زهرا رمضانی، روزنامه‌نگار: شورای عالی انقلاب فرهنگی مهم‌ترین نهاد سیاستگذاری در عرصه فرهنگ و علم کشور به‌شمار می‌رود که عمری به‌اندازه انقلاب اسلامی دارد. نهادی که اتاق فکر فرهنگ حاکمیت بوده و ورودش به عرصه علم و فناوری هم باعث تدوین اسناد مهمی در این حوزه شده است. علی‌رغم جایگاه ویژه این نهاد در ریل‌گذاری حوزه‌های علمی و فرهنگی، اما باید گفت دولت‌های یازدهم و دوازدهم عملا نه‌تنها تلاشی برای اجراسازی اسناد تدوین‌شده توسط این شورا نکرد، بلکه در برهه‌هایی خود شورای عالی انقلاب فرهنگی را نیز درگیر حواشی زیادی کرد. حواشی که باعث شد تا هشت‌سال گذشته، دوران رخوت در شورا تلقی شود. به‌عبارت صحیح‌تر رئیس‌جمهور که رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی به‌شمار می‌رود، نقش تعیین‌کننده‌ای نه‌تنها در تحقق اسناد این شورا دارد، بلکه می‌تواند مسیر را برای تدوین اسناد مختلف در این شورا هموار کند؛ کاری که در دوران مسئولیت حسن روحانی در هر دو جنبه به‌حالت سکون درآمده بود.

رئیسی که شورای عالی انقلاب فرهنگی را به حالت سکون درآورد

حسن روحانی که از مرداد 92 تا 1400 رئیس این شورا بود؛ عملا در دولت دوم خود نه‌تنها در بسیاری از جلسات این شورا شرکت نمی‌کرد، بلکه اجازه برگزاری جلسات را نیز به نایبان خود نمی‌داد؛ به‌طوری‌که شورا بهمن 97 تا خرداد 98 یعنی نزدیک به پنج‌ماه را بدون برگزاری حتی یک جلسه، سپری کرد. البته پیش از این بازه زمانی هم برخی جلسات شورا به دلیل شرکت نکردن رئیس‌جمهور در جلسات، لغو شده بود تا جایی که بالاخره سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بالاخره در اسفند 97 در واکنش به تعویق‌های مکرر گفته بود: «در هفته‌های گذشته رئیس‌جمهور مشغله‌های زیادی داشتند و سه‌شنبه‌هایی که مربوط به جلسات شورای عالی انقلاب فرهنگی بوده است، وی در سفرهای استانی و بین‌المللی بوده و همین موضوع سبب برگزار نشدن جلسات است.»  نکته قابل‌توجه درباره شورای عالی انقلاب فرهنگی در دوران روحانی این است که از زمان حضور او تا وقتی‌که دولت را تحویل داد، کمتر از 100 جلسه در شورا برگزار شده بود، جلساتی که عموم آنها هم مربوط به مصوبات انتصابی بوده است. مساله مهم دیگر در دوران روحانی این است که شاید مصوبات مهمی نیز در عرصه‌های مختلف علمی و فرهنگی توسط شورا و شوراهای اقماری آن به تصویب رسیده باشد، اما تعلل رئیس‌جمهور قبلی در ابلاغ این مصوبات به حدی بوده که در عمل بخش قابل‌توجهی از آنها هنوز در راهروهای ساختمان این شورا باقی مانده است.  بی‌اعتنایی حسن روحانی به مهم‌ترین مرکز تصمیم‌گیر در حوزه فرهنگ و علم و فناوری کشور تنها به تعطیل کردن جلسات ختم نمی‌شد، بلکه سال 97 درگیری لفظی میان او و برخی از اعضای حقوقی و حقیقی باعث شد فعالیت شورا تا مدت‌ها تحت‌الشعاع قرار بگیرد؛ درگیری‌های چندباره او با اعضا، بار دیگر شورا را به خط اصلی رسانه‌ها در آن سال تبدیل کرد. شاید مهم‌ترین حاشیه ایجادشده از این دست در شورا را بتوان به بحث‌وجدل میان روحانی و رحیم‌پور‌ازغدی آن هم بر سر نحوه اعلام گرانی بنزین دانست؛ درگیری که روحانی ترجیح داد جلسه را به نشانه اعتراض به این عضو حقیقی ترک کند. البته درگیری لفظی میان او و عزت‌الله ضرغامی آن هم بر سر فیلترینگ فضای مجازی و حواشی ایجادشده پیرامون آن را هم می‌توان از دیگر دستاوردهای روحانی در مدت سکانداری شورا دانست، از طرف دیگر شاید بتوان تعطیل کردن جلسات شورا و شورای عالی فضای مجازی را یکی از مهم‌ترین نقاط ضعف در کارنامه روحانی دانست.

  مصوبات خاک‌خورده‌ای که بالاخره ابلاغ شدند

امروز اما با روی کار آمدن دولت جدید و تغییر بخش قابل‌توجهی از اعضای حقوقی، امیدها برای بازگشت این شورا به جایگاه اصلی خود زنده شده است. به‌ویژه اینکه سید ابراهیم رئیسی به‌عنوان رئیس شورا در همین مدت کوتاه در اختیار گرفتن سکان شورا، بخش قابل‌توجهی از مصوبات بر زمین‌مانده را برای اجرا، به دستگاه‌های متولی ابلاغ کرده است. با نگاهی به اخبار منتشرشده مرتبط با شورا آن هم در دوران روی کار آمدن دولت سیزدهم می‌توان تا حدی امیدوار بود که قرار است اتفاقات قابل‌قبولی در این زمینه رخ دهد. به‌طوری‌که در 27 مهر امسال، 11 مصوبه توسط رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی به دستگاه‌های مختلف ابلاغ شد و جالب اینجاست که به اذعان عاملی، از این تعداد 10 مصوبه مربوط به مصوبات ابلاغ‌شده در دوره گذشته است، ابلاغ مصوباتی مانند «اصلاح و تکمیل بند 6 ماده 5 آیین‌نامه تشکیل هیات عالی جذب اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی» و مصوبه «اصلاح تبصره ماده 5 مصوبه اصلاحی اهداف، سیاست‌ها و ضوابط نشر کتاب» را هم باید از مصوبات مهمی دانست که به ترتیب در سال‌های 93 و 94 تصویب شد و از آن زمان تاکنون ابلاغ آنها بر زمین‌مانده بود. هرچند از الان زود است درباره بازگشت این شورا به جایگاه اصلی خود اظهارنظر کرد، اما روندی که آیت‌الله رئیسی در این بازه در پیش گرفته، امیدها را دراین‌باره زنده کرده است.

ساختارهای نیازمند اصلاح و بازسازی

شفاف نبودن عملکرد زیرمجموعه‌ها درکنار سایت نه‌چندان به‌روز متعلق به شورا یکی از ضعف‌هایی است که انتظار می‌رود در دولت سیزدهم فکر اساسی برای آن شود. در اصل نه‌تنها مشخص نیست در شوراهای مختلف چه می‌گذرد، بلکه با توجه به ترکیب اعضای هرکدام از شوراها به‌نظر می‌رسد چندان نگاه‌های پخته و مبتنی بر کارشناسی دقیق بر کار حاکم نیست. حضور صاحب‌نظران و کارشناسان خوش‌نام و خوش‌فکر چندان در تدوین سیاست‌ها دیده نمی‌شود. بخشی از این مطالبه توسط دانشجویان در سال‌های گذشته تکرار شده و از آن دست مسائلی است که بارها موردانتقاد فعالان دانشجویی قرار گرفت. تیر سال 98 در دیدار نمایندگان اتحادیه‌های دانشجویی با دبیر شورا قرار به تشکیل کمیسیون معین دانشجویی شد. قطعا در صورت تحقق آن با توجه به ورود قشر دانشجو به شورا، زمینه برای استفاده از ایده‌های نسل جوان و بهره‌گیری از سلایق مختلف در راستای تدوین اسناد بالادستی فراهم می‌شد، هرچند این مساله بارها و بارها موردانتقاد دانشجویان قرارگرفته، اما به‌نظر می‌رسد این ایده نیز مانند بسیاری از مصوبات، قرار نیست به این زودی‌ها رنگ واقعیت به خود بگیرند.

نبود ضمانت اجرایی؛ چالش اصلی مصوبات شورا

یکی از نقدهایی که همیشه در طول چهاردهه گذشته به مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی وجود داشته و خواهد داشت، نبود ضمانت اجرایی برای تحقق مصوبات است. هرچند حضور سرای قوا در میان اعضای حقوقی این شورا را می‌توان به‌نوعی تضمین برای به اجرا درآوردن اسنادی دانست که توسط اعضا مصوب می‌شود اما با نگاهی به عملکرد دولت‌ها در این مدت در راستای اجرایی‌سازی مصوبات باید گفت حضور سران قوا و در راس آن رئیس‌جمهور به‌عنوان شخص اول اجرایی کشور نتوانسته از لحاظ قانونی تضمینی در این زمینه ایجاد کند. از طرف دیگر برخی دستگاه‌ها مانند مجلس به‌راحتی می‌توانند در زمینه اجرای مصوبات این شورا ورود کنند و مصداق آن را هم می‌توان دعواهای زرگری این دو دستگاه در ارتباط با مصوبه کنکور دانست؛ مصوبه‌ای که سال‌ها در بهارستان خاک ‌خورد و حالا توسط اعضای این شورا با تصویب سیاست‌ها و ضوابط سامانه‌ سنجش و پذیرش متقاضیان ورود به آموزش عالی دانست، مصوبه‌ای که طبق آن قرار است از سال 1402 تغییرات اساسی در آزمون سراسری ایجاد شود.

سیاستگذار جامانده از مسائل روز

علی‌رغم اینکه شورای عالی انقلاب فرهنگی به‌عنوان نهاد تصمیم‌ساز در عرصه فرهنگی و علم و فناوری، نقش موثری برای ریل‌گذاری و حرکت دستگاه‌های اجرایی کشور دارد اما با نگاهی به عملکرد این شورا در طول دهه‌های گذشته باید گفت که نه‌تنها این شورا تا امروز نتوانسته در زمینه‌های مرتبط، دست برتر را داشته و با اقتضائات آینده کشور را پیش‌بینی کند، بلکه حتی از مسائل روز نیز عقب می‌ماند. برای درک این مساله می‌توان به چالش‌هایی که طی سال‌های اخیر در حوزه فضای مجازی برای کشور رخ‌داده، اشاره کرد؛ مباحثی که نه‌تنها شورا برای آنها فکری نکرده بود، بلکه حتی بعد از بروز چالش‌ها هم تغییری در روند کاری شورا ایجاد نشد. هرچند شاید عده‌ای تصور کنند اگر برخی مصوبات شورا در زمان مقرر برای اجرا، ابلاغ می‌شد وضعیت کشور در برخی حوزه‌ها متفاوت بود، اما واقعیت این است که امروز هم آینده‌بینی در تصمیمات و تصویب مصوبات شورا دیده نمی‌شود.

اعضای جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی معرفی می‌شوند

ترکیب اعضای شورا هم یکی دیگر از مباحث موردنقد محسوب می‌شود. مساله‌ای که مانند تغییر ساختارها، بارها موردانتقاد دانشجویان قرارگرفته است، آنها معتقدند اگر از نیروی جوان در بخش‌های مختلف شورا استفاده شود، می‌توان به بالندگی بیشتر شورا امیدوار بود. موضوعی که آخرین‌بار در دیدار نمایندگان دانشجویی با رهبری در ماه رمضان امسال مطرح شد و رهبری نیز آن را وارد دانستند. ایشان عنوان کردند: «از من سوال شد که آیا در این شوراها -شوراهایی که مربوط به رهبری است، مثل شورای انقلاب فرهنگی- نمی‌خواهید جوان‌ها را بگذارید. چرا، از مدتی پیش من این معنا به ذهنم رسیده بود؛ موانعی در کار بود و ان‌شاءالله انجام خواهد گرفت و عده‌ای جوان را ما ان‌شاءالله در این شوراها منصوب خواهیم کرد که باشند و تصمیم‌گیری کنند و حرکت کنند و ان‌شاءالله عمل بکنند.» کسب اطلاع «فرهیختگان» نشان می‌دهد که اعضای جدید شورا مشخص‌شده و طی دو هفته آینده احکام آنها صادر و جلسه بعدی شورای عالی انقلاب فرهنگی با اعضای جدید برگزار خواهد شد؛ اتفاقی که طبیعتا می‌تواند جانی دوباره به شورا بدهد و روزهای خوبی را پیش روی مهم‌ترین نهاد تصمیم‌ساز در عرصه فرهنگ و علمی بگذارد.

در همین رابطه مطلب زیر را بخوانید: