ندا اظهری، مترجم: در یک سال گذشته که تزریق واکسن کرونا آغاز شده، حرف و حدیث‌هایی پیرامون اثرگذاری این واکسن و ماندگاری آنتی‌بادی‌های تولید شده در بدن مطرح شده است که تاکنون هیچ محققی به درستی نتوانسته پاسخ درستی برای میزان اثربخشی واکسن‌ها در جلوگیری از ابتلا به کووید- 19 ارائه دهد. در این بحبوحه که حتی عده‌ای زیربار تزریق دز اول واکسن کرونا هم نمی‌روند، تزریق دز تقویتی آن در دنیا و حتی کشور ما آغاز شده است. تزریق این دز ابتدا روی کادر درمان آغاز شد و در درجه بعد به گروه‌های سنی سالمندان رسیده است. اما با وجود اینکه گروهی از افراد جوامع مختلف حتی دز تقویتی را هم دریافت کرده‌اند، باز هم هیچ قطعیتی بر میزان اثربخشی آن وجود ندارد اما یافته‌های به‌دست‌آمده حکایت از آن دارد که تزریق واکسن به تنهایی تا حد زیادی توانسته میزان ابتلا و مرگ‌ومیر و آمار بستری‌ها را در دنیا کاهش دهد. با توجه به شروع واکسیناسیون دز تقویتی در دنیا، شک و شبهه‌هایی پیرامون آن مطرح شده است.

به گزارش nature، نگرانی‌ها درباره از بین رفتن ایمنی ایجادشده به دنبال تزریق واکسن کرونا و شیوه سویه‌های جدید ویروس SARS-CoV-2 باعث شده برخی کشورها به فکر تزریق دز واکسن اضافی موسوم به واکسن تقویتی بیفتند، اما دانشمندان در این مساله که آیا بیشتر افراد نیاز به تزریق این واکسن دارند یا خیر به نتیجه مشخصی نرسیده‌اند. مواجهه با افزایش موارد ابتلا به ویروس کرونا که به دنبال شیوع جهش‌های دلتا در جهان رخ داد، نشان داد که ایمنی ایجادشده بر اثر تزریق واکسن کرونا در گذر زمان کاهش یافته و از بین می‌رود. در این میان، هنوز برخی کشورها به این موضوع پرداخته‌اند که آیا افرادی هم که هر دو دز واکسن را دریافت کرده و به‌طور کامل واکسینه شده‌اند، باز هم باید دز تقویتی واکسن کرونا را دریافت کنند یا خیر. آلمان جزء نخستین کشورهایی بود که تزریق دز تقویتی را آغاز کرد و پس از آن آمریکا، چین و روسیه نیز در فهرست تزریق‌کنندگان دز تقویتی قرار گرفتند.

اما دانشمندان معتقدند که همه افراد لزومی به تزریق دز تقویتی واکسن کرونا ندارند و در بیشتر افراد، همان دو دز واکسن کفایت می‌کند. سازمان بهداشت جهانی در 4 آگوست خواستار تعلیق تزریق تقویت‌کننده‌ها حداقل تا پایان ماه سپتامبر شد تا بررسی‌ها روی اثربخشی این دز کامل‌تر شود. هدر دادن منابع برای تولید دزهای تقویت‌کننده برای افرادی که از قبل در برابر نوع شدید بیماری محافظت شده‌اند، چندان منطقی به نظر نمی‌رسید و سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده بود به جای این کار، بهتر است هزینه‌ها صرف تولید دو دز واکسن کرونا برای کشورهایی شود که هنوز ایمنی کاملی در برابر این ویروس پیدا نکرده‌اند.

آیا دز تقویتی موثر است؟

واکسیناسیون موج اولیه را در تولید تعداد سلول‌های ایمنی بدن ایجاد می‌کند. آنتی‌بادی‌ها و مولکول‌هایی را برای مقابله با ویروس و عفونت موجود در بدن تولید می‌کنند. این میزان آنتی‌بادی در گذر زمان به مرور کاهش می‌یابد. تولید این میزان آنتی بادی، حجمی از سلول‌های B و T را در درازمدت ایجاد می‌کند که بدن را برای مقابله با عفونت‌های بعدی ایجاد‌شده از طریق همان عامل بیماری‌زا ایمن می‌کند. دز تقویتی چند کار روی این سلول‌ها انجام می‌دهد. اول اینکه این دز تقویتی باعث می‌شود یک بار دیگر سلول‌های B تولیدکننده آنتی‌بادی چند برابر شده و میزان آنتی‌بادی‌ها را دربرابر عامل بیماری‌زا افزایش دهد. بعد از مدتی، تعداد آنتی‌بادی‌ها کاهش می‌یابد اما هدف از مخزن سلول‌های B حافظه باقی‌مانده بزرگ‌تر از قبل خواهد بود که منجر به واکنش سریع‌تر و قوی‌تر به مواجهه‌های بعدی می‌شود. دزهای تقویت‌کننده باعث ایجاد فرآیندی می‌شوند که طی آن، سلول‌های B درگیر که توسط واکسن تحریک شده، به غدد لنفاوی می‌روند. در اینجا، این سلول‌ها جهش‌یافته و باعث تولید آنتی بادی‌هایی می‌شوند که به عوامل بیماری‌های قوی‌تر متصل شده و قدرت آنها را افزایش می‌دهد.

تعداد سلول‌های B و سلول‌های آنتی بادی درنهایت با افزایش مکرر یا عفونت دوباره افزایش می‌یابد. درحقیقت، تزریق دز تقویتی در افراد پاسخ ایمنی قوی‌تری را در بدن ایجاد خواهد کرد. اثربخشی دز تقویتی در آزمایش‌های مختلفی که روی افراد انجام شده به تایید رسیده و محققان تاکید کرده‌اند که افزایش سطح آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده که از ابتلا به ویروس جلوگیری می‌کنند، چند ماه پس از تزریق دز دوم می‌تواند واکنش ایمنی خوبی در بدن ایجاد کند که باعث ایجاد واکنش‌های ایمنی قوی‌تری می‌شود که با سطوح بالایی از آنتی‌بادی‌ها و سلول‌های T مشخص می‌شود. این آنتی‌بادی‌ها، سلول‌های آلوده را از بین می‌برند.

چه کسانی باید دز تقویتی را تزریق کنند؟

سازمان غذا و داروی آمریکا تاکید کرده‌ که تزریق دز تقویتی واکسن کرونا در گروهی از افراد 65 سال به بالایی توصیه می‌شود که دز دوم واکسن فایزر و بینوتک را تزریق کرده و 6 ماه از دز دوم آن هم گذشته باشد. همچنین محققان توصیه می‌کنند تمام افرادی که واکسن سینوفارم تزریق کرده‌اند نیز باید دز تقویتی را تزریق کنند تا ایمنی بدن آنها در سطح مطلوبی قرار گرفته و در برابر ویروس ایمن شوند. علاوه‌بر این، افرادی هم که مدت‌ها در مراکز مراقبتی و درمانی فعالیت می‌کنند، در اولویت تزریق این دز قرار دارند. همچنین، افراد بزرگسالی که به دلیل بیماری زمینه‌ای که دارند در معرض خطر ابتلا به نوع شدید کرونا هستند و نیز کارمندان کادر درمان و مشاغل در معرض خطر ازجمله گزینه‌های تزریق واکسن به‌شمار می‌روند.

به گزارش نیویورک تایمز، افراد مبتلا به سیستم ایمنی ضعیف که واکسن فایزر یا مدرنا دریافت کرده‌اند نیز کاندیدای دریافت دز تقویتی به‌شمار می‌روند و می‌توانند دز سوم واکسن را حداقل 3 هفته پس از تزریق دز دوم دریافت کنند. البته این دز سوم با دز تقویتی متفاوت است اما توصیه می‌شود برخی افراد با سیستم ایمنی ضعیف پس از دو دوره تزریق، ایمنی کافی در برابر ویروس پیدا نمی‌کنند. حدود 3 درصد از آمریکایی‌ها به دلایل مختلف در این گروه قرار می‌گیرند که دریافت‌کنندگان پیوند عضو هم جزء این افراد هستند.

آیا ایمنی واکسن بعد از مدتی کاهش می‌یابد؟

دانشمندان معمولا به سطح آنتی‌بادی تولید شده در بدن نگاه می‌کنند تا عملکرد واکسن را توضیح دهند. این عملکرد معمولا با افزایش سلول‌های B در کوتاه‌مدت افزایش می‌یابد و با کاهش این سلول‌ها، کم می‌شود. سلول‌های B و سلول‌های پلاسمایی مغز استخوان همچنان به تولید آنتی بادی ادامه می‌دهند اما این کاهش تا مدت‌ها باقی می‌ماند. به‌طورکلی، محققان بر این باورند که واکسنی وجود ندارد که آنتی‌بادی‌ها و سلول‌هایT آن در طول زمان کاهش پیدا نکنند و همواره شاهد کاهشی هرچند کوچک در آنها هستیم. بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد که سطح اولیه آنتی‌بادی ایجادشده در واکسن‌های کرونا نیز درحال کاهش است. چیزی که دانشمندان نمی‌دانند این است که آیا این کاهش باعث کاهش محافظت از بدن در برابر ویروس می‌شود یا خیر. محققان دنیا هنوز درحال بررسی سطح آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده و اثربخشی واکسن هستند. به‌طور قطع، اطلاع از این موضوع به محققان کمک می‌کند تا با دقت بیشتری زمان نیاز به تزریق دز تقویتی را در افراد واکسینه‌شده تعیین کنند.

چه بیماری‌های زمینه‌ای افراد را مستعدتر می‌کند؟

مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌های آمریکا اعلام کرده است که فشار خون بالا، دیابت، چاقی، سرطان، بیماری ریوی یا کلیوی، بیماری قلبی، زوال عقل و معلولیت‌های خاص شانس ابتلای افراد به ویروس کرونا را چند برابر می‌کند. این مرکز همچنین اعلام کرده است افراد بالای 50 سال مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای باید دز تقویتی را دریافت کنند اما در افراد 18 تا 49 سال، این تصمیم‌گیری باید طبق شرایط فردی گرفته شود. افراد دچار نقص ایمنی که واجد شرایط تزریق دز سوم واکسن فایزر یا مدرنا هستند، شامل افرادی می‌شوند که تحت درمان سرطان هستند. همچنین افرادی که تحت عمل پیوند عضو یا سلول‌های بنیادی قرار گرفته و از داروهای سرکوب سیستم ایمنی استفاده می‌کنند هم در زمره افرادی قرار می‌گیرند که باید دز سوم واکسن را دریافت کنند. این دز سوم همان‌طور که اشاره شد، با دز تقویتی متفاوت است. افراد مبتلا به نقص ایمنی اولیه یا HIV پیشرفته یا درمان نشده و افرادی که از داروهای کورتیکواستروئیدی با دز بالا یا داروهای دیگر استفاده می‌کنند و بدن آنها، پاسخ ایمنی را سرکوب می‌کند هم در همین گروه جای می‌گیرند.

چه مشاغلی کاندیدای تزریق دز تقویتی هستند؟

طبق تأیید سازمان غذا و داروی آمریکا، کارگران و کارمندانی که مشاغل آنها به‌گونه‌ای است که در مواجهه با افراد آلوده بوده و در معرض خطر ابتلا به کرونا قرار دارند، گزینه مناسبی برای تزریق دز تقویتی هستند. این مشاغل، گروه‌هایی را چون کارمندان حوزه‌های بهداشت و درمان، معلمان و استادان دانشگاه، کارگران حمل‌ونقل و پست و افراد بی‌خانمان و زندانیان شامل می‌شود.

دز تقویتی در چه فاصله‌ای باید تزریق شود؟

به‌طور کلی، محققان اعلام کرده‌اند که دز تقویتی باید 6 ماه پس از دز دوم تزریق شود. افرادی که مبتلا به نقص سیستم ایمنی هستند، می‌توانند دز سوم و تقویتی را کمی زودتر هم دریافت کنند. اما در غیر این صورت، افرادی که در حالت کلی، کاندیدای دریافت واکسن دز تقویتی هستند باید تا 6 ماه پیش از تزریق دز تقویتی صبر کنند. در این میان، محققان توصیه کرده‌اند افرادی که واکسن جانسون‌اند جانسون را تزریق کرده‌اند، باید دو ماه بعد از دز اول، دز تقویتی را دریافت کنند. در کشور ما که بیشتر افراد واکسن سینوفارم را تزریق کرده‌اند، توصیه شده که درحال حاضر، افراد بالای 60 سال می‌توانند 4 ماه بعد از تزریق دز دوم، نسبت به تزریق دز تقویتی اقدام کنند.

دز تقویتی باید مطابق با دو دز دیگر باشد؟

محققان در بررسی‌های خود به این نتیجه رسیده‌اند که اگر افراد در دز اول، واکسن فایزر، مدرنا یا جانسون‌اند جانسون را تزریق کرده باشند، می‌توانند دز بعدی را از واکسن دیگری استفاده کنند که نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد این کار اثربخشی واکسن را افزایش می‌دهد. بررسی‌ها حکایت از آن دارد که تزریق واکسن مدرنا بالاترین میزان آنتی‌بادی را در میان تمام واکسن‌ها تولید می‌کند. کشورهایی که به‌شدت بر واکسن‌های غیرفعال شده ویروس تکیه کرده‌اند، به نظر می‌رسد در جلوگیری از عفونت‌های علامت‌دار کمتر از واکسن‌های ویروسی و واکسن‌های RNA موثر بوده‌اند و جزء نخستین کشورهایی بوده‌اند که تزریق دز تقویتی را در دستور‌کار خود قرار داده‌اند. امارات به افرادی که واکسن ویروسی غیرفعال شده سینوفارم را همراه با واکسن فایزر دریافت کرده‌اند، توصیه می‌کند از واکسن‌های مبتنی‌بر پروتئین تولید شده به‌عنوان دز تقویتی برای واکسن‌های غیرفعال ویروسی استفاده کنند.

عوارض جانبی دز تقویتی چیست؟

درحالی‌که اطلاعات از دز تقویتی محدود است اما به نظر می‌رسد عوارض جانبی‌ای که در تزریق دز تقویتی مشاهده شده مشابه عوارض ناشی از واکسن فایزر و مدرناست. خستگی و درد در محل تزریق، عوارض جانبی گزارش شده عموما خفیف تا متوسط بوده است. 88 درصد افرادی که واکسن فایزر را تزریق کرده‌اند، اعلام کرده‌اند که عوارض مشابه دز دوم بوده است. حدود یک‌سوم دریافت‌کنندگان دز تقویتی، شاهد عارضه سوزش در ناحیه تزریق بوده و یک درصد هم به دلیل عوارض جانبی بیشتر تحت درمان بوده‌اند.