جوکر ژاپنی؛ معترض یا بیمار روانی

امیر داوری: به گفته مقامات ژاپن فردی که در متروی توکیو با چاقو به مسافران مترو حمله کرده بود از شخصیت فیلم جوکر الهام گرفته بود. این جوان ۲۴ساله با چاقو ۱۸نفر را زخمی کرد. دولت ژاپن روز دوشنبه این اقدام را «وحشیانه» خواند و آن را محکوم کرد. ضارب پس از حمله با چاقو و اقدام به آتش‌زدن واگن به‌سرعت از سوی نیروهای پلیس دستگیر شد. ضارب به پلیس گفته می‌خواسته فردی را بکشد تا اعدامش کنند. ویدئویی از یکی از شاهدان عینی که در توئیتر منتشر شده، ضارب را نشان می‌دهد که پس از حمله‌اش به تنهایی در قطار نشسته و درحال کشیدن سیگار منتظر است تا پلیس او را دستگیر کند. این جوکر ژاپنی یک پالتوی بنفش و یک پیراهن سبز با کراوات طرح‌دار به تن داشته که یادآور تصویر ظاهری «جوکر» در دنیای بتمن است.

 به گزارش آژانس کیودو و روزنامه سانکی، مظنون در گفت‌وگو با پلیس شخصیت «جوکر» را مورد تحسین قرار داده است. روزنامه سانکی همچنین گزارش داده این جوان «در کار و در رابطه دوستی شکست خورده بود و می‌خواسته که بمیرد.» فیلم جوکر، که شخصیتی با همان نام جوکر کمیک‌های بتمن را داشت به کارگردانی تاد فیلیپس در سال ۲۰۱۹ اکران شد. این فیلم که داستان یک روان‌پریش را به تصویر می‌کشید، مورد تحسین منتقدان قرار گرفت و با این حال با انتقادهایی نیز مواجه شد. جوکر (Joker) یک شخصیت خیالی ابرشرور در کتاب‌های کمیک آمریکایی است. این شخصیت برای اولین‌بار حدود هشتاد سال پیش در نخستین جلد کتاب‌های کمیک بتمن حضور پیدا کرد و یکی از شخصیت‌های منفی داستان‌های بتمن شد. اگرچه هدف اصلی جوکر شخصیت بتمن است، اما او با قهرمان‌های دیگری همچون سوپرمن و واندر وومن جنگیده‌ است. جوکر یکی از برترین شخصیت‌های نمادین فرهنگ عامه و در میان بزرگ‌ترین ابرشروران و شخصیت‌های خیالی کتاب‌های کمیک که تاکنون خلق شده‌‌اند، قرار دارد. داستان جوکر تنیده با روایت بتمن است و به تقابل دنیا و قهرمانی‌ها بتمن می‌ایستد. شاید در نگاه اول جوکر نمونه یک موجود حیله‌گر باشد آن هم با این تعریف اسطوره‌شناسی که برای رسیدن به اهداف خود به روش‌های غیرعادی دست می‌زند، اما در روایت‌های اخیری که هالیوود از زندگی جوکر داشته او فقط یک حیله‌گر خبیث نیست. مخاطب با شخصیت و وقایع زندگی جوکر همراه می‌شود و تماشای دنیای پیرامون از زاویه نگاه جوکر است. این همذات‌پنداری به‌گونه‌ای است که مخاطب خودش را در آینه جوکر می‌‌بیند. اما این موجود معترض به وضع موجود جامعه چگونه نشان داده می‌شود. چنین موجودی که پر است از عقده‌های روانی و در فیلم تاد فیلیپس، فرزند نامشروع و طردشده‌ بروس وِین نماد سرمایه‌داری است، تبدیل می‌شود به نمادی ضدسرمایه‌داری. این جوکر شاید ضد سرمایه‌داری باشد و در ظاهر مردم را به قیام دعوت کند اما مهم‌تر از همه این است که نسخه‌ای که او به‌عنوان اعتراض و تاکید بر آشوب ترسیم می‌کند بیش از آنکه شرایط و اوضاع را بهتر کند، برآمده از یک کنش شخصی است. اگر کسی به روش جوکر بخواهد علیه سرمایه‌داری اعتراض کند، به‌راحتی در همان پازل حاکمیت سرمایه‌داری جای می‌گیرد و نحوه مقابله با آن هم از پیش تعیین شده است. این اپوزیسیون آشوبگر، لقمه چربی است برای هیولای سرمایه‌داری تا به راحتی با حمایت و سرمایه اجتماعی حذف ‌شود.  بنا به شواهد جوکر ژاپنی هم یک بیمار روانی است که دنبال راهی برای خلاصی از زندگی می‌گشته و به‌طور واضح نمی‌تواند، او یک مصلح اجتماعی باشد. شاید بتوان او را نهایتا یک نشانه یا واکنش آنی به جریان‌هایی دانست که زیرپوست ژاپن امروز درحال رخ دادن است. در منظر عموم مردم وقوع چنین اتفاقی در ژاپن کمی عجیب به نظر می‌رسد. این تلقی عمومی درمورد ژاپن وجود دارد که کشوری است توسعه یافته که به دلیل بالا بودن میزان رفاه، کمتر شاهد چنین اتفاقاتی باید باشد. اما آن چیزی که از این کشور مخابره می‌شود خلاف این تصویر عمومی است. با وجود اینکه در این کشور قوانین سختگیرانه‌ای درباره حمل اسلحه وجود دارد اما گفته می‌شود مثلا درچند ماه گذشته دو حمله دیگر در وسایل حمل‌ونقل عمومی توکیو رخ داده است. اوایل ماه آگوست، زمانی که بازی‌های المپیک در پایتخت ژاپن در جریان بود، یک فرد با چاقو در قطاری در حومه ژاپن به افراد حمله کرد که در جریان آن ۱۰ نفر مجروح شدند. پس از آن در ۲۴ آگوست، دو نفر با اسیدسولفوریک در یکی از ایستگاه‌های متروی پایتخت دچار سانحه شدند. واکنش ساکنان سرزمین ژاپن، به اتفاقات پیرامون‌شان عجیب و گاهی فاجعه‌بار است و به دلیل همان تصویر عمومی که از این کشور ارائه شده، همواره در مقابل نگاه جامعه جهانی رصد می‌شود. مثلا در بحران‌های پیشین ژاپن ازجمله بحران بانکی سال ۲۰۰۸ و سقوط بازار سهام و حباب مسکن در اوایل دهه ۹۰ میلادی، آمار خودکشی در میان مردان به‌شدت افزایش یافت. نکته جالب توجه اینکه تاثیرات خودکشی بر اقتصاد ژاپن هم مورد توجه دولت این کشور بود و مثلا افزایش چشمگیر خودکشی و افسردگی در همان سال 2008، منجر به صرف هزینه‌ای نزدیک به ۳۲میلیارد دلار در این کشور شد. از نظر آمار خودکشی، ژاپن در میان چند کشور نخست دنیا قرار دارد و گفته می‌شود در سال ۲۰۰۹ بیش از ۳۲هزار نفر در این کشور آسیای شرقی خودکشی کردند. از کار بیکار شدن و مشکلات مربوط به تامین هزینه‌های درمانی، از علل اصلی افزایش خودکشی و گسترش افسردگی در این کشور عنوان شده است. نکته قابل توجه این است که در یکی، دو سال اخیر و در شرایط همه‌گیری ویروس کرونا، میزان خودکشی بین ژاپنی‌ها افزایش یافته است. براساس آخرین آمارهای دولتی تعداد کل خودکشی‌های کشور ژاپن در ماه آگوست 2020، بیش از 1800 مورد گزارش شده است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته 15درصد رشد داشته است.

 با وقوع اتفاقاتی همچون جوکر ژاپنی، به نظر می‌رسد شکل و شمایل خودکشی در این کشور تغییر کرده و بحران روانی افراد، علاوه‌بر رشد اقتصادی دامنگیر امنیت روانی شهروندان‌شان شده است. به‌خصوص بازتاب این قسمت از اظهارات جوکر ژاپنی در شبکه‌های اجتماعی که گفته بود «فقط می‌خواسته فردی را بکشد تا اعدامش کنند.» باعث افزایش ترس و نگرانی‌ در این کشور شده است.