سیدمهدی طالبی، روزنامه‌نگار: روز گذشته ایران در اقدامی غیرمنتظره با انتشار یک فیلم از درگیری خود با آمریکا بر سر توقف یک نفتکش، چگونگی شکست واشنگتن در یک نبرد دریایی را به نمایش گذاشت. آن‌طور که منابع ایرانی می‌گویند، این نفتکش با حمایت آمریکا درحال قاچاق نفت ایران بوده است که نیروی دریایی سپاه، مانع از این اقدام می‌شود. منابع آگاه می‌گویند آمریکا برخلاف قوانین بین‌المللی و با استفاده از نیروهای ویژه خود به شکلی ناشناس وارد یک نفتکش حامل نفت ایران شده و با انتقال محموله به نفتکشی دیگر به‌دنبال اقدامی شبیه به دزدان دریایی بوده است. مارک میلی، رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا بلافاصله پس از انتشار فیلم عقب‌نشینی آشکار نیروهای تحت امرش درمقابل قایق‌های تندرو سپاه گفت: «ایران خواهان رویارویی آشکار با ما نیست، زیرا نتیجه را می‌داند. آماده انجام آنچه رئیس‌جمهور آمریکا درباره ایران به ما می‌گوید، هستیم. ایران منافع ما را تهدید می‌کند و اگر از ما خواسته شود، آماده پاسخگویی هستیم.» ادعاهای رئیس ستاد مشترک آمریکا اما نمی‌تواند چیزی جز بلوف باشد، زیرا اگر کشور او قدرت رویارویی را در خود و نیروهایش می‌دید، زمان زیادی برای بروز آن داشت. درگیری در دریای عمان روز 3 آبان رخ داده و تهدیدات مارک میلی برای 12 آبان یعنی 9 روز پس از واقعه است؛ آن‌هم پس از انتشار فیلمی که به‌شکلی شفاف، شکست آمریکا را نشان می‌دهد. آمریکا اگر قادر به انجام اقدامی تعیین‌کننده بود، در همان زمان عملیات ایران اقدام به پاسخ متقابل می‌کرد.

تهدیدات اخیر واشنگتن اما بیشتر نشان‌دهنده غافلگیری مسئولان آمریکایی از رسانه‌ای شدن شکست‌شان در دریای عمان است. جدا از اقدام شجاعانه نیروهای نظامی ایران درجریان این عملیات، زمان اطلاع‌رسانی عملیات نیز قابل‌توجه بود. سپاه پاسداران روز گذشته در آستانه سیزده آبان (سالروز تسخیر لانه جاسوسی آمریکا) این عملیات را رسانه‌ای کرد تا علاوه‌بر ضربه عملیات، در بعد رسانه‌ای نیز آمریکایی‌ها را که تا به امروز کلمه‌ای درباره این عملیات سخن نگفته بودند، رسوا کند. ایران در عملیاتش در دریای عمان، نشان داد هر جا منافعش در خطر باشد، با هر کشوری حاضر به منازعه است. بر همین اساس نیز جواد اوجی، وزیر نفت در پیامی از نیروهای سپاه پاسداران به‌دلیل نجات نفتکش ایرانی از چنگ دزدان دریایی آمریکایی قدردانی کرد؛ «بر دست و بازوی این عزیزان بوسه می‌زنم و مراتب سپاس و قدردانی خود را اعلام می‌کنم.»

در دریای عمان چه گذشت؟

رسانه‌های رسمی ایران صبح روز گذشته از «انتشار خبری افتخارآفرین از اقتدار دلاورمردان سپاه پاسداران در دریای عمان تا ساعتی دیگر» خبر دادند. از جزئیات این خبر اطلاعاتی به بیرون درز نکرده بود، ولی در شبکه‌های اجتماعی ادعا شده بود که ایران یک پهپاد آمریکایی را در دریای عمان هدف قرار داده است. در اطلاعیه‌ای که روابط عمومی کل سپاه عصر روز گذشته منتشر کرده است آمده که «با اقدام به‌موقع و مقتدرانه جان برکفان دلاور نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، عملیات نیروی دریایی ارتش تروریست آمریکا، برای سرقت نفت جمهوری ‌اسلامی ایران در دریای عمان ناکام ماند.» برپایه این اطلاعیه، «آمریکایی‌ها در این اقدام یک نفتکش حامل نفت ایران را در آب‌های دریای عمان سرقت کردند و با انتقال محموله نفت به یک نفتکش دیگر، آن را به سوی مقصدی نامعلوم هدایت کردند.» پس از این اقدام آمریکایی‌ها، «رزمندگان نیروی دریایی سپاه با اجرای عملیات هلی‌برن روی عرشه نفتکش حامل نفت سرقت شده، آن را  تصرف و به سوی آب‌های سرزمینی ایران هدایت کردند.» سپاه در اطلاعیه خود از ارائه جزئیات این تقابل خودداری کرده است، اما آورده که «نیروهای ارتش تروریست آمریکا در ادامه با استفاده از چندین فروند بالگرد و ناو جنگی به تعقیب نفتکش پرداختند، اما با ورود قاطعانه و مقتدرانه جان برکفان نیروی دریایی سپاه ناکام ماندند.» در اطلاعیه روابط عمومی کل سپاه با اشاره به تلاش نافرجام مجدد آمریکایی‌ها برای تقویت توان خود با استفاده از استعداد بیشتر و گسیل چندین ناو جنگی دیگر برای سد کردن مسیر حرکت نفتکش آمده است: «آمریکایی‌ها با درک آمادگی و قاطعیت رزمندگان شجاع و غیرتمند نیروی دریایی سپاه برای رویارویی با هر نوع ماجراجویی و تهدید علیه منافع ملت ایران، از ادامه ماجرا منصرف و منطقه را ترک کردند.» در ادامه این اطلاعیه تاکید شده است: «این نفتکش در ساعت ۸ صبح مورخ سوم آبان‌ماه ۱۴۰۰ در آب‌های سرزمینی ایران اسلامی، در لنگرگاه بندرعباس پهلو گرفته است.» روابط عمومی کل سپاه در پایان  اعلام کرد که «تصاویر شفاف، گویا و غیر قابل انکار این رخداد تا ساعتی دیگر در اختیار رسانه‌های گروهی قرار خواهد گرفت.»

فیلم حدود هشت‌دقیقه‌ای این درگیری ساعت 18 روز گذشته منتشر شد. در این فیلم که از زوایای مختلف و توسط پهپاد و نیروی انسانی گرفته شده، چگونگی توقیف نفتکش SOTHYS به‌صورت دقیق به نمایش درآمده است.

در این ویدئو نشان داده می‌شود که رزمندگان سپاه پاسداران چگونه با وجود دخالت و اقدام غیرقانونی پنج فروند ناو تروریستی آمریکا، نفتکش متخلف را توقیف و به سواحل ایران منتقل کردند. براساس این فیلم پس از رصد و رهگیری نفتکش متخلف توسط سپاه و بررسی آنلاین این تصاویر در مرکز فرماندهی عملیات سپاه، تیم تکاوران یگان واکنش سریع نیروی دریایی سپاه توسط یک فروند هلیکوپتر برای توقیف نفتکش به منطقه عملیات اعزام می‌شوند. در تصاویری که توسط پهپاد گرفته شده، عملیات هلی‌برن سریع تیم تکاوران ایرانی به خوبی قابل‌مشاهده است. بلافاصله پس از هلی‌برن، هلیکوپتر از نفتکش فاصله می‌گیرد. یگان تکاور ایران به سرعت نفتکش را تصرف می‌کند. پس از آن هدایت صحنه عملیات به ناو سرفرماندهی شهید ناظری سپرده می‌شود و ناو تحقیقاتی شهید سیاوشی نیز اقدام به رصد و پایش صحنه عملیات می‌کند. کمی بعد از تصرف نفتکش، شناورهای تندروی سپاه نیز به منطقه اعزام می‌شوند. در فایل تصویری 6 شناور مشاهده می‌شوند. در ادامه، نیروی دریایی سپاه عملیات ترکیبی را با استفاده از یگان شناوری، تکاوری، هوادریا و پهپاد به اجرا می‌گذارد. پس از این اتفاقات، ناوشکن‌های DDG68 و DDG112 آمریکا برای جلوگیری از توقیف نفتکش وارد منطقه عملیات می‌شوند. در واکنش به حضور ناوهای آمریکایی، نیروی دریایی سپاه به ناوها هشدار می‌دهد که هیچ‌گونه دخالتی در توقیف نفتکش نداشته باشند: «ناوبر آمریکایی، ما درحال انجام ماموریت هستیم. فورا از ما فاصله بگیرید و منطقه را ترک کنید.» ناو آمریکایی نیز چنین پاسخ می‌دهد که «این ناو درحال انجام عملیات جاری در آب‌های بین‌المللی است.» سپس یک بالگرد آمریکایی بر فراز منطقه عملیات به پرواز در می‌آید که این اقدام با هشدار صریح ایران مواجه می‌شود: «ناو آمریکایی، اقدام بالگردتان خطرناک است. به شما دستور داده می‌شود منطقه را ترک کنید.» با این هشدار، بالگرد آمریکایی به سمت ناوشکن بازمی‌گردد. به علت حضور ناوشکن‌های آمریکایی، شناورهای تندرو سپاه با هدف ممانعت از دخالت آنها، آرایش نظامی به خود می‌گیرند. در ادامه فیلم، صدای بیسیم که احتمالا فرمانده عملیات است، شنیده می‌شود: «علی... اینجا شجاع... بچه‌ها کاملا آماده پشت سیستم‌ها... آماده، اقتدار را حفظ کنید، نگران نباشید.» پاسخ می‌شنود: «بله‌بله همین کار را می‌کنیم... اقتدار را حفظ می‌کنیم.»

در تصاویری که توسط پهپاد ضبط شده، ناوشکن آمریکایی در نزدیکی نفتکش قرار دارد و ناو سرفرماندهی شهید ناظری نیز در روبه‌روی آن قرار گرفته است. نکته جالب در این تصاویر، آسودگی نیروهای ایرانی است. جدا از نظامیانی که به صورت کامل در وضعیت آماده‌باش قرار دارند، یکی از فرماندهان مستقر در ناو سرفرماندهی است که با خیال آسوده در برابر ناو آمریکایی ایستاده است.

در ادامه این فیلم، به ناو آمریکایی 112 گفته می‌شود که «این ناو سپاه است که در مجاورت شماست. نیروی دریایی سپاه درحال اجرای ماموریت در این منطقه است. به شما دستور داده می‌شود این منطقه را ترک کنید.»

بالگرد آمریکایی با هدف تحریک شناورهای سپاه اقدام به شلیک فلر می‌کند. به دنبال این اقدام، شناورهای تهاجمی سپاه آرایش خود را تغییر می‌دهند تا شناورهای آمریکایی امکان مداخله در عملیات را نداشته باشند. شناورهای آمریکایی از ناوگان پنجم درخواست اعزام شناورهای بیشتر می‌کنند. 40 دقیقه بعد سه فروند شناور به منطقه اعزام می‌شوند. ایران نیز 9 فروند شناور موشک‌انداز و تهاجمی سبک به منطقه عملیات اعزام می‌کند. پس از این است که ناوهای آمریکایی ناچار می‌شوند از منطقه عملیات عقب‌نشینی کنند. قایق‌های تندرو سپاه برای اخراج این ناوشکن‌ها آنها را تعقیب می‌کنند. در تمام مدت عملیات در سواحل ایران موشک‌های ساحل به دریا روی ناوهای آمریکایی قفل راداری کرده بودند تا در صورت هرگونه ماجراجویی، اقدام به شلیک کنند. با توجه به سامانه هشداردهنده راداری ناوشکن‌های آمریکایی، آنها از قفل راداری موشک‌های ایرانی آگاه شده بودند و همین مساله باعث شده بود تا از هرگونه اقدام تحریک‌کننده دوری کنند. در انتهای این عملیات، سپاه پاسداران نفتکش متخلف را به سمت لنگرگاه در آب‌های ایران هدایت کرد.

جزئیات ماجرا چیست و ایران چگونه نفت خود را می‌فروشد؟

روایت‌های اعلام شده توسط رسانه‌های رسمی ایران و فیلم منتشر شده، کلیات ماجرای رخ داده در دریای عمان را توضیح می‌دهد، اما یکی از کارشناسان جزئیات مختلفی از این درگیری را منتشر کرده است. سیدمحمد مرندی، کارشناس مسائل بین‌الملل که مورد توجه بسیاری از رسانه‌های بین‌المللی است، پس از اعلام خبر درگیری، در توئیتی نوشت: «آمریکا یک نفتکش را در مسیر ونزوئلا با سوخت ایران دزدید. کاپیتان/ خدمه به ایران خیانت کرد و به آمریکا کمک کرد. آمریکا سوخت ایران را دزدید و فروخت. اکنون نفتکش با همان کاپیتان و خدمه و تحت حفاظت ارتش آمریکا توسط نیروی دریایی سپاه توقیف شده است.» اشاره مرندی به یکی از محموله‌های نفتی منتسب به ایران است که پیش‌تر توسط آمریکا در دریای کارائیب در مجاورت خاک اصلی آمریکا توسط واشنگتن مصادره شده‌ بود.

مقامات و نهادهای آمریکایی مدعی هستند ایران با استفاده از شبکه گسترده‌ای از نفتکش‌ها دست به جابه‌جایی نفت می‌زند. در این شیوه تعدادی شرکت در کشورهایی مانند امارات و عمان ایجاد شده و یا به‌عنوان طرف همکاری با ایران انتخاب می‌شوند. پس از آن نفتکش‌هایی که مالکیتشان به‌طور مستقیم در دست ایران است در آب‌های آزاد نفت خود را به نفتکش‌های متعلق به این شرکت‌ها منتقل می‌کنند. بر اساس ادعای رسانه‌های آمریکایی نفت ایران در این کشتی‌ها، به دشواری قابل رهگیری است، زیرا نفتکش‌ها هنگام انتقال نفت دستگاه‌های ردیابی خود را خاموش می‌کنند و به همین دلیل نمی‌توان محل انتقال محموله‌ها را شناسایی کرد. از سوی دیگر پس از آنکه نفت ایران به نفتکش شرکت‌ها و کشورهای ثالث منتقل شد، در اسناد حقوقی، منشأ نفت کشتی، کشورهای دیگری مانند عراق و یا امارات معرفی می‌شود. به دلیل این مسیر پیچیده، واشنگتن راه سختی برای رهگیری محموله‌های نفتی ایران دارد و از سوی دیگر پس از توقیف راه سختی برای اثبات ادعاهای خود پیرامون محموله نفتکش دارد. با این حال آمریکا در گذشته با اتکای صرف به ادعاهای خود و با بهره‌گیری کامل از «زور» محموله‌هایی را مصادره کرده است. ارزش مجموع این محموله‌ها بیش از صدها میلیون دلار بوده است. زمستان سال گذشته، آمریکا 4 نفتکش حامل 1.2 میلیون بشکه بنزین را با ادعای تعلق آن به ایران در دریای کارائیب ضبط کرد و آن را به فروش رساند. در آن زمان ایران اعلام کرد که پول این محموله را از ونزوئلا دریافت کرده و آمریکا درواقع محموله ونزوئلا را توقیف کرده است. با وجود افشا شدن منشأ ایرانی این محموله سوختی، اما واشنگتن حق اعمال قوانین داخلی خود در آب‌های بین‌المللی را نداشت و بر همین اساس عمان و امارات که مالک این نفتکش‌ها بودند از آمریکا شکایت کردند.

معنای دزدیدن نفت ایران چه بود؟

شرکت‌های ردیابی نفتکش‌ها می‌گویند براساس داده‌هایی که از رصد نفتکش‌های ایرانی جمع‌آوری کرده‌اند متوسط صادرات روزانه نفت ایران در نیمه ابتدایی سال جاری میلادی به ۶۵۰ هزار بشکه رسیده است. این میزان دو برابر متوسط سال گذشته است. این دو برابر شدن اما به‌طور کامل نمی‌تواند افزایش درآمد ایران را نشان دهد زیرا در ماه‌های اخیر با بازگشایی اقتصادهای جهانی پس از شوک اولیه کرونا، قیمت نفت شاهد افزایش بوده است. اوپک در 13 اوت سال جاری(22 مرداد) در گزارشی اعلام کرده بود که متوسط قیمت نفت ایران در 7 ماه ابتدایی سال 2020 کمی بیش از 35 دلار بوده اما در مدت مشابه سال 2021، متوسط قیمت نفت این کشور به بالای 65 دلار رسیده است. با این وجود نگرانی‌ها از کمبود سوخت در فصل‌های سرما باعث افزایش مجدد قیمت نفت در بازارهای جهانی شد؛ به‌گونه‌ای که در اواخر تابستان و در ماه سپتامبر قیمت نفت ایران به 74 دلار و 37 سنت نیز رسید. این مساله نشان می‌دهد در نیمه ابتدایی سال جاری نه‌تنها میزان صادرات نفت ایران دو برابر شده است بلکه قیمت نفت نیز شاهد رشدی دو برابری بوده است؛ اتفاقی که درآمد نفت ایران نسبت به مدت مشابه سال 2020 را حداقل 4 برابر ساخته است.

با این حال برخی دیگر می‌گویند صادرات نفت ایران بسیار بیشتر از 650 هزار بشکه است و این کشور تنها روزانه یک میلیون بشکه نفت به چین صادر می‌کند. پکن یکی از مشتریان نفت ایران است ولی تهران با استفاده از روش‌های مختلف نفت خود را به مشتریان دیگری نیز می‌فروشد. مساله‌ای که نشان می‌دهد فروش نفت ایران حداقل بیشتر از دو برابر 650 هزار بشکه اعلامی است.

تهران در این مدت ضریب بازگشت درآمدهای نفتی خود را نیز بالاتر برده است. مشکلات ایران در گذشته تنها صادرات نفت نبود بلکه بازگشت درآمدهای آن مصیبت‌هایی بیشتر از فروش نفت داشت. امروز اما گفته می‌شود تهران در این زمینه نیز به موقعیت‌هایی دست یافته است. ناتوانی آمریکا از اعمال فشار بر مشتریان نفت ایران و همچنین موفقیت تهران در ایجاد شبکه‌ای برای بازگرداندن درآمدهای نفتی، باعث شده است تا واشنگتن از یک اهرم موثر علیه دشمن خود تا حد زیادی محروم شود.

فروش نفت ایران درحالی ادامه دارد که مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+4 بیشتر از 4 ماه متوقف مانده و واشنگتن به همین دلیل تهران را به وقت‌کشی برای خرید زمان متهم می‌کند. ایران اما از مذاکرات جدی سخن می‌گوید؛ مذاکراتی که نتیجه آن لغو تحریم‌ها باشد. در چنین شرایطی که فرصت مذاکره فراهم نشده و ایران می‌تواند نفت خود را به طرق مختلف بفروشد، ممانعت از فروش نفت می‌توانست به آمریکا در مذاکرات آتی کمک قابل‌توجهی بکند. اقدام اخیر واشنگتن در توقیف نفتکش ایرانی و مصادره محموله‌اش و انتقال آن به یک نفتکش دیگر آن هم در نزدیکی مرزهای ایران اقدامی برای احیای فوری «بازدارندگی تحریم‌ها» علیه ایران بود.

اگر این سرقت بدون پاسخ مناسب انجام می‌گرفت، واشنگتن مدعی می‌شد جلوی صادرات نفت ایران را از مبدا گرفته است و ایران برای ممانعت از تداوم این وضع باید در مذاکرات هسته‌ای امتیازات بیشتری را تقدیم بکند. اقدام جسورانه ایران و عملیات هوشمندانه در آب‌های بین‌المللی، درواقع پاسخ در خوری به این عملیات بود. در بزرگی این عملیات و نتایج تحقیربار آن همین بس که این عملیات صبح دوشنبه هفته گذشته (سوم آبان) اجرایی شده اما آمریکایی‌ها در طول این یک هفته کوچک‌ترین خبری را درباره آن منتشر نکرده‌اند و امروز نیز تا ساعتی پس از اعلام این خبر به صورت صریح درباره آن موضع‌گیری نکرده‌اند. عصر دیروز اما یک مقام پنتاگون به شرط عدم افشای نامش در گفت‌وگو با نیوزویک سعی کرد تا این‌طور وانمود کند که آمریکایی‌ها برای تماشا به منطقه عملیات آمده بودند. او گفته «ما هفته گذشته به دلیل برخی حساسیت‌ها جزئیات این حادثه را منتشر نکردیم، اما حالا ایرانی‌ها مساله را به سمت ما برگردانده‌اند و می‌گویند مانع از آن شده‌اند که ما آن کشتی را توقیف کنیم درحالی که کاملا روشن است که نیروهای ما داشتند بر اوضاع نظارت می‌کردند.»

کشتی‌های تجاری مسلح می‌شوند

مسلح‌سازی کشتی‌های تجاری و تبدیل آنها به شناورهای نظامی از دهه‌ها پیش دارای سابقه بوده است. در سال‌های اخیر اما احتمال ناامنی خطوط تجاری باعث شده برخی کشورها به‌دنبال توسعه سلاح‌هایی برای دفاع از کشتی‌های تجاری خود باشند. روسیه یکی از این کشورهاست که درحال انطباق سامانه پدافند هوایی ارتفاع پایین تور با کشتی‌های تجاری است تا درصورت نیاز شناورهای خود را با آنها تجهیز کند. ایران نیز در این مسیر گام‌هایی برداشته است. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در روز 19 نوامبر سال گذشته میلادی (29 آبان 1399) «ناو اقیانوس‌پیمای شهید رودکی» را به دریا انداخت. این شناور یک کشتی تجاری با طراحی ایتالیا است که برای حمل تا 12 هزار تن محموله ظرفیت دارد. ایران این کشتی را به سامانه‌های پدافند هوایی، موشک‌های ضدکشتی و پهپادهای انتحاری مجهز کرده است. نوع استقرار تسلیحات موجود در کشتی شهید رودکی نشان می‌داد که این تجهیزات به‌سرعت قابلیت نصب روی عرشه را دارند؛ امری که بیشتر نشانگر یک طرح بزرگ برای تبدیل سریع شناورهای تجاری به نظامی درصورت لزوم بود. ایران در پروژه‌های مختلف خود سلاح‌هایی را با کاربردهای چندگانه توسعه داده است که از ظرفیت‌های نبرد دریایی نیز برخوردارند. تهران در سال‌جاری از سامانه پدافند هوایی پیشرفته «زوبین» رونمایی کرد که خود نمونه زمینی سامانه «نواب» است. نواب برای نصب روی شناورها طراحی شده است. این سامانه خود یکی از گزینه‌های تبدیل سریع یک شناور تجاری به سامانه‌های پدافند هوایی در راستای نظامی‌سازی آن است.

درصورت دست زدن آمریکا به ماجراجویی‌های دریایی ایران توانایی و ظرفیت گسترده‌ای برای تبدیل شناورهای تجاری خود به نظامی دارد که می‌توانند درصورت لزوم با تغییر کاربری وظیفه حفاظت از آبراه‌های حیاتی کشور حتی در دریاهای دوردست را برعهده بگیرند. تهران باتوجه به تجربه ناو شهید رودکی حتی می‌تواند به‌جای تبدیل کامل شناورهای تجاری به نظامی تنها با نصب برخی از تجهیزات بدون تغییر کاربری توانایی دفاع از خود را برای کشتی‌های تجاری‌اش فراهم سازد.