مواضع آژانس خلاف اصل بی‌طرفی است

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اول آذرماه-در فاصله کمتر از یک‌هفته‌ تا زمان آغاز مذاکرات وین- وارد تهران می‌شود و روز سه‌شنبه با محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی و حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه دیدار خواهد کرد. همزمان با اعلام زمان سفر گروسی به ایران، وال‌استریت ژورنال ادعاهایی را درخصوص پیشرفت تولیدات هسته‌ای سایت کرج و تاثیرش بر مذاکرات وین مطرح کرده، به‌طوری‌که این ادعاها در پازل فشار به ایران است و به‌گونه‌ای بیان شده که گویا آژانس باید به‌عنوان اهرم فشار مذاکرات ازسوی طرف غربی و آمریکایی عمل کند. برای بررسی این موارد با علیرضا کوهکن، کارشناس مسائل بین‌الملل به گفت‌وگو پرداختیم.

اخیرا که در آستانه سفر گروسی به ایران هستیم، یکی از رسانه‌های وابسته‌به آمریکا، وال‌استریت ژورنال ادعا کرده تولید تجهیزات مرتبط با سانتریفیوژهای پیشرفته در سایتی که آژانس ماه‌هاست اجازه دسترسی یا نظارت از آنجا را ندارد، از سرگرفته شده و حداقل 170 سانتریفیوژ در سایت کرج تولید کرده است. اگر این اخبار واقعیت داشته باشد، ایران به‌لحاظ قانونی منعی در این‌گونه تولیدات دارد؟

اولا اینها همه‌اش گمانه‌زنی است. بدون اینکه شواهدی داشته باشند این حرف‌ها را می‌زنند و به‌نظر یک خط تبلیغی است. چون مرکز تولید سانتریفیوژ در مرکز هسته‌ای کرج قبل از اینکه مورد حمله تروریستی قرار بگیرد و طی آن حمله دوربین‌های آژانس آسیب ببیند، بعد از آن جمهوری اسلامی مشغول بررسی بود و دیگر اجازه نداد آژانس به مرکز هسته‌ای کرج دسترسی داشته باشد و دوربین‌ها را هم تعمیر کند. ما مورد اقدام تروریستی قرار گرفتیم و آژانس وظیفه‌اش این بود که این کار را محکوم و از ایران حمایت کند، اما در این جهت گام مثبتی برنداشته و به‌طور طبیعی اولویت‌های امنیتی درصدر دستورکارهای سیاسی قرار دارد و آنجا مشغول کار امنیتی بود، ما هم دیگر به آژانس اجازه دسترسی ندادیم. همین گزارش‌هایی که غربی‌ها می‌دهند، کاملا گمانه‌زنی است؛ گمانه‌زنی‌هایی که خیلی اوقات شواهد معتبری پشتش نیست و صرفا گمانه‌زنی است. اما حتی اگر این موضوع صحت هم داشته باشد، باتوجه به اینکه تعهداتی که ایران نسبت‌به تولید و استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته پذیرفته بود ذیل برجام تعریف می‌شد، به‌دلیل خروج آمریکا از برجام و عدم انجام تعهداتی که در برجام باید توسط آمریکا انجام می‌شد، ایران هم منعی برای انجام چنین کارهایی ندارد و اینکه در این زمینه چه اقدامی انجام داده، به‌لحاظ حقوقی هم منعی ندارد و حتی به اطلاع آژانس هم رسیده و اقدام متقابل ایران دقیقا طبق برجام بوده است. ازطرف دیگر این مسائلی را هم که عنوان می‌کنند، صرفا برای این است که به‌نظر می‌رسد واکنش طرف ایرانی را ببینند که ما اعلام کنیم آنجا چه اتفاقی افتاده است و از این طریق اطلاعات کسب کنند. چون به شیوه قبلی که اطلاعات کسب می‌کردند، متوقف شده است.

این گمانه‌زنی‌ها که گفتید، وال‌استریت ژورنال در ادعایی گفته بود ما این موارد اطلاعات از سایت کرج را از منابع دیپلماتیک وابسته به آمریکا می‌گیریم. باوجود این، می‌توانیم بگوییم آژانس به آمریکا اطلاعات می‌دهد؟ و اینکه ایران قانونا اجازه دسترسی ندادن به آژانس برای سایت کرج را دارد؟

در زمینه سانتریفیوژهای سایت کرج، بعد از حمله و آسیبی که به این مرکز وارد شد، ما دیگر به آژانس اجازه دسترسی ندادیم و الان خود آژانس اطلاعاتی ندارد که بخواهد به آمریکا اطلاع دهد.

در بخش دوم سوال‌تان هم قانونا اگر منظورتان طبق برجام است، قرار بود از این مرکز نظارت شود، اما خارج از آن، ما به‌لحاظ تعهدات بین‌المللی که الان داریم و موافقت‌نامه پادمان که ما به آن متعهد هستیم، به دادن اطلاعات راجع به این موضوع نیازی نداریم. این موضوع تعهدات فراپادمانی بوده که آن تعهدات هم متوقف شده است.

گزارش دادن گروسی به کاخ‌سفید به‌عنوان عضو اصلی آژانس انرژی اتمی درجهت بازرسی و نظارت بر جهان، قانونی است؟ چون گروسی در اظهارات چندهفته اخیرش اشاره کرده بود اینکه به کاخ‌سفید اطلاعات و گزارش سایت‌های اتمی ایران را بدهد، جزئی از شغلش است.

ما همواره انتقادی به آژانس داشته‌ایم و آن‌هم این بوده که قبل از اینکه گزارش‌های محرمانه‌ در جلسات آژانس مطرح شود، خبرگزاری‌های بین‌المللی آنها را با جزئیات کامل منتشر می‌کردند. درحالی‌که اطلاعات ما ازلحاظ قانونی باید محرمانه نزد آژانس بماند، باما تقریبا هیچ‌وقت این اطلاعات ما توسط آژانس حفظ نشده و این یکی از اعتراضات رسمی و جدی ما به آژانس بوده و هنوز هم هست. اینکه آمریکا عضو شورای حکام است و به این بهانه اطلاعات ما را داشته باشد، فراتر از این است که دراختیار شورای حکام قرار می‌گیرد. حتی ما فراتر از این مساله یک اعتراض دیگر نیز داریم و حتی از قبل هم معترض بودیم، اطلاعاتی که دبیرکل آژانس دراختیار شورای حکام قرار می‌دهد و عملا منتشر می‌کند، این کار را خیلی فراتر از روال‌های معمول انجام می‌دهد که درست نیست. این یکی از مواردی است که مدت‌هاست محل اختلاف ما و آژانس است.

به‌نظرتان مواضع اخیر آژانس انرژی اتمی با رسانه‌های آمریکایی همسو است؟ می‌شود این رفتارها را نوعی فشار به ایران جهت مذاکراتی که اخیرا ایران در وین دارد، تلقی کرد؟

به‌صورت کلی می‌شود گفت مواضع دبیرکل فعلی آژانس در موارد متعددی خلاف اصل بی‌طرفی و رفتار حرفه‌ای ازطرف آژانس است و با وظایف دبیرکل همخوانی ندارد، چون دبیرکل یک‌سری وظایفی دارد که طبق موافقت‌نامه ما و آژانس باید آنها را انجام دهد. اما اگر توقعات بیشتر از آن داشته باشد، اینها موارد درستی نیست. البته در این زمینه به‌نظر می‌رسد روال گذشته رفتاری ما هم بی‌تاثیر نبوده؛ یعنی قبلا در دولت قبل ما، سفرهایی که دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران داشت، در سطح بالایی موردتوجه قرار می‌گرفت و دسترسی‌های بالایی به آن داده می‌شد و این موارد سطح توقع آژانس را بیش از حد بالا برده. اما بالاخره آژانس باید متوجه باشد که به اندازه پروتکل‌های سیستماتیک و شرح وظایف آژانس اجازه دارد از ما درخواست داشته باشد نه بیشتر.