عربستان به‌دنبال «کامبک»

سیدمهدی طالبی، روزنامه‌نگار: تا بعدازظهر روز شنبه عربستان سعودی، بحرین و کویت به دلیل دفاع جرج قرداحی وزیر اطلاع‌رسانی لبنان از «حق دفاع از خود» مردم یمن در برابر حملات ائتلاف متجاوز عربی، سفرای این کشور را از خاک خود اخراج کرده‌اند. ریاض علاوه‌بر این اقدام سفیر خود در بیروت را نیز فراخوانده است. منابع خبری همچنین می‌گویند دیگر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس نیز به‌دنبال اتخاذ تصمیمات مشابهی علیه لبنان هستند. این کشورها قصد دارند همانند عربستان واردات از لبنان را متوقف سازند.

این اقدام در شرایطی صورت می‌گیرد که اظهارات قرداحی به دوران پیش از وزارتش باز می‌گردد. از سوی دیگر در هفته گذشته سعودی‌ها یک موسسه مالی وابسته به مقاومت لبنان را در لیست تروریستی خود قرار دادند؛ اقدامی که نشان می‌دهد بحران دیپلماتیک فعلی بخشی از یک طرح بزرگ‌تر است. سعودی‌ها پس از خارج ماندن از معادله تشکیل دولت جدید لبنان به‌دنبال نشان دادن نارضایتی خود از کم‌رنگ شدن نقش‌شان در بیروت هستند.

  وزیر لبنانی چه گفته؟

روز دوشنبه هفته گذشته مصاحبه‌ای از جورج قرداحی پخش شد که نشان می‌داد وی از مقاومت مردم یمن در برابر عربستان سعودی و متحدانش دفاع کرده است. قرداحی در مصاحبه تاکید کرد مردم و دولت یمن در سال‌های اخیر تنها در برابر تهاجم خارجی از خود دفاع کرده‌اند. او در جریان مصاحبه پیرامون تحولات یمن گفته بود: «تجاوز وحشیانه به یمن که هشت سال از آن می‌گذرد، باید متوقف شود. آنچه یمنی‌ها انجام می‌دهند، حقوق قانونی آنها در دفاع از خود است و من پایداری مردم یمن در قبال این تجاوز را ارج می‌نهم.»  وزیر اطلاع‌رسانی لبنان همچنین اعلام کرده بود ائتلاف سعودی خانه‌، روستاها و حتی مراسم‌های عروسی و تشییع‌جنازه را نیز در یمن بمباران می‌کند. او چنین جنگی را که چندین سال بدون نتیجه خاصی ادامه داشته «بیهوده» توصیف کرده و تاکید کرد «زمان پایان این جنگ فرا رسیده است.»

جرج قرداحی در دولت میقاتی به‌عنوان وزیر اطلاع‌رسانی برگزیده شد و پیش از آن یک خبرنگار و فعال رسانه‌ای مشهور بود. وی اظهاراتش علیه تجاوزگری سعودی‌ها در جنگ با یمن را در برنامه‌ای تلویزیونی معروف به «برلمان شعب» (پارلمان مردم) گفته بود.

قرداحی پس از انتشار مصاحبه‌اش و واکنش شدید رسانه‌های وابسته به عربستان اعلام کرد قصد توهین به عربستان و امارات را نداشته است. وزیر اطلاع‌رسانی لبنان می‌گوید این مصاحبه در روز پنجم ماه آگوست سال جاری (14 مرداد) انجام شده است. این تاریخ تقریبا یک ماه پیش از دوران وزارت وی است. قرداحی روز 10 سپتامبر (19 شهریور) عضو کابینه شد.  پس از انتقاد سعودی‌ها و وابستگان‌شان به وزیر اطلاع‌رسانی لبنان، حزب‌الله در بیانیه‌ای از اقدام او قدردانی کرده است. حزب‌الله در بیانیه خود آورده است: «به صورت قاطع هرگونه درخواست برای برکناری قرداحی یا مجبور کردن وی به استعفا را رد می‌کنیم.» این حزب می‌گوید درخواست‌های خارجی برای برکناری وزرای دولت، تجاوزی آشکار به کرامت و حاکمیت لبنان است.

  طرفین دعوا چه می‌گویند؟

سه کشور عربستان، امارات و بحرین که در میان کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس مواضعی همسوتر از دیگر اعضا با یکدیگر دارند، روز چهارشنبه در اعتراض به اظهارات جورج قرداحی، سفرای لبنان را به وزارتخانه‌های خارجه خود فراخواندند تا مراتب اعتراض خود را به اظهارات وزیر اطلاع‌رسانی دولت این کشور نشان دهند.

عربستان سعودی جمعه ۷ آبان (۲۹ اکتبر) به سفیر لبنان در این کشور اطلاع داد که باید طی ۴۸ ساعت خاک این کشور را ترک کند و از سوی دیگر نیز تمامی واردات خود از لبنان را متوقف کرد. پس از آن نیز بحرین و کویت سفرای لبنان را از کشورشان اخراج کردند. روز گذشته شبکه تلویزیونی MTV لبنان، به نقل از یک منبع آگاه در شورای همکاری خلیج‌فارس، مدعی شد تمامی کشورهای عضو شورای سفرای لبنان را از خاک‌شان اخراج خواهند کرد.  نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور لبنان پس از تصمیمات دیپلماتیک و تجاری عربستان سعودی علیه لبنان با یکدیگر گفت‌وگو کرده و از وزیر اطلاع‌رسانی درخواست کردند در برابر ماجرای پیش‌آمده، «تصمیم مناسب» بگیرد. چنین درخواستی از قرداحی به معنای آن است که وی باید در این شرایط استعفا دهد.

نجیب میقاتی، نخست‌وزیر لبنان روز گذشته با صدور بیانیه‌ای از اقدامات عربستان علیه کشورش ابراز تاسف کرد. در این بیانیه که شامگاه جمعه منتشر شد، آمده است: «ما همواره مخالفت خود را با هرگونه توهین به عربستان سعودی اعلام کرده‌ایم و در دوره گذشته خواهان اصلاح کاستی‌ها در روابط بین دو کشور برادر بوده‌ایم و در بیانیه وزارتی تاکید کرده‌ایم یکی از اولویت‌های دولت ما باید تلاش برای احیای روابط تاریخی بین لبنان و برادران عرب آن باشد.» نخست‌وزیر لبنان در ادامه این بیانیه آورده است: «ما دو روز پیش هم تاکید کردیم موضع جورج قرداحی که قبل از تصدی منصب وزارتی او بیان شده بیانگر نظر دولت نیست و ما بر اهتمام خود بر روابط لبنان با کشورهای حاشیه خلیج(فارس) تاکید کردیم و ابراز امیدواری کردیم روابط لبنان و عربستان سعودی به‌طور خاص و لبنان و کشورهای عربی به‌طور کلی قدرت خود را بازیابند.»

  دلیل اصلی ماجرا چیست؟

ریشه اصلی ماجرای روزهای اخیر لبنان به سلسله اتفاقاتی باز می‌گردد که باعث شد نقش عربستان سعودی در معادلات لبنان به‌شدت کاهش یافته و این کشور توسط بازیگران خارجی و داخلی لبنان طرف معامله شناخته نشود. عربستان پیش‌تر همانند آمریکا تاکید داشت حزب‌الله لبنان تحت هیچ شرایطی نباید در دولت آتی لبنان حضور داشته باشد؛ با این‌حال پس از تغییرات رخ داده پس از ارسال سوخت از ایران به لبنان، آمریکا سقف خواسته‌های خود را متناسب با شرایط پایین‌تر آورد اما سعودی‌ها با اصرار برخواسته خود از قافله تشکیل دولت عقب ماندند تا در تفاهم و تعامل دیگران، دولت در بیروت برخلاف نظر ریاض تشکیل شود.  ماجرای اصلی از زمانی آغاز شد که سیدحسن نصرالله دبیرکل حزب‌الله لبنان در روز 28 مرداد اعلام کرد حزب متبوعش تصمیم گرفته تا برای رهایی شهروندان لبنانی از محاصره اقتصادی دست به واردات سوخت از ایران بزند. او سپس این کشتی‌ها را از هنگام حرکت در حکم خاک لبنان دانسته و به طرف‌های متخاصم هشدار داد در صورت خرابکاری در مسیر انتقال سوخت، پاسخی مستقیم به این اقدام خواهد داد. این مساله با مواضع مثبت بسیاری از گروه‌ها و مردم لبنان مواجه شد تا جایی‌که حتی مورد تقدیر جریانات رقیب مقاومت نیز قرار گرفت.  در حوزه راهبردی نیز این تصمیم اقدامی «دنباله‌دار» تلقی شد که تنها به حوزه سوخت منحصر نمی‌شود. حزب‌الله لبنان پیش‌تر اعلام کرده بود «دست بسته» نظاره‌گر گرسنه ماندن مردم کشورش نخواهد ماند و دست به اسلحه خواهد برد. اقدام این حزب در خرید سوخت از ایران و اعلام کشتی‌ها درحکم خاک لبنان در واقع گامی ابتدایی برای ورود به سلسله اقدامات متقابل علیه محور متخاصم با مقاومت بود. مقامات غربی اگر پس از این اقدام نرمشی نشان نمی‌دادند این برنامه به گام‌های بعدی نیز می‌رسید؛ جایی که امکان داشت تهدیداتی متوجه دیگر منافع آمریکا در منطقه نیز بشود. از این‌رو با کاهش فشارهای جبهه غربی دولت میقاتی در روز 19 شهریور تشکیل شد. تنها یک هفته بعد نخستین محموله سوخت ایران به بندر بانیاس سوریه رسید تا از آنجا به لبنان منتقل شود. رسانه‌ها می‌گویند دولت جدید لبنان با تفاهم ایران و فرانسه و همچنین چراغ سبز نسبی آمریکا تشکیل شده است. در این میان اما هیچ‌کدام از طرفین ریاض را جدی نگرفته‌اند تا سعودی‌ها پس از تشکیل دولت با راه‌اندازی بازی‌های رسانه‌ای و دیپلماتیک به دنبال نشان دادن جایگاه خود باشند.

  نقطه تمرکز اقدامات عربستان کجاست؟

ارزش پول ملی لبنان در ماه‌های اخیر تا 90 درصد سقوط کرده است. اصلی‌ترین دلیل این سقوط به کمبود ارز در این کشور باز می‌گردد. به همین جهت مسدودسازی مسیرهای دستیابی لبنان به ارز می‌تواند به تشدید بحران موجود در این کشور بینجامد. کشورهای حاشیه جنوبی خلیج در سال 2019 تقریبا 30 درصد صادرات لبنان را به خود اختصاص داده بودند. این میزان نشان‌دهنده اهمیت این بازار برای صادر‌کنندگان لبنانی به‌ویژه در شرایط بحرانی این کشور است. با این حال به‌طور کلی میزان صادرات لبنان در برابر نیازهای این کشور به‌شدت کمتر است و از بین رفتن کل آن نیز وضعیت بد فعلی لبنان را گرچه بدتر خواهد کرد اما آن شرایط نیز غیرقابل تحمل‌تر از وضعیت فعلی نخواهد بود. به نظر می‌رسد تنها آورده سروصدای اخیر برای عربستان و متحدانش به‌طور مجموع تنها استعفای وزیر اطلاع‌رسانی در دولت لبنان باشد.