زهرا رمضانی، روزنامه‌نگار: دانشگاه تهران روز گذشته میزبان هشتمین رئیس‌جمهور کشور بود. اتفاقی که به مناسبت آغاز سال به مناسبت بازگشایی رسمی سال تحصیلی 1401-1400 رخ داد. از حضور رئیس‌جمهور در خیابان انقلاب که بگذریم، باید گفت دانشگاهیان در این سال‌ها مطالبات متعددی را در حوزه‌های مختلف از مسئولان رده اول کشوری داشتند که عملا در طول این سال‌ها توجه چندانی به آنها نشده است. تلنبار شدن مطالبات صنفی، پژوهشی، اجتماعی و... دانشجویان و استادان باعث شده دانشگاه‌ها امروز با توجه به شرایط این روزهای نظام آموزش عالی کشور نیازمند انجام اقدامات فوری در برخی زمینه‌ها باشند، اقداماتی که امید است در سال‌های آینده رنگ و بوی واقعیت به خود بگیرند.

پژوهش؛ حوزه‌ای نیازمند توجه ویژه آقای رئیس‌جمهور

رفع موانع موجود مرتبط با فعالیت‌های پژوهشی در دانشگاه‌ها باید به‌عنوان اولویت اصلی رئیس‌جمهور در قبال دانشگاه قلمداد شود. بستری که سال‌های زیادی است با مشکلات عدیده‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کند. از هزینه‌های بالا برای انجام یک پژوهش گرفته تا نبود زیرساخت‌های کافی، نداشتن نقشه راه مشخص برای پیشبرد برنامه‌های این حوزه علی‌رغم تدوین اسناد بالادستی در این حوزه در کف میدان دانشگاه‌ها، مشکلات مختص دانشجویان دکتری و از همه مهم‌تر اختصاص سهم ناچیز و نیم‌درصدی از تولید ناخالص ملی به این حوزه است که باید برای رفع هرکدام از آنها نقشه راه مشخصی داشت. اهمیت نادیده‌گرفتن پژوهش توسط دستگاه‌های مختلف را زمانی می‌توان بهتر درک کرد که در مقام مقایسه برآییم. با نگاهی به حجم سرمایه‌گذاری‌های کشورهای پیشرو در این زمینه و دستاوردهای آنها می‌توان به این نتیجه رسید که تغییر در ریل‌گذاری اصلی و باز هم تدوین آیین‌نامه‌های مرتبط برای باز گذاشتن دست استادان در راستای انجام فعالیت‌های پژوهشی مساله‌ای است که می‌طلبد مسئولان برای تحقق آن وارد عمل شوند. یکی از عمده مشکلات این روزهای دانشگاه‌ها این است که عضو هیات‌علمی باید برای ترفیع جایگاه خود به‌جای انجام فعالیت‌های پژوهشی محصول‌محور به تولید مقاله بسنده کند، موضوعی که شاید رفع آن را بتوان اولین چراغ برای جدی شدن فعالیت‌های پژوهشی در دانشگاه‌ها دانست. تحقق این مساله هم با توجه به اینکه تغییر مسیر موجود کاری تا حدی غیرممکن به نظر می‌رسد، می‌طلبد تا شخص رئیس‌جمهور وارد میدان شده و شرایط را برای تغییر مسیر قطار پژوهش فراهم کند.

علوم انسانی را زنده کنید!

علی‌رغم همه پیشرفت‌هایی که در حوزه‌های فنی‌ومهندسی و پزشکی در دانشگاه‌های کشور صورت گرفته، هنوز با وجود گذشت 4 دهه از انقلاب اسلامی نتوانسته‌ایم در حوزه علوم انسانی اتفاق ویژه‌ای را رقم بزنیم. این درحالی است که قطعا توجه به این حوزه و تحقق تحول در علوم انسانی به معنی واقعی کلمه می‌تواند بسیاری از مشکلات را در حوزه‌های مختلف کشور رفع کند. مساله‌ای که در صحبت‌های روز گذشته رئیس‌جمهور نیز غیرمستقیم به آن اشاره شده بود. «دانشگاه‌ها باید برای حل مسائل کشور به کمک دولت بیایند و بالاتر از آن، اتاق فکر دولت باشند.» این همان صحبتی است که سیدابراهیم رئیسی دیروز در دانشگاه تهران مطرح کرد و طبیعتا تحقق بخش جالب‌توجهی از آن از مسیر حوزه علوم انسانی می‌گذرد. مساله اصلی درباره این حوزه آن است که باید با استفاده از ظرفیت استادان این حوزه، بالاخره بعد از 40 سال زمینه را برای تدوین نظریه‌های مرتبط با مباحث کلان انقلاب اسلامی فراهم کرد. واقعیت آن است که امروز در حوزه تئوریک و نظریه‌پردازی بنیان‌های انقلاب نظیر آزادی و عدالت جایگاه چندان مناسبی نداریم و هنوز نتوانسته‌ایم ادبیات مناسب انقلاب اسلامی در این حوزه را تدوین کنیم.

زنده شدن امید در دانشگاه‌ها با تضمین آزادی

دانشگاه‌ها با توجه به اینکه میزبان قشر جوان کشور هستند، می‌توانند منشأ تزریق امید به جامعه باشند، مساله‌ای که بارها رهبری نیز به طرق مختلف به آن اشاره کرده‌اند. فراهم‌سازی زمینه برای برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی و بسترسازی برای شنیدن صداهای مختلف دانشجویی از موضوعاتی است که باید در دوران فعلی و با پایان روزهای سیاست‌زده دانشگاه‌ها، مدنظر قرار بگیرد. علی‌رغم اینکه مقام‌معظم‌رهبری تاکید ویژه‌ای به برگزاری کرسی‌ها طی سال‌های گذشته داشته‌اند، اما واقعیت این است که وضعیت در محیط دانشگاهی آن‌طور که باید فراهم نیست و عملا دانشجویان با توجه به تبعاتی که بعضا گریبانگیر آنها می‌شود، چندان تمایلی برای انجام فعالیت‌های مرتبط با این حوزه ندارند. مشکل دیگر این حوزه آن است که صدور مجوزهای مرتبط به برگزاری با برنامه‌های فرهنگی و اعمال سلیقه‌های مختلف توسط مسئولان دانشگاهی خود به هفت‌خان رستمی تبدیل شده که انگیزه را از عموم دانشجویان برای حرکت گرفته است. شاید بتوان گفت نبض انجام فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی در اختیار تشکل‌های دانشجویی قرار دارد که آنها هم در شرایط کرونایی تا حد زیادی بی‌تحرک شده‌اند. رفع موانع موجود، ارائه تضمین‌هایی برای انجام فعالیت‌های این‌چنینی به دانشجو و همچنین ایجاد بسترهای جدید که لازمه آن شاید تدوین آیین‌نامه‌های تازه باشد باید مدنظر قرار بگیرد تا از این طریق نه‌تنها دست مسئولان دانشگاهی را برای اعمال سلیقه بست، بلکه شرایط را برای فعالیت‌های دانشجویی در بسترهای مشخص‌شده، باز گذاشت. طبیعی است که با ایجاد بسترهای لازم می‌توان بدنه دانشجویی را همراه کرد. بدنه‌ای که سکون موجود امروز دانشگاه‌ها باعث ایجاد رخوت در آنها شده و می‌طلبد تا هرچه سریع‌تر اقدامات ویژه‌ای برای آن صورت بگیرد.

مطابات صنفی و دغدغه‌هایی که نباید فراموش شود

از شرایط سخت اسکان در خوابگاه و کیفیت پایین غذای دانشجویی گرفته تا حقوق استادان که هرکدام قصه هزار و یک شبی دارند. مباحث صنفی مربوط به دانشجویان آن هم در شرایط امروز اقتصادی کشور از یک‌سو و غیرحضوری شدن چندماهه دانشگاه‌ها که باعث شده عموم دانشجویان دیگر همانند گذشته وابستگی‌ای به موضوعات صنفی نداشته باشند، از سمت دیگر باعث شده امروز به نقطه‌ای برسیم که رئیس‌جمهور باید برای رفع این دغدغه‌ها، اقدامات فوری را انجام دهد.

صندوق رفاه دانشجویی درحالی قیمت غذای دانشجویی و اجاره‌بهای خوابگاهی را برای سال تحصیلی جدید افزایش داده که در عمل بخشی از دانشجویان هنوز در جریان آن قرار نگرفته‌اند و این احتمال می‌رود که با حضوری شدن دانشگاه‌ها و تداوم شرایط قبلی در این دو حوزه دوباره سرخط اصلی مطالبات دانشجویی همین دو حوزه قرار بگیرد. به‌عبارت صریح‌تر افزایش کیفیت غذا و فراهم شدن شرایط برای اسکان دانشجویی آن هم با مدنظر قرار گرفتن وضعیت کرونایی دو مولفه‌ای است که دانشجویان از آن کوتاه نخواهند آمد. در کنار آن تحقق کامل واکسیناسیون پیش از اجبار دانشگاه‌ها به حضوری شدن را هم باید در رده اول مطالبات صنفی تلقی کرد. در کنار دانشجویان، استادان و کارکنان دانشگاه‌ها هم دغدغه‌های صنفی مهمی دارند که وضعیت اقتصادی سال‌های اخیر آنها را تشدید کرده و نیازمند برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری صحیح و اصولی است تا‌ شأن و کرامت آنها هم حفظ شود.