افت دانشگاه در روزهای سیاست‌زدگی

زهرا رمضانی، روزنامه‌نگار: هیچ‌کس نمی‌تواند منکر وجود مسابقه‌ای باشد که از گذشته تا امروز در میان مراکز آکادمیک دنیا برای رسیدن به دانش روز و تربیت انسان‌های مختصص راه افتاده است؛ مسابقه‌ای که برندگان آن هرساله توسط نظام‌های رتبه‌بندی موجود معرفی می‌شوند. در این میان برخی سیستم‌های ارزیابی عملکرد دانشگاه‌ها از اعتبار بیشتری برخوردارند و می‌توان نظام رتبه‌بندی تایمز را یکی از آنها دانست. سیستم رتبه‌بندی‌ای که 13 شاخص را در 5 گروه تقسیم‌بندی کرده و مراکز آموزش عالی دنیا را باتوجه به این گروه‌بندی می‌سنجد. آموزش، پژوهش، استنادها، درآمد صنعتی و وجهه بین‌المللی همان گروه‌هایی هستند که دانشگاه‌ها برای رسیدن به رتبه‌های اول این نظام باید بتوانند در هرکدام از این گروه‌ها، نمره بالاتری را کسب کنند.  14 مهرماه بود که نتایج جدید رتبه‌بندی تایمز برای سال 2022 اعلام شد و براساس آن، 12 دانشگاه جدید کشورمان درکنار دانشگاه‌های برتر دنیا قرار گرفته و با احتساب آنها باید گفت 58 دانشگاه حائز رتبه در ایران در جمع هزار و 600 دانشگاه برتر دنیا از 99 کشور جهان قرار دارند. شاید بد نباشد در اینجا به این مهم هم اشاره کرد که از سال 2016 تعداد دانشگاه‌های ایرانی در این نظام رتبه‌بندی به 8 مورد رسید. در سال 2017 این میزان به 13 دانشگاه، در سال 2018 به 18 دانشگاه و در سال‌های 2019، 2020 و 2021 به‌ترتیب به 29، 40 و 47 دانشگاه افزایش یافت؛ دانشگاه‌هایی که قطعا نقش مهمی در اعتلای نظام آموزش‌عالی و پیشبرد برنامه‌های مختلف مرتبط با این حوزه در داخل ایران ایفا می‌کنند. هر اندازه حضور این 58 دانشگاه می‌تواند نویدبخش روزهای خوب باشد، اما با نگاهی به وضعیت 10 دانشگاه برتر داخلی در نظام رتبه‌بندی تایمز طی سال‌های 2013 تا 2022 می‌توان نتیجه گرفت دانشگاه‌های ایران به‌جای اینکه سیر صعودی را در این رتبه‌بندی دنبال کنند، عملا شیب نزولی را درپیش گرفته‌اند، تاجایی‌که حفظ جایگاه توسط برخی دانشگاه‌ها را باید دستاورد بزرگی برای آنها به‌حساب آورد.

  2012 از نگاه تایمز؛ سالی مهم برای دانشگاه‌های کشور

اولین‌بار سال 2012 بود که دانشگاه صنعتی‌شریف توانست به‌عنوان اولین دانشگاه کشور در رتبه 301-350 تایمز قرار بگیرد؛ جایگاهی که در سال 2013 هم حفظ شد و حتی در سال 2014 وضعیت خوبی به خود گرفت، به‌طوری‌که در آن سال دانشگاه شریف در جایگاه 251-275 این رتبه‌بندی رسیده بود. دانشگاه صنعتی‌شریف توانست طی 3 سال یکه‌تاز دانشگاه‌های ایرانی در این رتبه‌بندی قرار بگیرد. اما وضعیت از سال 2015 تغییر کرد؛ چراکه در آن بازه زمانی نه‌تنها دانشگاه شریف، بلکه دانشگاه صنعتی اصفهان هم خود را به این رتبه‌بندی رساند و توانست رتبه 351-400 را از آن خود کند؛ هرچند شریفی‌ها نسبت‌به یک‌سال قبل خود افت داشته و دوباره به جایگاه اول یعنی 301-350 برگشتند.

  افت جدی جایگاه صنعتی‌شریف در بین دانشگاه‌های برتر

درست است که دانشگاه صنعتی‌شریف به‌عنوان یکی از دانشگاه‌های مطرح کشور، همچنان در رده دانشگاه‌های برتر دنیا ازسوی نظام رتبه‌بندی تایمز معرفی می‌شود، اما با نگاهی به سیر جایگاهی این دانشگاه در تایمز باید گفت شریف تنها در سال‌های ابتدایی قرارگیری در این نظام رتبه‌بندی، توانسته بود خودی نشان دهد؛ چراکه از سال 2016، رتبه این دانشگاه از روزهای اوج خود فاصله معناداری گرفت و حالا در جایگاه 401-500 دنیا قرار گرفته است. فرازوفرودهای طی‌شده توسط این دانشگاه در این بازه زمانی به‌حدی بود که امکان داشت دانشگاه حتی در رده 800 تا هزار هم قرار بگیرد. در سال 2016 این دانشگاه در رتبه 401-500 جای گرفت، اما این روند نزولی تا دو سال بعد هم ادامه پیدا کرد و دانشگاه در سال 2017 به رتبه 501-600 و سال بعدش به رتبه 601-800 رسید؛ اتفاقی که نشان‌دهنده افت عملکرد این دانشگاه در هر 5 گروه تعیین‌شده است. البته دانشگاه صنعتی‌شریف توانست از سال 2018 به بعد در وهله اول با حفظ جایگاه خود در سال 2019، شرایطش را در سال 2020 بهتر کند، به‌طوری‌که در این سال به رتبه قبلی خود یعنی 501-600 برسد. یک سال بعد هم وضعیت کمی بهتر شد و شریف به رتبه 401-500 رسید و این روند در رتبه‌بندی امسال هم حفظ شد. اما نباید فراموش کرد که این عملکرد آن‌هم برای دانشگاهی مانند صنعتی‌شریف قابل‌قبول نیست. نکته قابل‌توجه درباره این دانشگاه آن است که رضا روستاآزاد، رئیس سابق این دانشگاه در سال 93 عنوان کرده بود: «این دانشگاه درحال حاضر دارای جایگاه 250 در بین دانشگاه‌های معتبر دنیا است و پیش‌بینی می‌شود رتبه این دانشگاه در سال‌جاری ارتقا پیدا کند.» اما درعمل نه‌تنها این هدف محقق نشد، بلکه حالا این دانشگاه به جایگاه 401 تا 500 سقوط کرده است.

  سقوط دانشگاه تهران به رتبه هزار!

در میان دانشگاه‌های ایرانی که توانستند در زمره بیش از هزار دانشگاه مطرح دنیا قرار بگیرند، وضعیت دانشگاه تهران از همه قابل‌تامل‌تر است؛ دانشگاهی که در سال 2022 به رتبه 801- 1000 سقوط کرد! یعنی این دانشگاه تنها 6 سال توانست در زمره برترین‌های دنیای علم که در رده زیر 800 هستند، قرار بگیرد. ازطرف دیگر این دانشگاه در سال 2016 با رتبه 601-800 در جمع دانشگاه‌های برتر قرار گرفت و تا 4 سال بعد هم هیچ پیشرفتی در این زمینه نداشته است، به‌طوری‌که رتبه دانشگاه تهران در سال‌های 2017، 2018، 2019 و 2020 در رده 601-800 ثابت ماند؛ اتفاقی که باتوجه به اینکه دانشگاه تهران به‌عنوان دانشگاه مادر کشور به‌شمار می‌رود، عجیب به‌نظر می‌رسد. ازسوی دیگر این دانشگاه تنها برای یک‌سال آن‌هم در سال 2021 توانست به رتبه 501- 600 برسد. شاید بد نباشد این مساله را هم درنظر قرار دهیم که در رتبه‌بندی سال 2021 تایمز، دانشگاه‌های برتر از میان 93 کشور جهان انتخاب شدند و هزار و 526 دانشگاه هم توانسته بودند عنوان برتر را به‌دست آورند. به‌رغم اینکه بالاخره قدیمی‌ترین دانشگاه کشور توانسته بود در میان 500 دانشگاه برتر قرار بگیرد، طی یک‌سال با افول عملکردی به رتبه 801-1000 رسیده است.

  رتبه دانشگاه علم‌‌وصنعت چگونه تنزل یافت؟

علم‌‌وصنعت هم به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دانشگاه‌های فنی و مهندسی کشور نه‌تنها توانست در همان ابتدا خود را در جمع برترین‌های دنیا قرار دهد و تازه از سال 2016 حرکت در این مسیر را آغاز کرد، بلکه در این بازه زمانی هم با افت عملکرد خود در شاخص‌های جهانی همراه بوده است، به‌طوری‌که این دانشگاه در آن سال با رتبه 401-500 وارد نظام رتبه‌بندی تایمز شد، اما این جایگاه را برای سال بعد میلادی هم حفظ نکرد؛ به‌طوری‌که در سال 2017 با افت یکصد رتبه به جایگاه 501-600 رسید، اما وضعیت به همین جا ختم نشد. رتبه دانشگاه علم‌‌وصنعت در سال 2018 بازهم کاهش یافت به 601-800 رسید؛ اتفاقی که در سال 2019 و 2020 هم تکرار شد. درنهایت دانشگاه توانست در سال 2021 با ارتقای 200 پله‌ای به رتبه 501-600 برسد، اما حفظ این جایگاه برای دانشگاه سخت‌تر از آن بود که بتواند همین رتبه را در سال 2022 هم به‌دست آورد؛ مساله‌ای که باعث شد در آخرین رتبه‌بندی اعلامی ازسوی تایمز، علم‌‌وصنعت به رتبه 601-800 تنزل پیدا کند.

  دانشگاه امیرکبیر، بدون تغییر، بدون حرکت!

در بین دانشگاه‌های پایتخت، امیرکبیر بهترین عملکرد را در نظام رتبه‌بندی تایمز داشته است. البته از این حیث که توانسته رتبه خود را سالانه ارتقا دهد، بلکه حداقل توانسته در بیشتر سال‌ها همان رتبه اولیه خود را حفظ کند. البته نباید این مساله را هم فراموش کرد که امیرکبیر هم از سال 2016 به لیست دانشگاه‌های برتر اعلامی از تایمز آن‌هم با رتبه 501-600 اضافه شد، اما با گذشت 6 سال از آن روزها، حالا دوباره همان رتبه را حفظ کرده است. این دانشگاه در سال 2017 با تنزل در جایگاهش به رتبه 601-800 رسید و این رتبه را در سال 2018 هم حفظ کرد، اما دوباره از سال 2019 به همان رتبه اول خود یعنی 501-600 رسید و از آن برهه تا امروز در همین جایگاه باقی مانده است.

افت فاحش عملکرد دانشگاه شهیدبهشتی از نگاه تایمز

دانشگاهی مانند شهیدبهشتی هم مسیر قابل‌قبولی را در رتبه‌بندی تایمز طی نکرده است. هرچند این دانشگاه هم در زمره دانشگاه‌هایی قرار می‌گیرد که از سال 2016 به این نظام اضافه شد و توانست در آن سال در جایگاه 601-800 بنشیند، اما یک سال بعد وضعیت بدتر شد و جایگاه شهیدبهشتی به 801-1000رسید؛ اتفاقی که در 3 سال بعد هم تداوم داشت، تا اینکه درنهایت این دانشگاه در سال 2021 توانست دوباره جایگاه سال اول خود را به‌دست آورد؛ اما این روند حتی یک سال هم دوام نیاورد که نشان از افت عملکرد این دانشگاه در شاخص‌های تعریف‌شده جهانی است، تاجایی‌که باعث شد دانشگاه شهیدبهشتی در آخرین رتبه‌بندی اعلامی ازسوی تایمز در رتبه 801-1000 قرار گیرد.

  فردوسی مشهد از جمع هزار دانشگاه برتر خارج شد

دانشگاه فردوسی مشهد که تازه از سال 2017 و با رتبه 801-1000 به جمع دانشگاه‌های برتر ایران در این نظام رتبه‌بندی اضافه شده بود هم نه‌تنها در همین بازه زمانی کوتاه نتوانست جایگاه قبلی خود را حفظ کند، بلکه در سال 2022 به رتبه 1001-1200 تنزل پیدا کرد. این دانشگاه در سال 2018 در میان دانشگاه‌هایی با رتبه 801-1000 تعریف می‌شد و این جایگاه را در سال 2019 هم حفظ کرد. وضعیت این دانشگاه در سال 2020 هم تغییری نداشت، اما شرایط از سال 2021 متفاوت شد و دانشگاه با کاهش جایگاهش به رتبه 1001+ رسید.

  کاهش عجیب جایگاه دانشگاه صنعتی اصفهان طی 6 سال

دانشگاه صنعتی اصفهان که همزمان با 7 دانشگاه دیگر در سال 2016 توانسته بود نام خود را در رتبه‌بندی تایمز با جایگاه 501-600 به‌ثبت برساند، درحالی سال 2022 هم در زمره دانشگاه‌های معرفی‌شده توسط این سیستم رتبه‌بندی قرار گرفت که جایگاهش به‌مراتب بدتر از گذشته شده است. البته این دانشگاه از یک سال بعد از حضورش، عملکرد روبه افولی را دنبال کرد؛ چراکه در سال 2017 رتبه این دانشگاه به 601-800 رسید؛ رتبه‌ای که از سال 2018 تا همین امروز ادامه داشته و عملا دانشگاه نتوانسته حتی برای یک سال هم شده در این بازه زمانی به جایگاه اول خود دست پیدا کند. آخرین نتایج اعلام‌شده توسط تایمز هم نشان می‌دهد دانشگاه صنعتی اصفهان وضعیتش به‌مراتب بدتر از گذشته شده و حالا در جایگاه 801-1000 قرار گرفته است.

  فرازوفرودهای دانشگاه علوم‌پزشکی تهران در رتبه‌بندی تایمز

دانشگاه علوم‌پزشکی تهران هم از سال 2016 و مانند عموم دانشگاه‌هایی که از آن سال وارد این نظام رتبه‌بندی شدند، با جایگاه 501-600 در زمره برترین‌های دنیا قرار گرفت، اما حفظ این جایگاه هم برای این دانشگاه کار بسیار دشواری بود؛ چراکه امروز تایمز این دانشگاه را در جایگاه 601-800 قرار داده است. این دانشگاه هم تنها در همان سال اول توانست رتبه خوبی داشته باشد؛ چراکه در سال 2017 به جایگاه 601-800 رسید. این رتبه در سال 2018 و 2019 هم تکرار شد. وضعیت دانشگاه در سال 2020 بهبود یافت و علوم‌پزشکی تهران دوباره به رتبه 501-600 بازگشت و توانست این جایگاه را برای یک سال دیگر یعنی در سال 2021 هم حفظ کند، اما بار دیگر در سال 2022 به همان جایگاه برگشت و حالا در زمره دانشگاه‌هایی قرار دارد که در رتبه 601-800 هستند.

  تبریز؛ دانشگاه با ثابت

دانشگاه تبریز از سال 2018 در زمره دانشگاه‌های برتر ایران از نگاه تایمز قرار گرفت و توانست این مهم را با رتبه 601-800 در همان سال به ثبت برساند و حالا هم در همان رتبه قرار گرفته است. این دانشگاه در سال 2019، 2020 و 2021 هم همان رتبه را داشت. شاید بتوان عنوان کرد این دانشگاه در میان مراکز آموزشی‌ای که اسامی‌شان در این گزارش آمده، تنها دانشگاهی است که هرچند نتوانست تغییری در جایگاهش در رتبه‌های اعلام‌شده ازسوی تایمز بدهد، اما حداقل همان شرایط قبلی خود را حفظ کرده است؛ کاری که عموم دانشگاه‌ها بالاخص دانشگاه‌های مطرح پایتخت نتوانستند از عهده‌اش بربیایند و هرکدام درطول سال‌های گذشته با کاهش جدی در رتبه‌شان روبه‌رو هستند.

  کاهش 600 پله‌ای رتبه دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی

دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی هم از سال 2016 با رتبه 601-800 توسط تایمز از دانشگاه‌های برتر دنیا مطرح شد؛ دانشگاهی که دوسال بعد هم همین رتبه را حفظ کرد. این دانشگاه در سال 2019 با افت شدید جایگاهش روبه‌رو شد و درکنار دانشگاه‌هایی ایستاد که در رتبه 801-1000 قرار داشتند. روندی که یک سال بعد هم ادامه داشت و حتی در سال 2021 هم تغییری نکرد. اما وضعیت این دانشگاه در آخرین رتبه‌بندی تایمز به‌مراتب بدتر از گذشته شد؛ چراکه امروز رتبه دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی به 1001-1200 رسیده، یعنی درعمل جایگاه این دانشگاه 600 رتبه تنزل پیدا کرده است.

  قفل روحانی بر نظام آموزش‌عالی کشور

همان‌طور که قرارگیری نام دانشگاه‌های کشور در میان اسامی دانشگاه‌های مطرح دنیا و اعلام آن توسط نظام‌های رتبه‌بندی بین‌المللی می‌تواند نشان‌دهنده حرکت روبه‌جلوی مراکز آکادمیک کشور باشد، اما با بررسی آماری میان رتبه دانشگاه‌های کشور در سیستم رتبه‌بندی تایمز می‌توان به این نتیجه رسید که عملا نظام آموزش‌عالی کشور درطول 8 سال گذشته نه‌تنها برنامه روشنی در این زمینه نداشته، بلکه عموم دانشگاه‌هایی که از سال 2016 توانستند با قبولی در مولفه‌های تعیین‌شده توسط تایمز، خود را در زمره برترین‌ها قرار دهند هم با شکست در روند ارتقا و حتی حفظ جایگاه‌شان روبه‌رو بوده‌اند؛ شکستی که ماحصل سیاست‌های اتخاذی وزارت علوم در دو دولت روحانی است و انتظار می‌رود در سال‌های آینده شاهد تغییر محسوس رتبه دانشگاه‌های بنام کشور در نظام رتبه‌بندی بین‌المللی تایمز باشیم؛ اتفاقی که تحقق آن نیازمند اتخاذ سیاست درست در حوزه آموزش‌عالی ازسوی مسئولان متولی است.