیادی با هدف‌گذاری تعیین‌شده در چشم‌انداز 1404 دارد. به‌طوری که امروز کشورهایی چون آمریکا، چین، بریتانیا، هند، آلمان، فرانسه، ژاپن، ایتالیا، اسپانیا و کانادا در رده‌های 10 کشور برتر قرار دارند و ایران در عرصه تولیدات مدارک علمی این حوزه توانسته در قله چهاردهم دنیا بایستد. اما این حوزه هم همانند دیگر بخش‌های علمی کشور در حوزه تجاری‌سازی با چالش‌های زیادی همراه است، به‌طوری که با انتشار چهارهزار و 542 مقاله علمی در این زمینه، در زمینه کاربردی‌سازی این علوم رتبه 75 دنیا را داریم و این نشان می‌دهد باید با بسترسازی‌های لازم، امکان برقراری ارتباط بین صنعت و دانشگاه در این حوزه فراهم شود.
باید برای پیشرفت در عرصه هوش‌مصنوعی فرهنگ‌سازی شود
یکی از عمده ضعف‌هایی که معمولا در کشور ما نسبت به حوزه‌های جدید تکنولوژی شاهد آن هستیم، عدم‌فرهنگ‌سازی است. چالشی که درباره هوش‌مصنوعی هم وجود دارد و تصور عموم این است که با رشد ربات‌ها و حرکت به سمت جایگزینی آنها با نیروی انسانی، قرار است بخش قابل‌توجهی از نیروی بازار کار، بیکار شوند؛ درحالی که با برنامه‌ریزی درست نه‌تنها این اتفاق نخواهد افتاد، بلکه کیفیت کارها در حوزه‌های مختلف هم با توجه به خطای پایین هوش‌مصنوعی به‌شدت افزایش می‌یابد.
رزان چهاردولی، پژوهشگر در حوزه هوش‌مصنوعی در این باره به «فرهیختگان» می‌گوید: «متاسفانه ما هنوز برخلاف کشورهای مطرح در هوش‌مصنوعی نتوانسته‌ایم این فرهنگ‌سازی را نهادینه کنیم که می‌توان با اشتراک‌گذاری داده‌هایی که دراختیار داریم، بسیاری از مشکلات این حوزه را رفع کرده و به پژوهشگران اجازه دهیم که دیگر در حوزه تولید علم حرکت کنند. به‌عبارت دیگر یعنی پژوهشگران ما ترجیح می‌دهند از مدل‌های آماده استفاده کرده و تنها چون داده بیشتری دارند، موفق‌ترند و باید این فرهنگ اشتباه را اصلاح کنیم.»
انحصار داده کار فعالان حوزه هوش‌مصنوعی را مشکل می‌کند
یکی از مهم‌ترین اتفاقاتی که امروز در عرصه هوش‌مصنوعی رخ داده این است که اینترنت دسترسی عموم جامعه را به علم به‌روز تسهیل کرده و دیگر مانند گذشته نیست که اطلاعات مرتبط با یک علم در اختیار عده‌ای محدود باقی بماند. یعنی بهترین مدلی که در آمریکا در دسترس عموم قرار می‌گیرد، در اختیار پژوهشگر ایرانی هم قرار دارد، اما در این حوزه هم محققان با چالش مهمی روبه‌رو هستند. چاردولی در این‌باره می‌گوید: «مشکل اینجاست که عموم مدل‌ها برای زبان انگلیسی است و اگر بخواهیم آن را برای زبان فارسی به کار ببریم، طبیعتا به داده‌هایی با زبان فارسی نیازمندیم که متاسفانه با انحصار داده در کشور روبه‌رو هستیم. یعنی هیچ ارگانی، داده‌هایش را در اختیار عموم نمی‌گذارد درحالی که تمام کارها در هوش‌مصنوعی براساس داده‌ها دنبال می‌شود و همین مهم کار را برای ما سخت کرده است.»
به گفته این پژوهشگر اینکه بخواهیم براساس داده‌های آمریکا برای خودمان مدل طراحی کنیم، فایده‌ای نخواهد داشت. طبیعتا باید هر سه وزارتخانه علوم و بهداشت به همراه وزارت ارتباطات کار را دنبال کنند. اما مساله قابل‌توجهی که شاید عموم جامعه به آن باور داشته باشند، این است که کشور از لحاظ تجهیزات سخت‌افزاری برای پیشبرد علم هوش‌مصنوعی مشکلی ندارد. موضوعی که چاردولی هم بر آن صحه می‌گذارد و می‌گوید: «از حیث سخت‌افزاری، انجام دادن پروژه‌های مختلف در عرصه هوش‌مصنوعی کار پیچیده‌ای نیست که نتوانیم آن را در دانشگاه‌ها دنبال کنیم، بلکه عمده‌ترین مساله، وجود یک کامپیوتر برای اجراسازی مدل‌هاست. خوشبختانه امروز شرکت‌های دانش‌بنیان زیادی داریم که هرکدام در حیطه‌های مختلف هوش‌مصنوعی فعال هستند، اما به خاطر عدم‌اشتراک داده‌ها، برخی پروژه‌ها توفیق چندانی ندارند.»
او معتقد است: «برای پردازش گفتار به متن، نیاز به حجم بالایی از داده داریم تا مشخص شود هر کلمه‌ای که تلفظ می‌شود، چگونه نوشته خواهد شد و شرکت‌های مختلفی هم روی آن کار کرده‌اند و با توجه به اینکه مدل‌های آن وجود دارد، مساله اصلی بر سر همان داده است، اما متاسفانه در کشور ما هر کسی که داده بیشتری در اختیار دارد، مدل بهتری هم ارائه می‌کند.»
مصرف‌کننده علم هوش‌مصنوعی هستیم نه تولیدکننده
مجتبی یگانه‌جو، نخبه علمی و کارآفرین هوش‌مصنوعی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با تاکید بر اینکه رهبری از ما انتظار دارند که تلاش‌هایمان را در این حوزه بیشتر کنیم، گفت: «هدفی که ایشان تعیین کرده‌اند این است که بتوانیم با کشورهای مطرح در این عرصه رقابت کنیم و درنهایت از آنها پیشی بگیریم. قطعا ما پتانسیل رقابت را داریم و حتی در برخی بخش‌های خاص امکان رقابت با 10 کشور برتر را هم داریم و حتی می‌توانیم به رتبه دهم دنیا هم برسیم؛ اما باید از سوی دستگاه‌های مختلف مانع‌زدایی‌هایی هم صورت بگیرد. باید به این مساله اشاره کنم که همین حالا نیز درحال رقابت با کشورهای مطرح دنیا هستیم و این موضوع قابل‌توجهی است.»
این کارآفرین هوش‌مصنوعی بیان داشت: «متاسفانه در برخی قوانین مرتبط با این حوزه مشکل داریم، از لحاظ سخت‌افزارهای موردنیاز در برخی حوزه‌های هوش‌مصنوعی با مشکل مواجه هستیم و بسیاری از امکانات برای ما قابل دسترس نیست، البته این بدان معنی نیست که این تجهیزات وجود ندارد، بلکه هزینه استفاده از آن برای ما بسیار بالاست و قطعا از لحاظ اقتصادی به‌صرفه نیست. یعنی شرکت‌هایی که یا هنوز استارتاپ هستند و به‌تازگی از ذیل این عنوان خارج شده‌اند، امکان استفاده از این تجهیزات را ندارند؛ درحالی که دستگاه‌های مختلف مانند وزارت علوم و دیگر بخش‌ها باید بتوانند این امکانات را با قیمت منطقی دراختیار شرکت‌ها و دانشجویان بگذارند.»
او تصریح کرد: «متولیان کشور باید این مهم را مدنظر قرار بدهند که اگر به سمت هوش‌مصنوعی حرکت نکنیم در دنیای آینده بازنده خواهیم بود. به‌طور مثال نگاه کنید دستگاه‌های خودپرداز با اینکه هوش‌مصنوعی به معنای واقعی در آنها به کار نرفته، اما اتوماسیون این دستگاه کمک زیادی به زندگی ما کرده است، تا جایی که بنده اطلاع دارم، برخی بانک‌ها نیروهای خود را تعدیل کردند و این کار باعث شد تا نگاه غلطی نسبت به هوش‌مصنوعی شکل بگیرد. از این‌رو در وهله اول باید فرهنگ‌سازی درستی نسبت به کارکردهای این حوزه در جامعه ایجاد شود و همه بپذیرند که چطور می‌توان تغییرات عمده‌ای در زندگی امروز ایجاد کرد و به‌طور مثال راننده تاکسی را حذف کرد، اما نیروی انسانی هم از بازار کار حذف نشود.»
یگانه‌جو با تاکید بر اینکه در آینده همه بخش‌ها به سمت اتوماسیون حرکت می‌کنند که از هوش‌مصنوعی نشات می‌گیرد، افزود: «امروز سیستم‌های هوش‌مصنوعی که در دنیا قرار دارند، در بسیاری از موارد به‌ویژه مباحثی که مرتبط با بینایی است، از انسان بازدهی بیشتری دارند. سیستم‌های امنیتی و ضدسرقت ازجمله این حوزه‌ها هستند و ما نیز باید به سمت حمایت بیشتر از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در این زمینه برویم تا بتوانیم بسترهای لازم برای آنها را فراهم کنیم.»
هوش‌مصنوعی بر جوانب مختلف زندگی آینده حاکم می‌شود
این کارآفرین هوش‌مصنوعی اظهار داشت: «متاسفانه ما تولیدکننده هوش‌مصنوعی نیستیم و تا حد زیادی از علم تولیدشده در این حوزه مصرف می‌کنیم. البته باید این مساله را هم مدنظر قرار داد که تعداد کشورهایی که علم این حوزه را جلو می‌برند، چندان زیادی نیستند و همین که توانسته‌ایم مصرف‌کننده این حوزه بوده و دانشجویان متخصص هوش‌مصنوعی تربیت کنیم، باعث افتخار است. از طرف دیگر دنیا می‌داند آینده علم هوش‌مصنوعی در اختیار ایرانیان است؛ چراکه دانشجویان ما به این حوزه علاقه زیادی دارند.»
مدیرعامل شرکت پردازش هوشمند مداد گفت: «حقیقتی که باید بپذیریم این است که حتی طلبه‌ای که درحال آموزش است باید از هوش‌مصنوعی استفاده کند تا بخش‌های صنعتی و امنیتی و این‌طور نیست که بگوییم در آینده بخش‌هایی از زندگی نیاز به استفاده از هوش‌مصنوعی ندارند، بلکه همه جوانب را شامل می‌شود. یعنی اگر بتوانیم همین هوش‌مصنوعی را در عرصه جست‌وجو و یافتن جواب سوالات درمیان کتب مختلف نهادینه کنیم، نه‌تنها از اتلاف وقت دانشجو و طلبه جلوگیری می‌شود، بلکه انرژی آنها را می‌توان در دیگر بخش‌ها استفاده کرد.»
بستر رقابت دانش‌بنیان‌های فعال در عرصه هوش‌مصنوعی فراهم شود
یگانه‌جو با بیان اینکه وقتی بتوانیم قابلیت سرچ کردن را در محتواهای مختلف فراهم کنیم، اتفاقات خوبی در عرصه‌های مختلف رخ خواهد داد، تصریح کرد: «قطعا با این کار پژوهشگر ما در حوزه کاری خود می‌تواند در کمترین زمان به محتوای موردنیازش دست پیدا کند و به رشد علم هم کمک می‌کند. دوربین‌های دیجیتال را نگاه کنید، 20 سال پیش دوربین‌هایی داشتیم که فیلم کوداک داشتند، اما امروز با استفاده از هوش‌مصنوعی به جایی رسیده‌ایم که گوشی‌های هوشمندی را می‌بینیم که چهار دوربین دارند؛ قطعا امروز هم همین وضعیت را داریم، اگر ندانیم که در آینده چه تغییراتی در حوزه‌های مختلف با استفاده از هوش‌مصنوعی رخ می‌دهد، از علم این حوزه عقب می‌مانیم و دیگر نمی‌توان خود را با فناوری‌های روز هماهنگ کرد.»
رشد هوش‌مصنوعی نیازمند حمایت‌های قانونی و دانشگاهی
این کارآفرین هوش‌مصنوعی تاکید کرد: «در بحث هوش‌مصنوعی نه‌تنها بحث سخت‌افزاری باید مدنظر قرار بگیرد، بلکه گذشته کشور ما در این عرصه، وضعیت اساتیدمان، شرایط دانشگاهی، حمایت‌های دولتی و دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان، هم‌افزایی و... باید مورد بررسی قرار گیرد. متاسفانه امروز ساده‌ترین کار در عرصه هوش‌مصنوعی مانند تبدیل صوت به گفتار به یک کار بزرگ تبدیل می‌شود؛ چراکه باید بعد از تبدیل کردن صوت به گفتار، اطلاعات مختلفی را در نظر بگیریم که اجازه تجزیه و تحلیل را به هوش‌مصنوعی بدهد. متاسفانه ما خودمان را در سطح‌های پایین متوقف کرده و پول حرف اول را می‌زند، قطعا در چنین شرایطی نمی‌توانیم در عرصه هوش‌مصنوعی پیشرفت کنیم.»
او گفت: »وقتی بسترهای رقابت بین شرکت‌های فعال در هوش‌مصنوعی فراهم شود، آن زمان دیگر پیشرفت در علم این حوزه را هم شاهد خواهیم بود. طبیعتا باید هم‌افزایی در بخش‌های مختلف جامعه برای پیشبرد این حوزه وجود داشته باشد، مساله دیگر نیز وضع قوانین مرتبط است. یعنی اگر شرکتی کاری در حوزه هوش‌مصنوعی انجام می‌دهد و آن را در اختیار جامعه قرار می‌دهد، از آن حمایت شود. متاسفانه ما قوانین حمایتی نداریم. از طرف دیگر باید تغییرات عمده‌ای در دانشگاه‌هایمان نیز انجام شود تا اساتید به انجام فعالیت‌های پژوهشی ترغیب شوند و قطعا این کار باعث می‌شود تا در عرصه تجاری‌سازی علم هم اتفاقات خوبی رخ دهد.»
بخشی از حقوق اساتید به پروژه‌های صنعتی منوط شود
یگانه‌جو در توضیح بیشتر این مساله گفت: «معتقدم برای رشته‌های برق و مهندسی کامپیوتر، بخشی از بودجه اساتید را قطع کنیم. یعنی تنها هشت‌ماه در سال به آنها حقوق داد و برای چهار ماه دیگر به آنها اعلام شود که باید با صنعت همکاری کرده و با تعریف پروژه برای آنها و حل یک مشکل از آنها، مالیات صنعت را می‌بخشیم و از طرف دیگر حقوق این چهار ماه را از صنعت دریافت کنید. طبیعتا با چنین کاری بسترهای رشد علم در حوزه هوش‌مصنوعی هم فراهم می‌شود، آن زمان دیگر ما تنها مصرف‌کننده علم این حوزه نخواهیم بود بلکه خودمان هم می‌توانیم در عرصه‌های مختلف علم تولید کنیم. قطعا استادی که حقوق دریافت می‌کند انگیزه‌ای برای تولید علم هم ندارد.»
این کارآفرین هوش‌مصنوعی خاطرنشان کرد: «نگاه کنید گوگل از مخاطب برای جست‌وجو هزینه‌ای دریافت نمی‌کند اما در دیگر بخش‌های هوش‌مصنوعی‌اش این‌طور نیست، متاسفانه ما در ایران چنین نگاهی نداریم که اگر بخشی را برای مخاطب رایگان کنیم، می‌توانیم موفقیت بیشتری کسب کنیم. از طرف دیگر اگر به سیر طی‌شده در دنیا نگاه کنیم که از گوشی‌های غیرهوشمند امروز به کجا رسیده‌ایم، حتما همه ظرفیت‌ها را برای پیشرفت در این حوزه فعال می‌کنیم، از طرف دیگر سرعت پیشرفت در این حوزه بسیار بالاست و نباید از این مساله غفلت کرد.»
در همین رابطه مطلب زیر را بخوانید:
مطالب پیشنهادی
