روح الله مدبر، کارشناس مسائل روسیه: یکی از راهبردهای عملیاتی سیاست خارجی روسیه در دوران ریاست‌جمهوری ولادیمیر پوتین، در مقابله با یکجانبه‌گرایی آمریکایی و اقدامات منفی تبلیغاتی جریانات غربی، اتخاذ تدابیر اجرایی جهت اقدامات پیش‌دستانه عملیاتی در تمامی حوزه‌های (امنیتی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی) مبتنی‌بر یافته‌ها و توصیه‌های دقیق است که حاصل خروجی مراکز تخصصی پژوهشی، سمینارهای کاربردی و کسب نظرات نخبگان و تحلیلگران است. امروزه همگرایی در کسب نظرات متخصصان جهت تجمیع یافته‌های داخلی در رسیدن به برنامه‌های عملیاتی، یکی از مهم‌ترین ابزارهای قدرت نرم است که اکنون فدراسیون روسیه به‌خوبی از آن استفاده می‌کند.

برای نمونه طی سه هفته اخیر سه اجلاس مهم در سه محور (دیپلماسی اقتصادی، دیپلماسی انرژی و دیپلماسی فرهنگی) در دو شهر مسکو و سوچی روسیه برگزار شد. اجلاس نخست با رویکرد دیپلماسی اقتصادی و توسط مرکز علوم‌سیاسی شمال–جنوب، وابسته به دفتر رئیس‌جمهور روسیه که با هدف مطالعات راهبردی و ارائه پیشنهادهای عملیاتی در حوزه مناطق قفقاز، کاسپین و آسیای‌میانه تاسیس شده برگزار شد. مهم‌ترین محور اجلاس اخیر مرکز علوم‌سیاسی شمال–جنوب (با عنوان: گفت‌وگوی بین‌المللی جهت همکاری‌های کشورهای فدراسیون روسیه، جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان در منطقه کاسپین) که اینجانب نیز در آن شرکت و به ایراد سخنرانی پرداختم، بررسی آخرین تحولات اقتصادی منطقه قفقاز پس از توافق آتش‌بس میان آذربایجان و ارمنستان و همچنین بحث و تبادل‌نظر درخصوص آخرین وضعیت راه‌گذر شمال–جنوب، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین محورهای ترانزیتی که قابلیت جایگزینی دربرابر مسیر سنتی، پررسیک، ناامن، طولانی و غیرقابل پیش‌بینی کانال سوئز را دارد، بود. (احتمال هر نوع اقدام خرابکارانه توسط آمریکا جهت اخلال در روند ترانزیت کالا جهت رسیدن به روسیه یا حوادث غیرمترقبه مانند بسته‌شدن یک‌هفته‌ای این کانال در فروردین سال جاری توسط کشتی اورگرین که روند دریافت و جابه‌جایی کالا بین شرق و غرب خصوصا میان روسیه و هند را دچار اخلال کرد بر اهیمت بیش از پیش این کانال برای کشورهای منطقه افزوده است.) در این اجلاس که مقامات وزارتخانه‌های امور خارجه، صنعت‌وتجارت، حمل‌ونقل، اتاق بازرگانی و صنایع روسیه، آکادمی علوم و مطالعات شرق‌شناسی، دانشگاه دولتی مسکو و دانشگاه‌های منطقه کاسپین، مرکز پشتیبانی صادرات داغستان، پژوهشگران باشگاه تخصصی والدای، نمایندگانی از دفتر رئیس‌جمهور روسیه، نمایندگان جمهوری آذربایجان و سفیر جمهوری اسلامی ایران در روسیه در آن شرکت کرده بودند، نکات مهمی طرح شد که درصورت تحقق منافع ویژه اقتصادی برای جمهوری اسلامی ایران و البته سایر کشورهای منطقه دربرخواهد داشت که به آن خواهم پرداخت، دقیقا چند روز پس از اجلاس (مرکز علوم‌سیاسی شمال-جنوب) نشست شورای عالی اقتصادی اوراسیا برگزار شد که یکی از نکات جالبی که ولادیمیر پوتین در آن اجلاس مطرح کرد این بود: «روسیه آماده است تجربیات خود در زمینه خنثی‌سازی تحریم‌ها را دراختیار دیگران قرار دهد»، همان‌طور که می‌دانیم یکی از مهم‌ترین ارکان دیپلماسی اقتصادی، استفاده از مسیرهای ترانزیتی امن و ارزان جهت تبادلات مداوم کالا و خدمات است، در این میان راه‌گذر شمال–جنوب که طرح ابتکاری ولادیمیر پوتین در سال2000 بود و بخش عمده‌ای از مسیر آن از خاک جمهوری اسلامی ایران می‌گذرد و درصورت عملیاتی‌شدن قابلیت کسب درآمد سالانه بیش از 20میلیارد دلار برای ایران را دارد یکی از مهم‌ترین ابزارهای سیاست ضدتحریمی و توسعه مناسبات راهبردی عمیق میان ایران، روسیه و سایر شرکای ذی‌نفع از این مسیر بکر ترانزیتی مانند (هند، چین و...) است؛ اما متاسفانه پس از گذشت 20سال این مسیر ترانزیتی هنوز به فاز عملیاتی دائم نرسیده، آنچه بسیار حائز اهمیت است، پیگیری ویژه روسیه برای تسریع در روند اجرایی‌شدن این مسیر مهم است که می‌تواند نقش پدافند غیرعامل برای ایران و البته روسیه را در شرایط ویژه ایفا کند. در اجلاس اخیر در مسکو همه شرکت‌کنندگان بر اهمیت اجرایی‌شدن این مسیر پس از وقفه طولانی و مستهلک‌کننده 20ساله متفق‌القول بودند که این امر نشان از ایجاد یک همگرایی مشترک در منطقه جهت تحقق این مهم است، در این میان علاوه‌بر دستگاه‌های متولی مرتبط با مساله راه‌گذر شمال–جنوب، تاسیس مراکز ویژه تخصصی بررسی و ارائه‌دهنده راهکارهایی جهت تسریع در عملیاتی‌شدن این مسیر راهبردی ترانزیتی و ایجاد اجماع میان نخبگان منطقه توسط دولت روسیه نشان از عزم این کشور در بهره‌گیری ویژه از دیپلماسی ترانزیتی بلندمدت و امن است. خط این مسیر و برنامه در دو نشست هفته انرژی روسیه و مجمع نخبگان والدای هم توسط نخبگان روسی دنبال شد که گویای آن است که در شرایط فعلی علاوه‌بر همگرایی سیاسی میان مقامات دولت‌های منطقه کاسپین خصوصا ایران و روسیه، مساله مهم و راهبردی (راه‌گذر شمال–جنوب) در صدر خواسته‌ها قرار دارد که درصورت توجه جدی به آن در ایران، می‌توان گامی مهمی در نیل به اقتصاد مقاومتی برداشت. شایان توجه است درصورت تحقق و اجرایی‌شدن راه‌گذر شمال–جنوب، علاوه‌بر منافع ویژه اقتصادی سطح تاثیرگذاری ایران در سازمان شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سایر تحولات سیاسی، امنیتی و اقتصادی منطقه به‌مراتب متفاوت‌تر خواهد شد.

 البته درکنار موارد مورد اشاره در اجلاس مذکور علاقه همه شرکت‌کنندگان در ممانعت از ایجاد هر نوع تنش جدید در منطقه قفقاز جنوبی و ضرورت تلاش برای توسعه همکاری‌های دوستانه مبنی‌بر رعایت اصول حسن همجواری حائز اهمیت بود، پیوند عمیق فرهنگی و تاریخی ایران و روسیه در منطقه قفقاز نقطه مشترکی است که با توجه به این اصل و با افزایش همکاری‌ها و سطح تماس‌های دوجانبه با طرف روسی (دولتی و غیردولتی) جهت اتخاذ تصمیمات واحد و مشترک می‌توان مانع بروز هر نوع تنش یا درگیری در منطقه که خواست قدرت‌های خارج از قفقاز است، شد. البته توسعه مناسبات فرهنگی و رسانه‌ای میان کشورهای منطقه قفقاز جهت توسعه روابط دوستانه پیش‌زمینه بسیار ضروری تحقق این مهم است که درصورت اجرای آن می‌توان انتظار اجرایی‌شدن دیپلماسی اقتصادی عملیاتی را نیز داشت.