پادکست‌ها؛ رادیوی ناهمزمان یا ژورنالیسم شفاهی

میلاد جلیل‌زاده، روزنامه‌نگار: واژه پادکست از ترکیب دو واژه آی‌پاد(iPod) و برودکست (به معنای سیستم پخش) ساخته شده است. این اصطلاح برای اولین بار توسط نویسنده روزنامه گاردین و روزنامه‌نگار بی‌بی‌سی، بن همرسلی پیشنهاد شد که در اوایل فوریه ۲۰۰۴، هنگام نوشتن مقاله‌ای در روزنامه گاردین آن را اختراع کرد و برای اولین بار در سپتامبر ۲۰۰۴ در انجمن صوتی بلاگ استفاده شد. مشخص است که این مفهوم از مدتی قبل وجود داشته و فقط منتظر پیدا کردن یک نام بوده است. کمپانی اپل که امروز نام آن برای همه آشناست، سهم قابل توجهی در ایجاد این مفهوم داشت و در خود عبارت پادکست هم به آن ادای دین شده است. نام دیگر پادکست، نت‌کست (Netcast) است که به عنوان یک اصطلاح بدون فروشنده و بدون اشاره به iPod اپل در نظر گرفته شده است. ریشه این مفهوم البته به قبل از ابتکار اپل برمی‌گردد. قبل از ظهور شبکه جهانی وب، در دهه ۱۹۸۰،RCS (خدمات محاسبات رادیویی)، نرم‌افزارهای مرتبط با موسیقی و مکالمه را در قالب دیجیتال در اختیار ایستگاه‌های رادیویی قرار داد. بسیاری از جعبه‌ها و وب سایت‌های دیگر در اواسط دهه ۱۹۹۰ سیستمی را برای مرتب‌سازی و انتخاب فایل‌های موسیقی یا صوتی، گفتگو و اعلان فرمت‌های مختلف دیجیتالی ارائه کردند. همچنین چند وب‌سایت وجود داشت که خدمات اشتراک صوتی را ارائه می‌کردند. در سال ۱۹۹۳، در روزهای آغازین رادیو اینترنتی، کارل مالامود، یک رادیو گفتگوی اینترنتی را راه‌اندازی کرد که اولین برنامه گفتگوی کامپیوتری-رادیویی بود. او هر هفته با یک متخصص کامپیوتر مصاحبه می‌کرد و این به عنوان فایل‌های صوتی ارائه می‌شد که کاربران رایانه، یک به یک دریافت می‌کردند. در یک قسمت از برنامه The Computer Chronicles، مالامود این مفهوم را «رادیوی ناهمزمان» توصیف کرد. مالامود گفت که شنوندگان می‌توانند فایل‌های صوتی را به طور موقت متوقف کرده و مجدداً راه‌اندازی کنند و همچنین از محتوایی که دوست ندارند بگذرند. این نکته در آن برهه زمانی، اساسا مزیت رادیوی ناهمزمان نسبت به رادیوهای زنده و مجانی بود. در ۱۹۹۸، Radio Usach، ایستگاه رادیویی دانشگاه سانتیاگو در شیلی، این گزینه را برای پخش آنلاین برنامه‌های تلویزیونی بررسی کرد. شاید دیو وینر، توسعه‌دهنده نرم‌افزار و کارآفرین آمریکایی به طور جدی پادکست به معنای امروزین آن را پایه گذاشت. این اتفاق در اکتبر سال 2000 رخ داد و چهار سال بعد نام مشخص خودش را یافت. به طور کلی امروز پادکست‌ها در چند نوع کلی تقسیم شده‌اند که به نظر می‌رسد تقسیم‌بندی‌های فعلی آن هنوز کامل نباشد. پادکست‌های ویدئویی یکی از این انواع هستند و پادکست‌های پیشرفته که به نمونه‌های ویدئویی شباهت دارند، همراه با اسلاید نمایش تصویر و به منظور تشریح برنامه‌های علمی و کاری تهیه می‌شوند. پادکست داستانی که همچنین به عنوان پادکست اسکریپت یا پادکست روایت نامیده می‌شود، شبیه به نمایشنامه‌های رادیویی است و رمان پادکست که همچنین به عنوان کتاب صوتی هم شناخته می‌شود، بجای بازیگر، دارای راوی است. پادکست‌ها هم جنبه سرگرمی دارند و هم جنبه آموزشی. داستان و موسیقی در آنها بسیار پررنگ است اما یک جنبه برجسته در این قالب محتوای صوتی، ژورنالیسم غیرخبری است که شامل تاریخ، تحلیل و انواع این دست مسائل می‌شود. حتی داستان‌های سریالی که در پادکست‌ها روایت می‌شوند را می‌توان به نوعی نسخه‌های شفاهی از رمان‌های پاورقی در مجلات و روزنامه‌ها دانست. از آن روز به بعد پادکست ها رشد قابل توجهی پیدا کردند. خاستگاه این قالب آمریکا بود و در این کشور هواداران قابل توجهی داشت. در سال 2018، حدود 44 درصد از آمریکایی‌های 12 سال به بالا به پادکست گوش داده بودند، در حالی که در سال 2021، این عدد به 57 درصد رسید. به عبارتی شنوندگان پادکست طی 3 سال، 29.5 درصد رشد کرده‌اند. در حال حاضر 43 درصد آمریکایی‌ها ماهانه به پادکست‌ها گوش می‌دهند که به عبارتی بالغ بر 116 میلیون نفر می‌شود. بیشتر آمریکایی‌هایی که حساب Netflix دارند، به صورت هفتگی به پادکست‌ها گوش می‌دهند؛ طوری که در سال 2021، حدود 28 درصد یا 80 میلیون آمریکایی شنونده پادکست هفتگی هستند. در حال حاضر 10 میلیون شنونده پادکست هفتگی از میان بیشتر از 69 میلیون صاحب حساب Netflix در ایالات متحده وجود دارد که به باور بعضی از ارزیابی‌کنندگان فضای بازار، می‌تواند نشان‌دهنده شروع تغییر ذائقه‌ها از رسانه تصویری به رسانه‌های صوتی باشد. تقریباً همزمان با آمریکا در چین هم پادکست‌های صوتی به راه افتادند. پژوهش‌های توسعه در چین نشان می‌دهد که روند استفاده از این قالب صوتی به سال ۲۰۰۹ میلادی باز می‌گردد و سه مرحله را طی کرده که مرحله ابتدایی آن استفاده کاربردی و علمی از پادکست بود. شاید به همین علت است که امروزه استفاده از این قالب در میان تحصیل‌کردگان چینی بیشتر از مردم معمولی است. استفاده از پادکست‌ها در چین تا سال ۲۰۱۹ رشد خیره کننده‌ای داشت. سپس در سال ۲۰۲۰ یا همان سال شیوع کرونا عادت‌های مصرفی مردم تغییرات محسوسی کرد و پادکست‌ها تا حد قابل توجهی از سبد مصرفی آنها حذف شدند. در همان سال ۲۰۲۰، کاربران پادکست در چین ۲۸۲ میلیون نفر بودند و این روند مجدداً رشد خود را آغاز کرده است. پلتفرم هیمالیا بزرگترین منبع استفاده از پادکست صوتی در چین است. در اول ماه مه 2021، هیمالیا که 9 سال از تاسیس آن می‌گذشت، دفترچه‌ای را به بورس نیویورک ارسال کرد که نشان می‌داد این کمپانی بالای پنجاه میلیون کاربر ثابت و 250 میلیون مصرف‌کننده محتوای صوتی در ماه دارد. بر اساس این اعلامیه، درآمد هیمالیا در سه ماهه اول سال 2021 میلادی، 1.16 میلیارد روبل بود که نسبت به سال گذشته بیش از 65 درصد افزایش یافته است. از سال 2018 تا 2020، درآمد هیمالیا به ترتیب 1.48 میلیارد یوان، 2.68 میلیارد یوان و 4.05 میلیارد یوان بود که تقریباً دو برابر نرخ رشد سالانه بود. پس از هیمالیا لیچی در رتبه دوم و Dragonfly FM در رتبه سوم قرار دارند. حداقل هفت غول دیگر در این صنعت به زبان‌های چینی فعالیت می‌کنند. اما شاید بیشترین رشد تعداد شنوندگان پادکست در دنیا مربوط به پادکست لاتین یا همان اسپانیایی‌زبان باشد؛ اگرچه هنوز عدد دقیقی در این زمینه ارائه نشده است اما نظرسنجی‌ها می‌گویند که استفاده از این قالب بین اسپانیایی‌زبان‌ها خیلی چشمگیر بوده است. باید توجه داشت این آمارها همگی مربوط به واحدهای جغرافیایی بزرگ است که جمعیت همزبان فراوانی دارند؛ اما اگر سرانه گوش دادن به پادکست را در دنیا مدنظر قرار دهیم، جالب است که به منطقه خاورمیانه خواهیم رسید. کشور ترکیه که در آن ۷۵ درصد از مردم به پادکست‌ها گوش می‌دهند، رتبه اول در دنیا را دارد و پس از آن ناگهان فلش صدرنشینان بعدی به سمت شرق آسیا می‌رود. کره جنوبی رتبه دوم دنیا را دارد و هنگ‌کنگ و تایوان که هر دو به نوعی جزئی از چین هستند، رتبه‌های سوم و چهارم سرانه را دارا هستند. پس از آن رتبه‌های بعدی به اروپا می‌رسد؛ یعنی ایرلند و سوئد و تازه در رتبه هشتم است که به آمریکا می‌رسیم. نکته بسیار مهم در صنعت پادکست این است که وابستگی بلافصلی با زبان دارد و مثلاً نمی‌توان آن را با زیرنویس و دوبله، مورد استفاده کاربران در سایر نقاط جهان قرار داد. پادکست‌های ویدئویی قابل زیرنویس هستند اما خاصیت‌شان را از دست خواهند داد و مثلا در اوقات فراغت یا هنگام رانندگی قابل استفاده نیستند. دوبله فارسی پادکست‌های دیگر هم به معنی بازخلق آنها خواهد بود که اقدام به‌صرفه‌ای به‌نظر نمی‌رسد. پس این بازار محلی، در هر منطقه‌ای از جهان، به طور مستقل باید کلید بخورد و به رشد برسد. به لحاظ مالی و تجاری، یک خصوصیت قابل توجه در پادکست‌ها این است که حتی هنگام استفاده آنلاین از آنها امکان رد کردن آگهی وجود ندارد. به این دلیل آگهی‌های صوتی داخل خود پادکست‌ها تضمین شده هستند. اما نکته دیگر به وضعیت فروش آگهی در پادکست‌ها هنگام شیوع کرونا بر می‌گردد که مدتی با مشکل مواجه شده بود. به دلیل ضرر عظیمی که کمپانی‌های بزرگ صنعتی و تجاری پس از شیوع کرونا متحمل آن شدند، میزان آگهی‌ها به شکل قابل توجهی کاهش پیدا کرد و این روی صنعت تولید پادکست هم تاثیر گذاشت و باعث شد حتی تولید پادکست‌های حرفه‌ای مقداری کاهش پیدا کند. این در حالی بود که شرایط قرنطینه سراسری، مردم نقاط بسیاری از دنیا را مشتاق استفاده از پادکست‌ها کرده بود اما همچنان پادکست‌های قدیمی هم می‌توانستند مورد استفاده قرار بگیرند. در حالی که همه‌گیری کرونا هزینه‌کردها برای تبلیغات پادکست را کند کرد، اما هزینه سالانه واحد مالی ۲۰۲۱ مجددا در مسیر رشد کلی است. انتظار می‌رود هزینه تبلیغات پادکست ایالات متحده در سال ۲۰۲۱ میلادی، 38.7 درصد افزایش یابد و تنها در دو سال، هزینه تبلیغات پادکست ایالات متحده تقریباً دو برابر خواهد شد؛ یعنی از 701.0 میلیون دلار در سال 2019 به 1.33 میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ خواهد رسید. به طور کلی آمارها نشان می‌دهند که استفاده از پادکست در سراسر دنیا یک روند رو به رشد را طی می‌کند. پادکست چیزی است که در ساعات آرامش داخل منزل یا هنگام رانندگی و خیلی از اوقات بلااستفاده افراد می‌تواند زمان آنها را به صورت مفید پر کند یا باعث سرگرمی‌شان شود. در ادامه با دو نمودار، میزان رشد کاربران پادکست‌ها در دو واحد جغرافیای بزرگ جهان، یعنی آمریکا و چین نمایش داده شده‌ است. پس از آن در نموداری دیگر رتبه‌بندی سرانه مصرف پادکست در کشورهای دنیا تا رتبه بیست و سوم آمده است. هیچ‌کدام از کشورهای آفریقایی و عربی تا به اینجای کار در این فهرست قرار نگرفته‌اند اما این روند ممکن است در آینده تغییر کند.