«فرهیختگان» از میزان استقبال مخاطبان از سینماها، سرنوشت اکران آنلاین و تکلیف انباشت فیلم‌های اکران‌نشده گزارش می‌دهد
مجتبی اردشیری، روزنامه‌نگار: از نوروز امسال که مشخص شد برنامه نمایش فیلم‌ها و مهم‌تر از آن، استقبال مخاطبان، با شرایط نرمال خود همچنان فاصله بسیاری دارد، می‌شد حدس زد که گره کور نجات سینماها در ایران، با فیلم‌های معمولی باز نمی‌شود.
از همان زمان، تمام تخم‌مرغ‌ها در این سبد قرار گرفت که فیلم‌های بفروش ملودرام و کمدی، همزمان روی پرده بروند تا مخاطبان هر دو گونه، بتوانند با استقبال خود، تنور سینماها را گرم کنند. این فرمول در تابستان اجرایی نشد تا این فصل طلایی نیز به مانند اکران‌های نوروز و عیدفطر بسوزد.
با سپری شدن اکران تابستان، همه چشم‌ها به اکران پاییز بود؛ جایی که قرار بود «دینامیت» به‌عنوان یکی از پرمخاطب‌ترین فیلم‌های کمدی، درکنار «قهرمان» فرهادی، رونق‌بخش گیشه سینماها باشد. قرار شد درکنار این دو فیلم، چند فیلم دیگر نیز نمایش داده شود تا مخاطبان کم‌کم به سینماها برگردند.
فیلم‌ها به ترتیب اکران شد اما میزان استقبال، فاصله چشم‌گیری تا نقطه مطلوب داشت. تا امروز که 4 ماه از اکران «دینامیت» می‌گذرد، حدود 870 هزار نفر به تماشای این فیلم نشسته‌اند و گیشه‌‌ای 19 میلیاردی برای این فیلم رقم خورده است.
«درخت گردو» نیز پس از حدود 70 روز نمایش، توانست با 135 هزار مخاطب، 3 میلیارد فروش داشته باشد.
«قهرمان» که امید اصلی گیشه این روزهای سینمای ایران است، تا دیشب که یک هفته از اکران آن می‌گذشت، 115 هزار نفر را به سینماها کشانده و حدود 3 میلیارد هم فروش داشته است.
این آمار و ارقام از سه فیلم پرمخاطب سینماها در شرایطی رقم خورده که قرار بود با نمایش این آثار، گیشه سینماها با یک تکان جدی مواجه شود. هرچند میزان فروش این ماه‌ها، از رشد قابل‌توجهی به‌نسبت سال گذشته برخوردار است، اما این‌طور انتظار می‌رفت که نمایش این سه فیلم، بتواند جهشی در تعداد مخاطبان و میزان استقبال آنها به‌عمل آورد. آن‌گونه که از تصاویر دریافتی از سینماها و آمارهای رسمی مشخص است، هنوز سینما به آن درجه از استقبال نرسیده که بخواهیم برای این گیشه، از تیترهایی همچون «بازگشت مردم به سینماها» یا «آشتی نسبی مخاطبان با سالن‌های تاریک» استفاده کنیم.
گیشه این سه فیلم در شرایطی محقق شده که انتظار می‌رفت این آمارها در مدت‌زمان کمتر و کوتاه‌تری به‌دست بیاید. باور اینکه نماینده سینمای ایران در اسکار 2022 که نام «اصغر فرهادی» را با خود یدک می‌کشد، در 7 روز ابتدایی‌اش، تنها 115 هزار نفر را به سینماها بکشاند، کمی دور از انتظار بود. البته که فیلم فرهادی تا همین جا، یک دلگرمی خوب برای سینماداران و سینمادوستان محسوب می‌شود و می‌توان از نحوه استقبال از آن، به گیشه سینما امیدوار بود؛ چراکه «دینامیت» در سه روز نخست خود، 500 میلیون تومان فروخت و «قهرمان» در همین مدت‌زمان، گیشه یک میلیارد و 800 میلیونی را رقم زد.
آیا واقعا روند استقبال از فیلم‌ها روبه بهبود است؟
شرایط کرونایی در سال گذشته، اوضاعی را رقم زد که فروش 1 میلیاردی برای فیلم‌ها به آرزویی بزرگ تبدیل شده بود. اگر بخواهیم وضعیت سینمای امروز را در قیاس با سال گذشته محک بزنیم، طبیعتا وضع، خیلی بهتر شده و دیگر فروش میلیاردی برای بسیاری از فیلم‌ها یک آرزوی بزرگ محسوب نمی‌شود.
البته که باتوجه به مهار نسبی کرونا و توزیع گسترده واکسیناسیون در کشور، ترس مردم از سالن‌های سینما تاحدود زیادی از بین رفته و اعتماد، به سالن‌های تاریک بازگشته است.
اما آیا این میزان استقبال از فیلم‌های مهم روی پرده، مورد رضایت سینماداران و دفاتر پخش و تهیه‌کنندگان است؟
سپهر پهلوانی، مدیر جوان پردیس ارگ تجریش که سالن‌هایش تا ماه‌ها به‌دلیل نبود فیلم بفروش تعطیل بود، به «فرهیختگان» گفت: «وضعیت استقبال از سینما به‌نسبت ماه‌های گذشته، خیلی بهتر شده، اما هنوز به وضع عادی نرسیده است. این وضعیت هم تنها به‌دلیل نمایش فیلم «قهرمان» است. چون «دینامیت» دیگر فروش خودش را کرده و الان فیلم آقای فرهادی می‌تواند جان دوباره‌ای به سینمای کشورمان ببخشد.»
پهلوانی در ادامه با زیان‌ده دانستن تداوم روند ظرفیت 50درصدی در سینماهای کشور گفت: «درحال حاضر فیلمی مانند «قهرمان» روی پرده است که با استقبال خوبی هم مواجه شده، اما این ظرفیت 50درصدی سینماها، اجازه فعالیت بهتر را از سالن‌ها گرفته است. وقتی بسیاری از مشاغل دارند با تمام ظرفیت کار می‌کنند، سینما به‌عنوان یک مکان امن، چرا باید تنها با نیمی از ظرفیت خود مشغول به‌کار باشد؟ در سه روز پایانی هفته گذشته، سانس‌های «قهرمان» پر بود و درخواست برای سانس‌های اضافه وجود داشت، اما ظرفیت 50درصدی سالن‌ها، مانع از این اقدام می‌شد. حالا که سینما به مخاطبانی دست یافته، این ظرفیت محدود اجازه نمی‌دهد تا زیان‌های فراوان دوران کرونا، برای ما مرتفع شود.»
این مدیر جوان در ارتباط با لزوم تصمیم‌گیری سریع در این مورد گفت: «باید سریعا فکری برای این مشکل اندیشیده شود، چون «قهرمان» قرار نیست برای همیشه پرفروش بماند. تخمین من بر این است که میزان استقبال از این فیلم، بعد از دوهفته فروکش می‌کند و اگر نتوانیم در همین دو هفته، پاسخگوی مخاطبان باشیم، باید دوباره به روزهای سخت فکر کنیم.»
این صحبت‌های پهلوانی در شرایطی مطرح می‌شود که بسیاری از مشاغلی که در دوران کرونا، ملزم به رعایت پتانسیل 50 درصدی خود بودند، هم‌اکنون به‌شکلی عادی مشغول به فعالیت هستند. به‌عنوان مثال اتوبوس‌های بین‌شهری که در دوره‌ای ملزم به رعایت فروش بلیت برای نیمی از صندلی‌های خود بودند، هم‌اکنون بلیت تمام صندلی‌های خود را می‌فروشند و هیچ ظرفیت خالی را در اتوبوس باقی نمی‌گذارند.
حالا وضعیت اتوبوس‌های بین‌شهری که مردم باید برای چند ساعت، همدیگر را بدون ظرفیت خالی تحمل کنند بهتر و درمانی‌تر است یا سینمایی که چندین دستگاه تهویه دارد و نهایتا 90 تا 100 دقیقه از وقت مردم را می‌گیرد؟
سعید خانی که خود سینمادار و تهیهکننده است، این روزها پخش دو فیلم «دینامیت» و «قهرمان» را به‌عهده دارد، در صحبتی کوتاه با «فرهیختگان»، از میزان استقبال مردم اعلام رضایت کرد و گفت: «ظرفیت 50 درصدی برای سینماها در شرایط فعلی ضروری است و میزان استقبال مردم هم از همین میزان ظرفیت، بسیار خوب بوده است.»
ابراهیم عامریان در همین رابطه به «فرهیختگان» گفت: «قطعا وضعیت استقبال مخاطبان از سینما، هنوز به وضع نرمال خودش نرسیده که در این شرایط، علاوه‌بر کرونا، باید به بالا رفتن قیمت بلیت برای سال‌جاری نیز اشاره کنیم.»
این تهیهکننده در ادامه به آماری مصداقی روی آورد و گفت: «درحال حاضر، حدود 870 هزار نفر به تماشای «دینامیت» نشستند. ما قبل از کرونا، فیلم «تگزاس» را روی پرده داشتیم که 2 میلیون و 500 هزار نفر آن را تماشا کردند. یعنی مخاطبان «دینامیت» به یک‌سوم تقلیل یافته است و این آمار نشان می‌دهد مخاطبان سینما، هنوز به سالن‌ها بازنگشته و فاصله معناداری تا شرایط عادی داریم. البته که بخشی از این مخاطبان به‌دلیل بالا رفتن قیمت بلیت، سینما را از سبد ماهانه و سالانه خود خارج کرده‌اند، اما قدر مسلم تعدادشان به اندازه‌ای نیست که به یک‌سوم شرایط عادی سینما تقلیل یابد.»
سعید سعدی که این روزها فیلم «گیسوم» را در قامت تهیهکننده، روی پرده دارد، با ابراز امیدواری نسبت‌به این روند، به «فرهیختگان» گفت: «به‌نظر من این استقبالی که از دو فیلم «دینامیت» و «قهرمان» صورت گرفته، شرایط را به‌نحوی پیش خواهد برد که در آینده‌ای نزدیک سینما به شرایط نرمال خود بازگردد. اما برای رسیدن به این شرایط، هم فیلم خوب و پرفروش نیاز داریم و هم یک اطلاع‌رسانی درست و گسترده. همچنان اعتقاد دارم فیلمی که بازیگر شاخص داشته باشد، حتی در این شرایط هم با فروش خوبی مواجه خواهد شد.»
سعدی که تا چندروز دیگر، فیلم «تومان» را نیز روی پرده می‌برد، ادامه داد: «فیلم «گیسوم» فاقد این چهره‌ها بود و درنتیجه چندان در گیشه، موفق ظاهر نشد، اما فیلم «تومان» که غالب منتقدان و فیلمسازان، تعاریف خوبی از آن به زبان آوردند، احتمالا خیلی بهتر از «گیسوم» عمل خواهد کرد، اما این فیلم نیز با بحران نداشتن چهره شاخص مواجه است.»
آیا پای اکران آنلاین در بحث کاهش تعداد مخاطبان سینما در میان است؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد مخاطبان پلتفرم‌های اینترنتی، این سامانه‌ها را بیشتر برای تماشای سریال‌ها و جنگ‌های هفتگی دنبال می‌کنند.
ضمن آنکه در شرایط کنونی و به‌دلیل کاهش فیلم‌های جدید روی پرده، میزان قاچاق فیلم‌ها نیز کاهش یافته است و بنابراین، نه پلتفرم‌ها و نه شبکه‌های ماهواره‌ای نمی‌توانند رقیبی جدی برای سینما محسوب شوند.
در این میان، قرار بود با اکران آنلاین، بخشی از صف طولانی فیلم‌های آماده اکران که حدود 150 فیلم است، کاسته شود؛ تصمیم مهمی که حداقل تا امروز به واقعیت تبدیل نشده و بسیاری از فیلم‌هایی که ازطریق اکران آنلاین به‌دست مردم رسیده، در سینماها نیز نمایش‌های ولو محدودی را تجربه کرده‌اند.
ضمن آنکه بحث قاچاق زودهنگام فیلم‌های اکران آنلاین در همان نخستین ساعات انتشار، دیگر دلیل مهمی است که کمتر سینماگری را راضی به عرضه اثرش در این پلتفرم‌ها می‌کند.
بنابراین اکران آنلاین که قرار بود بازوی اجرایی سالن‌های سینما در بحث کاهش فیلم‌های آماده نمایش باشد، خود به قطبی تبدیل شده که این روزها به میدان تولید فیلم نیز ورود کرده و از این‌رو، بار روی دوش سینماها را بیشتر هم کرده است.
اکران آثار دپوشده چگونه ممکن می‌شود؟
سینمای امروز ایران اکنون در جایگاهی قرار دارد که یکی از اصلی‌ترین معضلاتش، تهدید سرمایه است. فیلم‌هایی که مابین سال‌های 97 تا 1400 تولید شده و هنوز فرصت اکران پیدا نکرده‌اند.
در این میان، نمایش فیلم‌های «دینامیت» و «قهرمان» و استقبال نسبی مخاطبان از این فیلم‌ها، این دلخوشی را فراهم آورده که صاحبان آثار، ریسک نمایش فیلم خود را در بازه کنونی به جان خریده و فیلم‌های بیشتری روانه سالن‌های سینما شود.
اما آنچه از اکران این دو فیلم پرمخاطب نصیب سینما شد، تقاضای صاحبان آثار نفروش برای نمایش اثرشان بود. فیلم‌هایی که حتی در شرایط عادی سینما نیز چندان با استقبال مواجه نمی‌شدند، حال درپی آن هستند تا در این فضای ایزوله، روی پرده رفته و جای آثار پرفروشی که منتظر زمان بهتری برای نمایش هستند را پر کنند.
سپهر پهلوانی، مدیر پردیس ارگ با انتقاد از این شیوه نمایش فیلم به «فرهیختگان» گفت: «سیاستگذاران سینمایی قصد دارند با نمایش انبوه فیلم‌های کم‌مخاطب در یک بازه زمانی کوتاه، به‌اصطلاح، انبار خود را خالی کنند و تلاش می‌کنند به این شیوه، صف فیلم‌های آماده نمایش را ولو با فیلم‌سوزی ناخواسته‌ای که شکل می‌گیرد، کوتاه کنند. آنها به‌جای آنکه قدرت ریسک صاحبان آثار پرفروش را بالا ببرند، حال درصدد هستند به این شیوه، از تعداد فیلم‌ها بکاهند. می‌خواهند هجمه درست کنند که ما تا پایان پاییز، 10 فیلم را اکران می‌کنیم، اما عمده این فیلم‌ها، نفروش هستند و تاثیری بر گیشه سینماها نمی‌گذارند.»
پهلوانی با ارائه پیشنهاداتی برای عبور از این وضعیت گفت: «باید یک برنامه‌ریزی اصولی صورت بگیرد، چون تعداد فیلم‌هایی که می‌توانند در اکران سینماها موفق باشند، مشخص هستند. این فیلم‌ها باید کارشناسی شده و در یک بازه معین و با فاصله از یکدیگر روی پرده بروند. به این ترتیب سینماها در تمام مواقع سال، فیلم‌های پرمخاطب دارند.»
ابراهیم عامریان نیز در این زمینه به «فرهیختگان» گفت: «ما باید این حقیقت را بپذیریم که در هیچ سالی، تمام تولیدات سینمای ایران، قابلیت فروش بالا را نداشته‌اند. تا همین قبل از کرونا، بین 70 تا 80 فیلم در سینماها روی پرده می‌رفت، اما نهایتا 10 فیلم می‌توانستند به فروش‌های بالا دست پیدا کنند و مابقی، با ضررهایی بزرگ بدرقه شدند و تاثیری در فروش کلی سینمای ایران نداشتند. الان هم ارقامی از تعداد فیلم‌های آماده اکران منتشر شده که حتی اگر بر فرض این تعداد فیلم 300 عنوان هم باشند، تنها 20 فیلم از این تعداد، بفروش بوده و قابلیت تاثیرگذاری روی گیشه سالیانه سینمای ایران را دارند و مابقی فقط ساخته شده‌اند.»
عامریان که خود دو فیلم «انفرادی» و «نارگیل» را در نوبت اکران دارد، به ذکر راهکاری برای برون‌رفت از این شرایط پرداخته و می‌گوید: «حواس مدیران سینمایی باید روی نمایش فیلم‌های بفروش جمع باشد. فیلم‌هایی که ابتدا سینماها را با رونق مواجه می‌کنند و سپس با حضور در اکران آنلاین، تماشاگران را به آن پلتفرم‌ها سوق می‌دهند. فیلم‌های نفروش هم باید مستقیم به اکران آنلاین هدایت شوند؛ چراکه نمی‌توانند تغییری را در گیشه رقم بزنند، بنابراین نمایش فیلم‌هایی که می‌توانند رونق گیشه را تضمین کنند، باید به‌عنوان اصل مهم مدیران سینمایی قرار بگیرد. به این ترتیب، دیگر صف چندانی پشت در اکران وجود نخواهد داشت و این معضل نیز حل خواهد شد.»
صحبت‌های عامریان در شرایطی، حکم راهکار برای برون‌رفت از معضل تعداد بالای فیلم‌های آماده اکران را دارد که کمتر تهیهکننده و کارگردانی راضی به نمایش و رونمایی از فیلم خود در اکران آنلاین می‌شود. آنها معتقد هستند همین اکران نصفه‌ونیمه، مبالغی را دراختیار آنها قرار می‌دهد که اکران آنلاین درپی قاچاق لحظه‌ای‌اش نمی‌تواند، که اگر این‌طور بود این تعداد تهیهکننده و کارگردان، هیچ‌گاه 20 ماه منتظر نمایش نمی‌ماندند و در همان ماه‌های ابتدایی، فیلم خود را به اکران آنلاین می‌سپردند.
این سوال را از خود عامریان پرسیدیم. او در پاسخ به این پرسش که 4 ماه پس از اکران «دینامیت» و فروش 19 میلیاردی کنونی، آیا به اکران آنلاین هم فکر می‌کند، گفت: «خیر. فعلا برنامه‌ای برای اکران آنلاین «دینامیت» نداریم. می‌خواهیم در ابتدا به مخاطب 2 میلیونی در سینما برسیم و سپس فیلم را وارد اکران آنلاین می‌کنیم؛ اتفاقی که قطعا برای امسال رخ نمی‌دهد و در سال 1401 محقق خواهد شد.»
از همین گزاره ساده می‌توان نتیجه گرفت که وقتی صاحبان یک فیلم، 4 ماه پس از اکران عمومی، با گیشه 19 میلیاردی، حاضر به نمایش فیلم خود در اکران آنلاین نیستند، بنابراین دیگر فیلم‌ها با تصور اینکه فروش خوب و حتی متوسطی در گیشه دارند، قید اکران آنلاین را زده و بنابراین نمی‌توان چندان روی گزینه «اکران آنلاین» به‌عنوان اهرمی برای کوتاه کردن صف فیلم‌های آماده نمایش حساب باز کرد.
فیلم‌سوزی؛ هشدار برای یک تهدید جدی
آمار گیشه سینماها در شرایط کنونی در شرایطی رقم خورده که تمام گیشه دراختیار تنها سه فیلم «دینامیت»، «درخت گردو» و «قهرمان» قرار داشته و مابقی آثار، مهندسی خاصی بر میزان فروش و تعداد مخاطبان ندارند. این هشدار در شرایطی جدی‌تر به‌نظر می‌رسد که قرار است تا انتهای پاییز، حدود 10 فیلم دیگر هم روی پرده برود.
البته که باید در گیشه این سه فیلم، به یک نکته مهم نیز توجه داشت و آن اینکه، در شرایط فعلی تقریبا تمامی سینماهای کشور مشغول نمایش این سه اثر بوده و فیلم‌های دیگر به‌جز سانس‌های مرده، عایدی چندانی نصیب‌شان نمی‌شود. بنابراین وقتی می‌گوییم فیلم «قهرمان» موفق شد در سه روز ابتدایی نمایش خود، گیشه 1 میلیارد و 800 میلیون تومانی داشته باشد، یعنی آنکه هم تعداد سالن‌های نمایش‌دهنده فیلم در تهران و شهرستان‌ها بیشتر شده و هم فیلم، رقیب چندانی در حوزه ملودرام ندارد. بنابراین نباید از این آمار سرمست شد که مثلا «فروشنده» فرهادی در روز نخست نمایش خود، 23 هزار نفر را به سینماها کشاند و «قهرمان» پذیرای 11 هزار نفر در روز نخست نمایش خود بود. بنابراین باید به دید امیدوارانه به ماجرا نگریست که شرایط کنونی در بهترین حالت، نیمی از شرایط نرمال سینماها را پوشش می‌دهد.
دلیلش هم آن است که فیلم «فروشنده» در روزی که 23 هزار نفر را به سینماها کشاند، تنها در 19 سینمای تهران نمایش داشت، حال آنکه «قهرمان» روز نخست خود را در 38 سینما و پردیس پایتخت آغاز کرد. علت این اتفاق، نبود فیلم دیگری در این ژانر برای سینماداران است و بنابراین طبیعی است که تمام سینماهای پایتخت و شهرستان‌ها، یا «قهرمان» را نمایش دهند یا «دینامیت» را.
تهدید جدی‌تر زمانی است که بدانیم با آغاز اکران فیلم‌های جدید نیز سینمادارها، علاقه چندانی به تغییر این دو فیلم پرفروش ندارند و کاملا طبیعی خواهد بود که دامنه نمایش فیلم‌های «مسعود اطیابی» و «اصغر فرهادی» را تا جشنواره فیلم فجر، طولانی ببینیم.
این، یک نوع فیلم‌سوزی نسبتا جدید است که در اثر بلبشوی فعلی در سینماها و نبود نظارت جدی بر فعالیت سینماها رقم خورده است. دلیل این میزان مماشات با سالن‌داران نیز جبران بخشی از زیان‌های ایام کرونایی آنهاست. زیانی که به سوخت شدن فیلم‌ها تبدیل می‌شود. وگرنه با شرایطی که شورای صنفی نمایش برای آثار پرفروش گذاشته، چرا نباید میزان استقبال از اکران، بیشتر از شرایط فعلی باشد؟ موضوع دقیقا به همین مورد فیلم‌سوزی و اصرار سینمادارها بر نمایش «دینامیت» و «قهرمان» تا مدت‌های مدید برمی‌گردد.
ابراهیم عامریان که این روزها کمدی «دینامیت» را روی پرده دارد، به «فرهیختگان» گفت: «سیاست تیم جدید سینمایی در مواجهه با این حقیقت را نمی‌دانم، اما سینماداران وضع مناسبی ندارند. دو سال است دارند ضرر می‌دهند و اکران هر فیلمی به‌جز فیلم‌های پرفروش، به ضرر آنهاست و طبیعی است قبول نکنند هر فیلمی را در سینماهایشان نمایش دهند. وقتی قرار است پول برق و دیگر استهلاک سالن، از گیشه نمایش فلان فیلم نفروش بیشتر باشد، سینماداران زیان‌دیده چرا باید نسبت‌به نمایش آن اقدام کنند؟»
تهیهکننده «تگزاس» این تهدید را کاملا جدی عنوان کرد و افزود: «در جلسه‌ای که با سینماداران داشتیم، خودشان هم روی این نظر متفق بودند که باتوجه به شرایط خاص کنونی و انباشت فیلم‌های بسیار، هر فیلمی را در سینما اکران نکنند.»
بنابراین وقتی سینماداران به صراحت اعلام کرده‌اند که احتمالا از دستورات شورای صنفی تخطی کرده و مطابق با الگوی سرگروه‌ها به نمایش فیلم نمی‌پردازند، باید منتظر یک بلبشوی دیگر که به یک فیلم‌سوزی بزرگ منجر می‌شود، بود.
مطالب پیشنهادی
