ابوالفضل مظاهری- یگانه عرب، گروه دانشگاه: آغاز به کار معاون تحقیقات، فناوری و نوآوری در دانشگاه آزاد اسلامی را میتوان یکی از نمادهای دوره جدید دانشگاه آزاد اسلامی دانست. دورهای که سرآغاز تحولهای دانشگاه بود و حالا با نگارش برنامه کامل و جامعی قرار است به شکلی مدون و شفاف حرکت خود را با سرعت بیشتری دنبال کند. در ایام تشکیل این معاونت نوپا برنامههای متعددی در قالبهای مختلف طراحی و پیادهسازی شد تا روح حاکم بر فضای واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی از آموزش و پژوهش صرف به نوآوری و فناوری مبدل شود. تقویت این مسیر باعث شده تا معاونت فناوری دانشگاه هم دستخوش اصلاحات و تغییراتی شود. روحالله دهقانیفیروزآبادی معاون تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی در گفتوگویی با «فرهیختگان» به تشریح آخرین تحولات و برنامههای این معاونت در جهت تحقق برنامه تحول دانشگاه آزاد اسلامی پرداخته که در ادامه میخوانید.
قریب به یک ماه قبل، سند برنامه 5 ساله دانشگاه آزاد اسلامی موسوم به سند تحول رونمایی شد. ارزیابی شما از این سند چیست؟
تدوین سند تحول دانشگاه آزاد اسلامی در کنار نقاط ارزشمند و مثبت بسیاری که دارد، نقاط ضعفی هم دارد و به نظر من بزرگترین نقطه قوت این سند، وجود همین سند است که آدم بداند به کجا میخواهد برود و چه برنامه و اهدافی برای مسیرش دارد. بزرگترین ارزش برنامه، وجود همان برنامه فارغ از محتواست، برنامهمند بودن خیلی بهتر از حرکت کاتورهای است، به این معنا که برنامه غلط را اجرایی کردن از بیبرنامگی بهتر است؛ البته که در طول مسیر میتوان به اشتباه بودن برنامه پیبرد و آن را اصلاح کرد. همیشه حرکت کردن بهتر از سکون است. ریاست دانشگاه آزاد اسلامی و مشاورانش مسئول تدوین طرح بودند که با مشاهده و مصاحبه به تقریب خیلی زیادی پوشاننده تمام اهداف و برنامههای شاکله مدیریت سازمان مرکزی هستند.
نگارش راهبردها، اقدامات و سنجهها نقطه تمایز سند تحول دانشگاه آزاد اسلامی
آیا سند تحول دانشگاه آزاد اسلامی خاصیت ویژهای نسبت به اسناد و برنامههای بلندمدت دیگر دانشگاهها دارد؟
ما در کشور یک اخلاق بهخصوصی داریم! بعضا متاسفانه کاری را خوب شروع میکنیم، اما خوب به اتمام نمیرسانیم، تدوین سندها نیز از همین جنس است. از نظر من، سختترین کار یک فرآیند، تدوین سند است؛ حال چرا طراحی و تدوین سند سخت است؟ به این دلیل که طراحی مرحلهای از تدوین یک فرآیندی که قبل از آن تهی است، کار مشکلی است و مدیر باید در این بخش خلقکننده باشد و وقتی طراحی و تدوین آماده میشد، میتوان براساس آن دستورالعمل پیش رفت؛ چراکه یک عقبه و پشتوانهای دارد. سند راهبردی و چشمانداز دانشگاه آزاد اسلامی نیز از همین جنس است. طراحیهایی که در کشور و جهان انجام شده، طراحی مفهومی است که به خوبی انجام میشود و در مورد تمامی اسناد نیز صدق میکند؛ البته بیشتر اسناد در مرحله طراحی توصیفی و اینکه قرار است چه اقداماتی انجام بدهند، باقی میمانند؛ اما برای اجرای اسنادشان، راهبرد و اقدام ندارند. درخصوص تدوین سند تحول دانشگاه آزاد اسلامی باید گفت که این سند تا سطح اقدام پیش رفته است و این اتفاق بسیار خوبی است. ببینید ما سندی مانند اسلامی شدن دانشگاهها داریم که بهخوبی هم تدوین شده است. این را بدهند به معاون یک دانشگاهی و بگویند اجرایی کند. خب چه باید بکند؟ علت آن در همین نداشتن اقدامات مشخص است. نقطه تمایز این سند این است که از سطح کلان و چشمانداز شروع کرده، راهبردها و اقدامات را پیدا کرده و سنجههای خود را برای اقدامات تعیین کرده است.
بخشی از سند تحول باید در معاونت فناوری دانشگاه اجرایی شود. برنامهریزی شما برای تحقق اهداف سند در حوزه فناوری و نوآوری چگونه است؟
پس از تدوین سند تحول دانشگاه، در معاونت فناوری یکسری اقدامات زیرساختی را برای اجراییکردن سند آغاز کردیم. نخستین کار این بود که در دانشگاه یکسری حوزههایی به حوزه فناوری و نوآوری وابسته وجود داشت؛ مثل شبکه پژوهش-آزمایشگاهی دانشگاه، پارک دانشگاه و دیگری هم خود معاونت بود. ما ۵ اداره کل در معاونت فناوری و نوآوری، سه ادارهکل در شبکه پژوهش- آزمایشگاهی و یکی هم در پارک که در مجموع 8 ادارهکل را تشکیل میداد. درحال حاضر از این ۸ ادارهکل پس از 2 سالونیم تجربه به ۴ ادارهکل رسیدیم و چارت جدید معاونت را مشخص کردیم. رئیس پارک نیز مستقلا انتخاب میشود؛ چراکه قبلا اینطور بود که معاون فناوری، رئیس پارک هم بود؛ اما حالا رئیس پارک با پیشنهاد معاون فناوری و نوآوری و با حکم رئیس دانشگاه انتخاب میشود. کنار معاون فناوری و نوآوری، یکسری مجری طرح ویژه گذاشتیم که مجری طرح ویژه، مدیرانی خواهند بود که با پیشنهاد معاون فناوری و با حکم رئیس دانشگاه برای اجرای یک طرح کلان ملی، مثل طرح ملی پایش یا طرح ملی بذر و... انتخاب میشوند.
چابکسازی چارت اجرایی معاونت فناوری با تشکیل 4 ادارهکل
ادارهکلهای چارت جدید، مرکب از ادارهکلهای قبل هستند؟
بله، ادارهکل برنامهریزی و نظارت راهبردی؛ ادارهکل سراهای نوآوری که از تجمیع شتابدهندهها و مراکز رشد تشکیل میشود. ادارهکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی که شامل کارگاهها، پژوهشکدهها و آزمایشگاهها میشود و ادارهکل ارتباط صنعت و جامعه که بحثهای ترویج و ارتباط با صنعت را پیگیری میکند. در اداراتکل یکسری مدیریت تعریف شده که هر ادارهکلی مشخص شده است که مجری کدام بندهای صنعت است و در هر ادارهکل هم مشخص شده که ادارههای آن کدام بندها را پشتیبانی میکند و همچنین مشخص است که هر کارشناس مسئولی در ادارهکلها مسئولیت کدام بند را دارد؛ به این معنا که در برنامه راهبردی تقسیم وظایف نیز کاملا مشخص شده است. یک اقدامی هم حدود دو یا سه هفته پیش با مشورت ریاست دانشگاه آزاد اسلامی و دکتر فداکار شروع کردیم و کار را جلو بردیم و روز گذشته تاییدیهاش را از رئیس دانشگاه برای اجراییشدن گرفتیم و از این همین هفته پس از صدور احکام فعالیت خود را آغاز میکنند.
این حرکت را میتوان در چارچوب مساله چابکسازی عنوان کرد؟
بله، اصلا سیستم همین است، چابکسازی و هدفمند کردن. ما سیستم را چابکسازی میکنیم، یعنی بهجای هشت ادارهکل با چهار ادارهکل طرف هستیم و اختیارات و آزادی عمل بیشتری داریم. از طرف دیگر، مشخص است که هر مدیرکلی کدامیک از مسئولیتهای بندها را در اختیار دارد.
سرمایه صندوق دانشگاه آزاد اسلامی از ۲۵ میلیارد تومان پول به ۲۰۰ میلیارد تومان ارتقا یافت
آیا این فرآیند، کار را برای روند فعالیت و ارتباطگیری واحدها سختتر نمیکند؟
برای انجام این اقدام، یک کارسنجی کردیم، به این معنا که در معاونت فناوری هر روز از مدیران کل گزارش روزانه عملیات میگیریم که چه اقداماتی انجام دادند و هرشب از مدیران کل هم گزارش روزانه گرفته میشود تا به یک کارسنجی مناسبی برسیم که چه اتفاقاتی افتاده یا درحال افتادن است، واقعا حجم مراجعات ما در حوزه فناوری و نوآوری که نوپاست، گسترده نیست که اگر باشد ما از آن استقبال میکنیم، اما اگر درحال حاضر بخواهم عملیاتی باشم، باید مدیران کل را توانمندتر کنیم تا بتوانند همزمان در مورد هر جریان تصمیم بگیرند، بهطور مثال شتابدهندهها، مراکز رشد و پردیسهای پارک که زیرمجموعه صندوق نوآوری هستند ما با یک مدیرکل سروکار داریم که کار را هدفمندتر به پیش میبرد.
اعطای 20 میلیارد تومان وام قرضالحسنه به دانشبنیانهای دانشگاه
اقدامات معاونت در اجرای سند به بحث چابکسازی محدود خواهد شد؟
خیر. نکته دوم آنکه ما صندوق پژوهش و فناوری غیردولتی را بهعنوان صندوقی که فرادانشگاهی است و ۲۷۰ دانشگاه را پشتیبانی میکند و سرمایه آن ۲۵ میلیارد تومان است سرمایهاش را به ۲۰۰ میلیارد تومان ارتقا دادهایم، یعنی هفته گذشته با تصمیم اتخاذ شده یکی از ملکهای بنیاد شهید به صندوق واگذار شد و صندوق درحال حاضر یک ظرفیت سرمایه ثبتی ۲۰۰ میلیارد تومانی را خواهد داشت که میتواند بر عملیاتهای دانشگاه بسیار موثر باشد که ازجمله این برنامهها که بهزودی اجرایی خواهد شد، اهدای ۲۰ میلیارد تومان وام قرضالحسنه به استارتاپها، ایدهها و شرکتهای دانشبنیان که بهنحوی با دانشگاه در ارتباط باشند، است. اتفاق دیگر نیز این است که بعد از دو سالونیم فعالیت بهدلیل اینکه نمونه خیلی مشخصی نداریم که به واحدها نشان بدهیم با وجود اینکه علاقهمندی فراوان واحدهای دانشگاه برای اجرا و پیادهسازی اجزای اکوسیستم فناوری وجود دارد. درحال حاضر بسیاری از دانشگاههای معروف کشور هنوز بر سر اینکه به مسائل فناوری و نوآوری ورود کنند یا نه، دودل هستند؛ حالا که در دانشگاههای تراز اول کشور این حرفها زده میشود، باید گفت که این جریان در دانشگاه آزاد اسلامی نهادینه شده است؛ اما متاسفانه الگو ترازی نداریم. با کمک و همراهی ریاست دانشگاه آزاد اسلامی تصمیم گرفتیم که معاونت فناوری و نوآوری بهشکل مستقیم در واحد علوموتحقیقات عملیات کند و به الگویی برای دیگر واحدها تبدیل شود.
ساختمان دکتر حبیبی واحد علوموتحقیقات به باغ فناوری و نوآوری تبدیل میشود
علت این تصمیم چیست؟ چه لزومی وجود دارد که حوزه ستادی حتی به صورت نمونه به کار صف بپردازد؟
یکی از نگرانیهای ما بحث تقلیل ایده است، بهطور مثال من از راس کار حرفی را میزنم که این حرف هرچه به واحدهای پاییندستی میرسد، تقلیل پیدا میکند و وقتی به واحد شهرستانها اعلام میشود، کاملا یک حرف تقلیلیافته از صحبت من است که وای به روزی که آن حرف تقلیلیافته، مبنای کار ما شود. بنابراین یکی از اقدامات ما، عینیتبخشی به حرفهایی است که میزنیم. مجموعه حوزه معاونت تحقیقات و فناوری و شبکه پژوهشی باتوجه به این ساختاری که بیان کردم، به طبقه پنجم ساختمان حبیبی انتقال پیدا میکند و تمام ساختمان که ۵۰هزار مترمربع زیربنا است، به باغ فناوری و نوآوری نمونه. این حرکت برای ساخت یک مزرعه یا بستر نمونه است و کسی که بخواهد وارد دانشگاه آزاد اسلامی شود، از طبقه اول، دوم و سوم اکوسیستم دانشگاه، دستاوردها، استارتاپها و شرکتهای دانشبنیان آن را ببیند. انشاءالله ظرف ۶ماه آینده به یک باغ نمونه تبدیل شده و مجموعه معاونت فناوری و نوآوری در آن مکان مستقر میشود. کار ستادی خود را در طبقه پنجم این مجموعه انجام داده و کار صف را بهعنوان سمپل در دانشگاه علوموتحقیقات انجام میدهد.
معنای دقیقتر این فعالیت صف چیست؟ دقیقا معاونت فناوری در واحد چه کاری انجام میدهد؟
ببینید، ما در دانشگاه آزاد اسلامی از واحد انتظار عملیات داریم. این عملیات در حوزه فناوری توسط معاون مربوطه زیر نظر رئیس واحد صورت میگیرد. در واحد علوموتحقیقات حوزه فناوری مستقیما زیر نظر معاونت فناوری دانشگاه فعالیت خواهد کرد و قائممقام معاون فناوری در این واحد عملیات خواهد داشت. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوموتحقیقات همیشه این ویژگی را داشته که از آن الگوبرداری میشده است و جریان باغ نمونه هم یک اقدام جدی است که میتواند مورد الگوبرداری قرار بگیرد.
بستر تبدیل یک ایده به کسبوکار در دانشگاه آزاد اسلامی فراهم شده است
حرکتهای مورد مثال دانشگاه مانند طرحهای ملی به شکل سازمانی اتفاق نیفتاده است. آیا واقعا حرکت معاونت فناوری و تحقیقات به مرحله الگوبرداری رسیده است؟
بله. طرح بذر وجود داشته، اما سوال من این است که همین طرح ملی بذر که در دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان اجرا میشود، سه سال پیش چگونه بود؟ همیشه در همه دورهها در دانشگاهها، آدمهایی بودند که کار خودشان را میکردند، بذر این کسبوکار وجود داشته؛ اما آن چیزی که موجب شد واحد مجلسی به سرای نوآوری تبدیل شود و از قوانین و تسهیلات استفاده شود، این اکوسیستم کمک میکند که اگر بذری وجود داشته باشد به آن امکان رشد بدهد. پس کاری که در این ستاد انجام شده، این بود که بستر برای اینکه یک ایده ظرف سه یا چهارسال به کسبوکار تبدیل شود، وجود دارد. بذرهایی که از قبل وجود داشته و جوانه زده بودند، در این شرایط توسعه پیدا کردند و یک کسبوکار محلی به یک کسبوکار ملی تبدیل شد.
طرح بذر واحد مجلسی نماد توسعه و تجاریسازی است
درحال حاضر طرح واحد مجلسی به جایگاه قابل اتکایی رسیده است، به حدی که قابلارائه باشد؟
با مشاهده این طرح کاملا توسعه و تجاریسازی را میبینید. وقتی ۵هزار مترمربع، به ۲۰۰ هزار مترمربع تبدیل میشود، بیانگر همین توسعه است. ازنظر ما این زیرساخت و بستر وجود دارد که میتواند بذرهای موجود را توانمند کند. البته هزینه بسیاری هم برای واحد علوموتحقیقات دارد؛ اما بهدلیل توانمندی نیروی انسانی در این واحد و همراهیای که این واحد با سازمان مرکزی دانشگاه دارد، به این جریان و بستر فعالیت کمک میکند. درکنار این حرکت اقدام دیگری نیز در سطح ملی برنامهریزی شده است.
برگزاری رویداد ملی فناورانه و نوآورانه گام دوم دانشگاه آزاد اسلامی در اسفندماه
توضیح بیشتری میدهید؟
اقدام دیگری نیز که برنامهریزی کردیم، این است که برای اسفندماه سالجاری، یک رویداد ملی در دانشگاه در فضای ۴۰هزار مترمربع در مصلی تهران برگزار کنیم. هزار گروه پژوهشی و زیرساخت آزمایشگاهی و کارگاهی دانشگاه آزاد اسلامی، هزار ایده و استارتاپ و هزارتا کسبوکار فناور یا شرکت خلاق دانشگاه آزاد اسلامی را قرار است انتخاب کنیم که در رویدادی سهروزه در مصلی تهران جریانی را رقم بزنیم.
نمایش ظرفیتهای عظیم حوزه فناوری دانشگاه آزاد اسلامی در رویداد ملی
هدف از برگزاری این رویداد چیست؟
نخستین هدف این است که دانشگاه آزاد اسلامی ازنظر من یک اژدهای توانمند است که خودش، خودش را ندیده است. واحدهای آن آنقدر در کشور پراکندهاند که باعث شده بُرد دید دانشگاه خودش و مسائل خودش باشد. یک بار من در نمایشگاه لیست تمام تجهیزات و وسایل آزمایشگاهیام را به همراه عکسها و فیلمهایش خواهم آورد، استارتاپهایم نمونه کارهایشان را نمایش میدهند، شرکتهایمان محصولاتشان را خواهند آورد تا یکبار اینها خودشان را بهخوبی ببینند.
هدف دوم این است که دیگران هم آن را ببینند. یعنی قوای سهگانه، شرکتهای خصوصی، صندوقهای سرمایهگذاری، شتابدهندهها، مراکز رشد و دانشگاههای دولتی هم با این عظمت روبهرو شوند. ما چنین رویدادی تابهحال در کشور نداشتهایم. هدف بعدی این است که غیر از آشنایی خود دانشگاه با توانمندیهایش و روبهرو شدن دیگران با آنها، برگزاری چنین رویدادی میتواند بههمرسانیهای گستردهای را ایجاد کند. مقداری از این بههمرسانیها داخلی هستند، مقداری هم میتوانند بیرونی باشند. ما در دانشگاه، آییننامه آزمایشگاه مرکزی، آییننامه کارگاه مرکزی، آییننامه ایجاد مراکز نوآوری و سراهای نوآوری مشترک داریم. بهراحتی امکان مشارکت با دانشگاه در ساختمانهایش، تجهیزاتش، آزمایشگاههایش و در نیروی انسانیاش وجود دارد. همانجا میتواند کلی تفاهمنامه و قرارداد برای همکاری امضا شود. مراکز رشد، مراکز نوآوری و سراهای نوآوری را میتوانیم راه بیندازیم. مگر ما چند شتابدهنده داریم که کاربلد باشند؟ چند توسعهدهنده فناوری داریم که کاربلد باشند؟ اینها محدودند، ما باید زمینه همکاریشان را فراهم کنیم. اینها سه هدف اصلی برنامه هستند، اما هدف دیگر، اطلاع از کموکیف شرکتهای استارتاپی در واحدهای مختلف و پراکنده سراسر کشور است. خود ما الان ۲۷۰ واحد داریم، اما هزار استارتاپ نداریم که آنها را شناخته باشیم. من با این کار واحدها را دارم مجبور میکنم که برو و هزار استارتاپ که در اخبار آمدهاند و دارند کارشان را انجام میدهند، معرفی کن. اینها حتی شرکت دارند و دارند کار میکنند و ما واحدها را مجبور میکنیم بروند اینها را بشناسند و معرفی کنند. اینها طبق آن برنامه سند تحول و چشمانداز انجام میشود. بهعنوان مثال مشخص میکنیم که سهم هر شخص در توسعه یک مساله چند درصد است.
معرفی کردن این شرکتها به چه معناست؟
به این معنا که واحدها بروند و آنها را پیدا کنند. این مهندسی کردن شرایط به شیوه معکوس است. ما تابهحال نشسته بودیم اینجا و آقای مدیر میگفت کسی نمیآید و به ما مراجعه نمیکند. ما فراخوان دادهایم اما کسی نیامده است. حالا میگویم مدیر خودش باید برود، بگردد و این موارد را پیدا کند و بیاورد. البته با استانداردهایی که ما داریم، نه اینکه همینطوری اسم بدهند. این حرکت فعالانه است یعنی من دارم بدنه ستادیام را تکان میدهم که بهجای برخورد پسین، با قضایا فعالانه برخورد کنند. تابهحال مدیران مینشستند اینجا تا هرکس که آمد و درخواست داد، درخواست او را بررسی کنند. اما الان مدیر مرکزنشین شما موظف است ۲۰ تا هستهاش را معرفی کند.
بدنه دانشگاه باید درپی کشف ظرفیتهای فناورانه باشد
اعمال چنین سیاستی موجب عددسازی و آمارسازی نمیشود؟
من معتقدم انجام هیچ کار بزرگی بدون خطا امکانپذیر نیست. در این مورد هم ممکن است خطاهایی رخ بدهد و عدهای عددسازی و آمارسازی کنند، اما چند نکته وجود دارد؛ اول اینکه دوستان فرمهایی آماده کردهاند و تمام افرادی که معرفی میشوند، آن هسته و آن شرکت را گزینش میکنند. نکته بعدی این است که این افراد قرار است حضور پیدا کنند و حضور را نمیتوان عددسازی کرد. اسم این هسته ثبت شده است، برنامهاش ثبت شده و این معرفیها فقط شروع بازی هستند. ما از فردای معرفی، هستهها و این افراد را پیگیری میکنیم که چه کاری انجام دادند و کارشان به کجا رسید. وقتی بعدا این افراد قرار است پیگیری شوند، عددسازی هزینههایی پیدا میکند که کمتر کسی سراغ آن میرود. این برنامه، یک برنامه نمایشی نیست، برای همین عنوان آن را همایش نگذاشتهایم و به آن رویداد میگوییم. یک خیر این کار این است که ما بدنه دانشگاه را مجبور میکنیم به کشف ظرفیتهای آن و بعد از این کشف و شناسایی، در راستای برنامههای چشماندازمان، شروع به پایش کردن این ظرفیتهای اکتیو خواهیم کرد.
باتوجه به حضور سه هزار شرکت، واحد فناور و استارتاپ امکان نمایش برای همه آنها وجود خواهد داشت؟
برای این برنامهریزیهایی انجام شده است. شما ببینید نمایشگاه کتاب چند غرفه دارد؟ اگر کسی بخواهد تمام غرفهها را ببیند، ۶۰ روز طول خواهد کشید. برای همین برنامهریزی میکند و سراغ چیزهایی میرود که میخواهد. خود غرفهبندیها هم نقشه دارند که در هر قسمت چه چیزهایی ارائه میشود. یعنی شما وقتی وارد این برنامه میشوید، باید انتخاب کنید به کجا میخواهید بروید.
عنوان رویداد تعیین شده است؟
عنوان این رویداد گام دوم دانشگاه آزاد اسلامی است. شعارش همین است: «هزار گروه پژوهشی و زیرساخت، هزار ایده و استارتاپ، هزار شرکت دانشبنیان و واحد فناور» ساختار رویداد تا آخر این هفته مشخص میشود و افراد طبق این ساختار حکم عملیاتیشان را دریافت میکنند.