ندا اظهری، مترجم: رفته‌رفته به دومین سالگرد شیوع همه‌گیری کرونا در دنیا نزدیک می‌شویم و همچنان تحقیق و پژوهش در رابطه با این ویروس و درمان‌های احتمالی ادامه دارد تا محققان بتوانند راهی را برای ریشه‌کنی این ویروس پیدا کنند. با وجود واکسیناسیون سراسری کرونا در دنیا و واکسینه شدن شمار زیادی از کشورها مقابل کرونا، هنوز هم روزانه شاهد ابتلای گروهی از افراد در معرض خطر هستیم. درست است که تزریق واکسن کرونا توانسته تا حد زیادی درصد ابتلا و به‌ویژه مرگ‌ومیر و آمار بستری‌ها را کاهش دهد، اما هنوز هم در برهه‌هایی شاهد وخامت اوضاع مبتلایان به کووید- 19 هستیم.

بیولوژی ساختاری ویروس کرونا و پیامدهای توسعه درمانی

همه‌گیری کرونا که ناشی از سندروم حاد تنفسی ویروس کروناست، به یک بحران بهداشتی جهانی تبدیل شده است. با وجود این، گزینه‌های درمانی برای این ویروس بسیار محدود است. تولید داروهایی که پروتئین‌های حیاتی را در چرخه حیات ویروسی هدف قرار می‌دهند، نوعی روش علمی برای درمان کووید-19 به‌شمار می‌رود. این ویروس متعلق به زیرمجموعه خانواده Orthocoronavirinae با بزرگ‌ترین ژنوم RNA است که ویروس SARS-CoV-2 در مجموع 29 پروتئین را کدگذاری می‌کند. این پروتئین‌های غیرساختاری، ساختاری و پروتئین‌های اضافی در ورود به سلول‌های میزبان، تکثیر و رونویسی ژنوم و مونتاژ و انتشار ویروسی مشارکت دارند.

پروتیئن‌های SARS-CoV-2 می‌توانند به‌صورت جداگانه نقش‌های فیزیولوژیکی اساسی را ایفا کنند، اجزای سازنده دستگاه تکثیر ویروسی بوده یا با عوامل متعدد سلولی میزبان تعامل داشته باشند. در این بررسی‌ها، ویژگی‌های ساختاری SARS-CoV-2 را از کل ذره ویروسی به پروتئین‌های ویروسی جداگانه ترسیم کرده و عملکردها و همچنین پتانسیل آنها را به‌عنوان اهداف مداخلات درمانی مورد بحث قرار می‌دهند. این ویروس‌ها از نوعی ویژگی ساختاری منحصربه‌فرد برخوردار است که سطوح آنها شباهت زیادی به تاج خورشیدی دارد. این ویژگی به دلیل حضور پروتئین‌های اسپایک در سطح ویروس ایجاد می‌شود. از ویژگی‌های کروناویروس می‌توان به ترکیب ژنتیکی بالا و میزان بالای جهش اشاره کرد که منجر به تنوع اکولوژیکی می‌شود. کروناویروس تنفسی انسانی 229E، OC43، NL63 و HKU1 مسئول 10 تا 30 درصد سالانه عفونت‌های مجری تنفسی فوقانی است که ویژگی آن بیماری‌های تنفسی خفیف مانند سرماخوردگی معمولی است. تا امروز، درمان‌های موثری برای درمان کرونا در دست نبوده و همین امر، لزوم ابداع راهکار درمانی موثری را که بتواند این بحران جهانی را حل کند، نشان می‌دهد. محققان با بررسی ویژگی‌های ساختاری ویروس SARS-CoV-2، چند هدف دارویی ضدویروسی را ازجمله پروتئین S، PLpro، PLpro، Mpro و RNA پلیمراز وابسته به RNA ویروسی را ترسیم کرده‌اند.

تفکیک کووید- 19 و ذات ‌الریه با سی‌تی اسکن ریه

در ابتدا که ویروس کرونا شیوع پیدا کرده بود، بسیاری معتقد بودند که این بیماری همان ذات‌‌الریه است و تصور می‌شد با درمان‌هایی که برای این بیماری وجود دارد می‌توانند کروناویروس را هم از بین ببرند. اما با گذشت مدتی از همه‌گیری و روشن شدن ابعادی از این بیماری، مشخص شد که ویروس کرونا بیماری جداگانه‌ای است که تنها ویژگی‌های مشترکی با ذات‌‌الریه دارد و در نتیجه با درمان‌های فعلی قادر به درمان آن نیستند. محققان بعد از مدت‌ها تحقیق و مطالعه به این نتیجه رسیده‌اند که طبقه‌بندی بیماری ذات‌‌الریه و کرونا با استفاده از ویژگی‌های رادیویی تصاویر سی‌تی‌اسکن قفسه سینه می‌توانند این دو بیماری تنفسی و ریوی را از هم تشخیص داده و تفکیک کنند. اصلی‌ترین علائم بالینی بیماران مبتلا به کرونا تب و خستگی و علائم تنفسی شامل سرفه‌های خشک و دشواری در تنفس است. در موارد شدیدتر، سندروم دیسترس تنفسی، شوک سپتیک(عفونی) و متابولیک اسیدوز ایجاد شده به دنبال این علائم قابل اصلاح نیست. برخی علائم بیماران حتی بدون تب شروع می‌شود که برخی روند بهبودی را طی کرده و برخی به مرور بیماری آنها شدیدتر می‌شود و حتی شماری از بیماران جان خود را از دست می‌دهند. تظاهرات اولیه تصاویر سی‌تی‌اسکن قفسه سینه شامل تغییرات بینابینی در مقیاس کوچک است که در حاشیه جانبی ریه بروز می‌کند.  تست اسید نوکلئیک استانداردی طلایی برای تشخیص نهایی کرونا به شیوه تشخیص غیرتهاجمی است. بنابراین، به دلیل کافی نبودن کیت‌های تشخیصی و روش‌های نمونه‌برداری پیچیده، شانس نتایج منفی کاذب بسیار بالاست که همین نتایج غیردقیق ممکن است روند درمان و اقدامات کنترلی را به تأخیر بیندازد. محققان سی‌تی اسکن قفسه سینه را روش استانداردی برای تشخیص کووید- 19 اعلام کرده‌اند که با درصد بالایی می‌تواند این بیماری را شناسایی کند. سرعت تشخیص بیماری از مزایای این روش محسوب می‌شود. اما ایرادی که به این روش وارد است، شباهت تشخیص در آن با دیگر عفونت‌های ریوی است. عفونت‌های اولیه تغییراتی را در تصاویر به دست آمده در ریه نشان نمی‌دهند. اما در این میان، خطرپذیری استفاده از این روش تصویربرداری، راهکار نهایی برای تشخیص کرونا درنظر گرفته نشده است. بررسی تصاویر با فناوری هوش مصنوعی قابلیت تشخیص را هم بالاتر برده است و در مقابله با معضلات ایجاد‌شده در این همه‌گیری، به‌عنوان ابزاری موثر در کنترل و واکنش به این ویروس محسوب می‌شود.

محققان دو گروه مبتلا به کرونا و ذات‌الریه شامل 90 بیمار با تست کرونای مثبت که با تست اسید نوکلئیک شناسایی شده‌اند و 90 بیمار مبتلا به ذات‌الریه را مورد بررسی قرار داده‌اند. ویژگی‌های رادیویی به‌دست‌آمده در تصاویر سی‌تی اسکن، بیماران مبتلا به کرونا و ذات‌الریه را شناسایی می‌کند.

امید به تزریق واکسن فایزر و بیونتک به کودکان

تاکنون واکسنی که بتواند برای تزریق به کودکان در سنین پایین موثر و بی‌خطر باشد از سوی مجامع جهانی اعلام نشده بود اما به‌تازگی به‌دنبال تحقیقاتی که دانشمندان روی دو واکسن فایزر و بیونتک انجام داده‌اند، امیدها به ایمن بودن این دو واکسن با دز مناسب کودکان 5 تا 11 ساله ایجاد شده است. داده‌های به‌دست‌آمده از فاز دوم و سوم آزمایش‌ها نشان می‌دهد که عوارض جانبی ایجاد‌شده از واکسن در کودکان، کاملا قابل مقایسه با عوارض ایجاد‌شده در بزرگسالان است و تفاوتی با هم ندارند. محققان در بررسی‌های اخیر خود اعلام کرده‌اند تزریق واکسن فایزر واکنش‌های آنتی‌بادی را در حد مطلوب در بدن کودکان بدون بروز مشکلات جدی ایجاد می‌کند. در واکسنی که برای کودکان استفاده می‌شود، دز کمتری تزریق می‌شود تا عوارض جانبی شدیدتری بروز نکند. درحالی‌که بزرگسالان دو دز 30 میکروگرمی واکسن را با فاصله سه هفته تزریق می‌کنند، کودکان در سنین مدرسه تنها واکسنی با دز 10 میکروگرم را دریافت می‌کنند که حدود یک‌سوم کاهش می‌یابد. محققان، واکنش‌های آنتی‌بادی و عوارض جانبی شایع بین 2268 کودک و گروه جداگانه‌ای از داوطلبان 16 تا 25 ساله را مقایسه کردند که دز بزرگسالان را دریافت کرده بودند.

این کودکان همچنین برای تعیین ایمنی با گروه دارونما در سن مشابه مورد مقایسه قرار گرفتند. به ازای هر دو واکسن، یک داوطلب دارونما دریافت کرد. این واکنش ایمنی در کودکان تقریبا مشابه افراد 16 تا 25 ساله است. در این تحقیقات، عوارضی چون تب و لرز مشابه عوارض ایجاد‌شده در گروه سنی 16 تا 25 سال مشاهده شده است. از آنجایی که واکسن‌های فایزر و بیونتک سطح آنتی‌بادی متوسطی ایجاد می‌کنند، به این معناست که در برخی کودکان ممکن است سطح ایمنی پایین‌تری ایجاد شود. دز پایین‌تر این واکسن در کودکان به اندازه دز بالاتر در کودکانی با سنین بالاتر و بزرگسالان ظاهر می‌شود.

شست‌وشوی فلزات از ماسک‌های پارچه‌ای ضدمیکروبی

یکی از انواع ماسک‌هایی که در دوران همه‌گیری کرونا مورد استفاده قرار گرفته، ماسک‌های پارچه‌ای است که با طولانی‌تر شدن شیوع کرونا، طرفداران زیادی پیدا کرده است. چند دهه پژوهش صورت‌گرفته حکایت از اثربخشی ماسک‌های جراحی و پزشکی N95 در برابر انتقال بیماری‌های انتقال‌یافته از ذرات تنفسی دارد. ماسک‌های پارچه‌ای صورت محافظتی را دربرابر عفونت ایجاد می‌کند و به‌طوری موثر، شیوع ویروس کرونا را در جامعه کاهش می‌دهد. با افزایش شمار قربانیان آمریکا در اثر ابتلا به کرونا، با افزایش موارد بیش از 36.5 میلیون نفر تا 12 آگوست 2021، ماسک زدن وظیفه‌ای مدنی محسوب می‌شود و استفاده از این ماسک‌ها تا جایی رواج یافت که بسیاری از شرکت‌ها که حتی مشاغلی غیر از تولید ماسک و مشاغل مرتبط با مراقبت‌های بهداشتی هم داشتند مانند تولیدکنندگان تشک گرفته تا فروشگاه‌های بزرگ به تجارت ماسک وارد شدند. بسیاری از شرکت‌ها، ماسک‌های ضدمیکروبی حاوی نقره، مس یا سایر داروهای ضدمیکروبی را تبلیغ می‌کنند.  در تولید ماسک‌هایی با این فلزات، فناوری‌های مورد استفاده برای بارگذاری چنین مواد ضدمیکروبی روی الیاف ماسک ناشناخته بوده و پتانسیل شست‌وشوی فلز از این ماسک‌ها هنوز مشخص نیست. محققان حدود 9 ماسک ضدمیکروبی را در معرض آب دیونیزه، مواد شوینده لباس و بزاق مصنوعی قرار دادند تا نقره و مس قابل شست‌وشو را که ممکن است در هنگام شست‌وشو و پوشیدن ماسک به کار بیاید، تعیین کنند. شست‌وشوی ماسک‌ها در تولیدکنندگان ماسک‌ها بسیار متفاوت است اما در برخی موارد تا صددرصد فلزات موجود در ماسک‌ها بعد از یک ساعت قرار گرفتن در معرض فلزات، مجهز به این فلزات شدند.

اسید اوریک، شاخص تشخیصی کرونا

خطر مرگ‌ومیر در مبتلایان کرونا با بالا رفتن سن و نیز در افراد بالای 60 سال و بیماری‌های پزشکی زمینه‌ای مانند چاقی، بیماری‌های قلبی و عروقی، بیماری‌های کلیوی مزمن، دیابت، بیماری‌های مزمن ریوی، سیگار کشیدن و سرطان هم افزایش می‌یابد. به عبارتی، مرگ‌ومیر در بیمارانی که زمینه بیماری قبلی داشته‌اند، بیشتر بر اثر ابتلا به کرونا جان خود را از دست داده‌اند. محققان در مطالعات اخیر در مورد نقش اسید اوریک به‌عنوان شاخص تشخیصی ویروس کرونا بررسی‌هایی را انجام داده‌اند. آنها 540 بیمار تایید شده با ویروس کرونا را که در چهار بیمارستان ووهان بستری بودند، مورد مطالعه قرار دادند. بررسی‌ها روی این بیماران نشان می‌دهد که غلظت پایین اسید اوریک در طول بستری این بیماران شاخص مهمی به‌شمار می‌رفت به‌گونه‌ای که در آن دسته از بیماران که بر اثر ابتلا به کرونا جان خود را از دست دادند، غلظت اسید اوریک به‌طور قابل‌توجهی پایین گزارش شده است. به عبارتی، پایین بودن غلظت اسید اوریک تا حدود 95 درصد می‌تواند خطر مرگ‌ومیر را در بیماران کرونایی بستری در بیمارستان افزایش دهد. محققان هشدار داده‌اند که کنترل میزان اسید اوریک در این‌گونه بیماران می‌تواند یک پیش‌آگاهی و نشانگر شدت بیماری در مبتلایان به نوع شدید کرونا باشد.

تاثیر درمان اختصاصی سیتوکین روی کرونای شدید

سندروم حاد تنفسی کروناویرس در بیماران تحت بررسی، توفان سیتوکینی را ایجاد می‌کند که عامل پیشرفت بیماری و نیاز به درمان مراقبت‌های ویژه هستند. این مرحله از بیماری با التهاب شدید ناشی از پاسخ ایمنی مشخص می‌شود. این دارو با دگزامتازون به‌عنوان استاندارد مراقبتی درمان می‌شود اما بیماری در برخی از بیماران به‌رغم این درمان، تشدید می‌شود. بنابراین، درحال حاضر، انتخاب یک عامل ضدالتهابی براساس تصمیم بالینی و تجربه پزشک معالج صورت می‌گیرد. بنابراین، هدف ارزیابی نتایج بیماران بدون درمان ضدالتهابی است که از استاندارد مراقب فراتر رفته است. بیمارانی که در درمان‌های ضدالتهابی استفاده می‌کنند، روز اول شروع درمان و در بیماران تحت کنترل، روز پذیرش محسوب می‌شود. نتایج به دست آمده از استفاده از داروهای ضدالتهابی نشان می‌دهد بیمارانی که با این داروها تحت درمان قرار گرفته‌اند، به‌رغم بالا بودن میزان التهاب، مرگ‌ومیر کمتری داشتند. افزودن درمان ضدالتهابی خاص به کورتیکواستروئیدها در بیماران مبتلا به التهاب شدید ناشی از کرونا با کاهش مرگ‌ومیر بیماران کرونایی همراه است.