روایت جنگ؛ اشک‌ها و لبخندها

مهدی بختیاری، روزنامه‌نگار: برخی پژوهندگان حوزه تاریخ معتقدند هر اتفاق و رویداد را می‌بایست لااقل صد سال پس از آن مجدد بازخوانی کرد تا در نبود افراد دخیل یا ذی‌نفع در آن حادثه، به نگارندگان و پژوهشگران اجازه بدهد فارغ از ملاحظات و تصرفات موافقان و مخالفان نسل اول-که طبیعتا نسبت به‌ آن حوادث جبهه‌گیری شخصی نیز دارند- موشکافانه‌تر و صریح‌تر به جزئیات بپردازند؛ هرچند اینکه چه کسی یا کسانی قرار است راوی این رویدادها باشند، اهمیتی ویژه دارد. اکنون بیش از 40 سال از آغاز جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه ایران و بیش از 30 سال از پایان آن می‌گذرد. در طول این سال‌ها روایات مختلفی از این طولانی‌ترین جنگ قرن بیستم و مهم‌ترین رویداد تاریخ انقلاب اسلامی نگاشته و بیان شده و از دل آن بسیاری از نکات و جزئیات بیرون آمده که اغلب سرمنشأ مباحثات و مجادلات گسترده و حتی نزاع‌های مختلف شده است. اینکه «جنگ چرا و چگونه آغاز شد، چرا 8 سال ادامه پیدا کرد و چرا درنهایت با آن شکل به پایان رسید؟»، سرفصل‌های مهم‌ترین مقاطع این جنگ است و در دل خود موضوعات متعددی دارد که هرکدام می‌تواند به بحثی طولانی میان موافقان و مخالفان تبدیل شود. روایت جنگ اما در کنار شیرینی تاریخی خود، سختی مضاعفی هم دارد. یک سختی شاید به همان دلیلی باشد که در ابتدای این متن به آن اشاره شد؛ هنوز نسل‌هایی که مستقیم در این رویداد مهم نقش‌آفرینی کردند و نسل‌هایی که در سطوح پایین‌تر با آن مواجه شدند، حاضرند و بسیاری خود را صاحب‌نظر و روایت خود را فصل‌الخطاب می‌دانند و هرآنچه برخلاف آن گفته شود یکسره مردود می‌شمارند. سختی دوم آن است که ما با یکی از مهم‌ترین نمادهای یک ملت مواجهیم؛ مقطعی که به بخش جدانشدنی از فرهنگ و هویت ملی ایران تبدیل شده است و هرچه این پیوند مستحکم‌تر و ناگسستنی‌تر، روایت صریح و بدون لکنت آن نیز دشوارتر. خون بیش از 200 هزار زن و مرد، پیر و جوان که در پای این ایمان و عقیده نهفته در پس این جنگ ریخته شده، هر قلمی را در نقد و روایت صریح از آن می‌لرزاند. بااین‌حال، جنگ تحمیلی از آنجا که فرآیندی انسانی بوده (به این معنا که انسان‌ها -هرچند عزیز و پاک- رقم‌زننده آن هستند) می‌تواند دارای نکات ضعف و قوت زیادی باشد؛ چه آنکه جوانان ایران به‌عنوان مهم‌ترین فعالان این صحنه بزرگ، بدون هیچ تجربه قبلی در بزرگ‌ترین میادین نبرد در برابر استخوان‌خردکرده‌های متکی به پشتیبانی ابرقدرت‌های شرق و غرب آن روز ایستادند. دفاع مقدس همچون هر رویداد تاریخی، مملو از پیروزی‌ها و شکست‌ها و اشک‌ها و لبخندهاست، و بیان پیروزی‌ها در کنار شکست‌هاست که می‌تواند اوج ایثار و ازخودگذشتگی و البته عقلانیت مبتنی‌بر انقلابی‌گری جوانان، فرماندهان و رهبران آن روز این مرز و بوم را به نمایش بگذارد. از سوی دیگر، مسیر تحریف و تاریخ‌سازی در این حوزه خاص، بیش از یک دهه است که با سرعتی چشمگیر آغاز شده و ایستادگی در برابر این موج خصمانه تکلیفی است بر دوش محققان و پژوهندگان آزاده و منصف. بی‌عملی و رکود آرمان‌ستیزانه دهه هفتاد، به‌علاوه بی‌تدبیری‌های دهه هشتاد در حوزه امور فرهنگی انقلاب اسلامی، زمینه لازم برای توفان وارونه‌نمایی در دهه ۹۰ را فراهم کرد، تا جایی که عالی‌ترین مقام راهبری نظام جمهوری اسلامی، در حکم انتصاب ریاست صداوسیما در سال ۱۴۰۰، «مقابله با امواج خصمانه تحریف و تفتین» را به‌عنوان یکی از ماموریت‌های مدیریت جدید، تعیین کردند. با این تفاسیر، روایت آنچه در این جنگ 8 ساله گذشت؛ در کنار آن بخش هویتی و اعتقادی، در بستر تاریخ هم نیازمند یک واکاوی دقیق و صریح است که ما در مجموعه «مثبت نگاتیو» سعی کردیم تا جایی که توانش را داریم به آن پردازیم. برنامه «مثبت نگاتیو» -همان‌طور که از اسم آن نیز می‌توان فهمید- پیوستی بر مجموعه موفق «نگاتیو» است که برخی نادیده‌ها و ناشنیده‌های جالب و جذاب از دفاع مقدس و رزمندگانی که آن افتخارات را رقم زدند، به نمایش می‌گذارد و از این منظر بسیار موردتوجه مخاطب عام قرار گرفته و نقطه قوتی برای شبکه مستند سیما محسوب می‌شود. آنچه در «مثبت نگاتیو» خواهید دید، -همان‌طور که سعی کردیم در قسمت‌های پخش‌شده نیز همین‌گونه باشد- نه یک روایت جدید از جنگ، بلکه روایتی عمیق‌تر و جزئی‌تر است که تلاش شده در دایره انصاف قرار داشته باشد. با ذکر این نکته که هرچقدر هم این رویداد -بحق- برای هویت و ذهن هر ایرانی مومن و میهن‌دوست، مقدس و پاک باشد، لاجرم تیغ تیز تاریخ تنها به واکاوی و بیان زیبایی‌ها نمی‌پردازد. بدیهی است در این مسیر، نظرات و انتقادات همه مردم ایران از هر طیف و سلیقه می‌تواند یاری‌گر ما در پیمودن این مسیر باشد.