۳ پرده از یک تصمیم عاقلانه

محمدحسین شاهوردی، کارشناس اقتصاد صنعت: تصمیم روزهای گذشته بالاترین ارکان سیاستگذاری کشور برای هموار ساختن راه توسعه صنعتی در کشور ازسوی برخی از محافل با واکنش منفی روبه‌رو شد. قاعده مقایسه که این‌روزها با فشار بالای تحریم و تورم به مهم‌ترین عنصر رسانه‌های داخلی و خارجی در پردازش و تحلیل اخبار تبدیل شده، از تصمیم رهبر انقلاب برداشتی یکسویه را بازنمایی کرد. عده‌ای بدون حرف از کنار این تحلیل گذشتند و آن را تایید کردند و برخی نیز بدون دیدن جنبه‌های مختلف قضیه، به این تصمیم تاختند. با این‌حال این سیاست که برای نخستین‌بار در سطح یک صنعت کاملا خصوصی و کوچک رخ داده، از جهت‌گیری جدیدی حکایت دارد که در بطن نظام سیاستگذاری ایران درحال جوانه زدن است. این رویکرد با فهم درست از اقتصاد سیاسی تولید و تحریم به‌خوبی عاقبت گشودن و بستن درهای تجارت با جهان را می‌داند. پذیرفتن الزامات توسعه صنعتی که از عدم مداخله مستقیم دولت در جریان تولید در یک صنعت شروع شده و صرفا به حمایت‌های تعرفه‌ای ختم می‌شود، گویای این الگوی تازه از تولید ثروت در ایران است که پیش‌تر در کره‌جنوبی و حتی ترکیه امتحان خود را پس داده است. در این الگو بنگاه‌های صنعتی ابتدا توان خود را برای تولید صنعتی کیفی در سطحی معمول و متعارف نشان می‌دهند و سپس در اتحادی پویا با دولت مسیر نوآوری را از مجرای حذف رقبای خارجی و سرمایه‌گذاری شخصی در حلقه‌های بالای ارزش افزوده باز می‌کنند. صنعت لوازم خانگی ایران با نگاه الگوی کره‌جنوبی در توسعه بنگاهی نظیر گلداستار، سامسونگ و هیوندایی توانسته رهبر کشور را همچون ژنرال پارک در سال 1960 راضی کند تا به‌جای رادیوهای ژاپنی از محصولات بومی کره‌ای استفاده کند. همین کار برای نشاندن نهال چندین شرکت صنعتی بزرگ در خاک کره موجب شد تا پس از دو دهه تولیدات صنعتی کره‌جنوبی از مرزهای کشور فراتر رفته و صادرات صنعتی کشور از سال‌های 1980 تا 1990 اوج گیرد. امروز که ایران برنامه دارد در افقی 5ساله صادرات خود را تا سطح 70 میلیارد دلار افزایش دهد، حمایت از صنایعی نظیر لوازم خانگی می‌تواند راه را برای تقویت بنیه تولید و صادرات کشور باز کند. از آن‌سو، نگاهی به شاخص 2021 انعطاف‌پذیری جهان به‌خوبی نشان می‌دهد گسترش زنجیره تامین صنعتی چه اندازه در افزایش رفاه ملی یک کشور تاثیرگذار است؛ موضوعی که در دوره پاندمی تحول یافت و همه تحلیل‌ها از لزوم افزایش سرمایه‌گذاری روی تولیدات بومی و خطوط داخلی کشورها حکایت دارد. (نگاه کنید به گزارش FM Global’s 2021 Resilience Index) راهبرد اغلب کشورها از چین تا آمریکا توسعه خطوط تولید در داخل خاک خود با هدف پیشگیری از توقف تولید صنعتی است؛ چراکه در دوره پاندمی این موضوع از ناحیه امتناع بسیاری از کشورها از صدور قطعات و مواد، ضربات اقتصادی جدی به تولید وارد ساخت. از دیگر سو مساله تحریم برای ایران حیاتی است. شیوه حل این مساله الزاما از توسعه چرخه‌های نوآوری در ایران می‌گذرد. تا مادامی که ایران کشوری وابسته در بعد خرید و مصرف کالاهای صنعتی باشد و در قالب همان کشور فروشنده نفت و منابع طبیعی به کار خود ادامه دهد، مکانیسم تحریم‌ها پیوسته کار خود را به همین شکل ادامه داده و ایران را در کنج دیوار آماج حملات خود نگاه می‌دارد. چارچوب کتابی که سالیان پیش ریچارد نفیو تحت عنوان «هنر تحریم» نوشت موید این نکته است که جز با رفع منافذ اقتصاد، نمی‌توان تحریم را بی‌اثر کرد. از این منظر وقتی صنعت لوازم خانگی در اوج تحریم رشد 100 درصدی را تجربه کرده، صادرات خود را حفظ و حتی به افزایش توان خود در بخش لوازم خانگی اقدام کرده، دادن پوئن ممنوعیت واردات به این بخش ازجانب مقامات عالی کشور را می‌توان در حکم تشویق این صنعت به‌سمت نوآوری بیشتر از مجرای اعطای سهم بازار بهتر در داخل کشور به این شرکت‌ها دانست.