مرتضی عبدالحسینی، روزنامه نگار: حدود دو‌سال پیش زمانی که ویروس کرونا وارد ایران شد، علاوه‌بر مشکلات ساختاری که با اقتصاد ایران عجین شده، اقتصاد کشورمان به‌واسطه تحریم‌ها، تحولات سیاسی منطقه، التهابات ارزی، تورم و انتظارات تورمی در مرحله بسیار حساس و شکننده‌ای قرار داشت. با ورود کرونا و ترس و وحشتی که این ویروس بر پیکره اقتصادها و ازجمله اقتصاد ایران وارد کرد، از همان اولین روزها، مردم ایران با جنگ روانی بسیار سنگینی روبه‌رو شدند. از همه مهم‌تر، همه این اتفاقات یک همزمانی بسیار ظالمانه با گسترش دایره تحریم‌ها ازسوی دولت آمریکا داشت. حال دو‌سال‌ونیم پس از شیوع ویروس مرموز کرونا، گرچه بررسی‌ها حکایت از آسیب‌های بسیار جدی به بخش‌هایی از اقتصاد ایران دارد، اما نشانه‌های آشکاری وجود دارد که آن فروپاشی مورد انتظار برخی کارشناسان نه‌تنها رخ نداده، بلکه آمارهای تازه منتشرشده در بانک مرکزی، مرکز آمار و وزارت صمت حاکی‌از نکات مثبت و امیدوارکننده‌ای است. اداره آمارهای اقتصادی بانک مرکزی روایتگر آن است که رشد اقتصادی با نفت و بدون نفت در بهار 1400 در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته به‌ترتیب افزایش 6.2 و4.7 درصدی داشته است. بنابه گزارش مرکز آمار ایران حجم تولید ناخالص داخلی ایران در بهار امسال به بیش از 170 هزار میلیارد تومان رسیده که نسبت‌به فصل مشابه سال قبلی خود 7.6 درصد رشد داشته است. در میان بخش‌های اقتصادی تنها بخشی که در بهار 1400 رشد منفی را تجربه کرده، گروه کشاورزی است و مابقی گروه‌های اصلی(صنایع و معادن، نفت و خدمات) رشد مثبت را به ثبت رسانده‌اند. در بخش تولیدات صنعتی باوجود قطعی‌های گسترده برق و محدودیت‌های شدید کرونایی در 20 محصول به‌خصوص محصولات پتروشیمی، لوازم خانگی و... با رشد تولید مواجه بوده‌ایم. ازطرفی بررسی عملکرد سودآوری شرکت‌ها در بازه 3 ماهه 1400 نیز نشان از بهبود وضعیت سودآوری شرکت‌های بورسی و کاهش تعداد شرکت‌های زیان‌ده دارد. در مرور این آمارها باید درنظر داشت که ماه‌های خرداد، تیر و مرداد صنایع با کمبود و قطعی برق مواجه بودند و در ماه‌های آتی با جبران این مساله قطعا بخشی از ظرفیت‌ها به مدار تولید بازخواهند گشت.

تصویر رشد اقتصادی در 1400

در روز‌های اخیر دو تصویر از رشد اقتصادی کشور در بهار 1400 توسط بانک مرکزی و مرکز آمار منتشر شده که هرچند تناقض‌ها بین داده‌های این دو نهاد همچنان به چشم می‌خورد، اما هردو بر رشد اقتصادی کشور در این بازه و کم شدن اثرات کرونا اتفاق نظر دارند. در تصویر اول که اداره آمار‌های اقتصادی بانک مرکزی روایتگر آن است رشد اقتصادی با نفت و بدون نفت در بهار 1400 درمقایسه با مدت مشابه سال گذشته به‌ترتیب افزایش 6.2 و 4.7 درصدی داشته است. براساس اعلام بانک مرکزی، در این دوره به‌استثنای ارزش افزوده گروه کشاورزی که متاثر از خشکسالی و کاهش تولید محصولات زراعی با کاهش عملکرد 0.9 درصدی مواجه شد، ارزش افزوده سایر گروه‌های اقتصادی شامل «نفت»، «صنایع و معادن» و «خدمات» به‌ترتیب معادل 23، 2.1 و 7 درصد افزایش داشته است. تحقق رشد ارزش افزوده گروه‌های متفاوت حاکی‌از  بازیابی این بخش‌ها از تبعات منفی شیوع ویروس کرونا است. در تصویر دوم از مرکز آمار نیز رشد اقتصادی اما با نرخ متفاوتی اتفاق افتاده است. بنابه گزارش مرکز آمار ایران حجم تولید ناخالص داخلی ایران در بهار امسال به بیش از 170 هزار میلیارد تومان رسیده که نسبت‌به فصل مشابه سال قبلی خود 7.6 درصد رشد داشته است. در میان بخش‌های اقتصادی تنها بخشی که در بهار 1400 رشد منفی را تجربه کرده، گروه کشاورزی است و مابقی گروه‌های اصلی(صنایع و معادن، نفت و خدمات) رشد مثبت را به ثبت رسانده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد بخش‌های نفت و خدمات علل اصلی رشد بالغ‌بر 7 درصدی در سه‌ماهه ابتدایی امسال هستند؛ چراکه کم‌رنگ شدن شوک کرونا به اقتصاد باعث جان گرفتن دوباره بخش خدمات و از آن‌سو با آمدن بایدن فشار تحریمی از گلوی اقتصاد ایران تاحدودی کمتر شد تا موجب شود فروش و صادرات نفت نفسی بکشد. براساس این آمار‌ها رشد اقتصادی بخش صنایع و معادن(بدون نفت) در بهار امسال 7.3 درصد برآورد شده است، رشد این گروه در بهار 99 منفی 0.3 درصد به ثبت رسیده بود. سهم بخش صنایع و معادن از کل حجم حقیقی اقتصاد ایران در بهار امسال 27 درصد بوده و هرچند این سهم از بخش خدمات و نفت پایین‌تر است، اما نکته مهم این است که عمده تولیدات کالا‌ها و صادرات و ارزآوری‌های کشور از این بخش نشأت می‌گیرد و درواقع جان گرفتن این بخش، جان مجددی به کل بخش‌های اقتصادی کشور خواهد بود. از همین‌رو در این گزارش به جزئیاتی از بخش صنعت کشور پرداخته‌ایم.

خیز تولید در صنعت؟

بخش صنعت باتوجه به سهم حدود 20 درصدی از تولید ناخالص داخلی (بدون معادن و استخراج نفت)، نقش مهمی در رشد اقتصادی دارد؛ چراکه ارزش افزوده این بخش از یک‌سو به‌طور مستقیم بر ارزش افزوده کل اقتصاد اثرگذار بوده و ازسوی دیگر رشد این بخش عمدتا از کانال بخش خدمات و به‌طور غیرمستقیم بر ارزش افزوده کل اقتصاد موثر است. باتوجه به تجربیات گذشته در سال‌های 91 و 92، بیشترین تاثیر بر تولید صنعت در سال اول تحریم رخ می‌دهد، به‌طوری‌که رشد ارزش افزوده مثبت 3.6 درصدی و 6.5 درصدی در سال‌های 95 و 96 به منفی 6.5 درصدی در سال 97 تبدیل شده است. ازطرف دیگر میزان تاثیر‌گذاری تحریم بر صنایع مختلف متفاوت است؛ به‌نحوی که میان صنایع عمده اقتصاد ایران در سال 98 شاهد بهبود صنایعی نظیر صنایع شیمیایی، دارویی، لاستیک و پلاستیک، کاشی و سرامیک و سیمان بوده‌ایم. بنابراین براساس آمار‌های 3 ماهه بهار 1400 می‌توان به تعدیل تاثیرات تحریم‌ها و البته کرونا امیدوار بود و امیدوار ماند. براساس گزارش‌های بانک مرکزی و مرکز آمار حصول رشد مثبت اقتصادی در سال 1400 در بخش صنعت دور از ذهن نبوده و تولیدات این بخش نشانه‌های امیدوارکننده‌ای دارد. گزارش‌های پژوهشکده پولی و جزئیات تولیدات کالا‌های صنعتی از وزارت صمت موید این نکات خواهد بود.

تولید صنعت در مدار مثبت

شاخص تولید صنعتی ماهانه بیش از 270شرکت صنعتی پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار و فرابورس که به‌صورت ماهانه گزارش تولید خود را منتشر می‌کنند بیش از نیمی از تولید کشور را دراختیار دارند. لذا با توجه به بررسی آمار این شرکت‌ها می‌توان وضعیت تغییرات تولید صنعت کشور را رصد کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد شاخص مستخرج از داده‌های این شرکت‌ها هم‌راستا با شاخص تولید صنعتی کل کشور است. لذا این شاخص در زمانی که شاخص‌های رسمی کل کشور با تاخیر منتشر می‌شوند و تواتر فصلی دارند، می‌تواند جایگزین خوبی برای آنها باشد و وضعیت تغییرات ماهانه صنعت را نشان دهد. در این خصوص پژوهشکده پولی و بانکی گزارش ماهانه تولید صنعتی را با استفاده از اطلاعات شرکت‌های بورسی برای مرداد1400 منتشر کرد که بر این اساس شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی در مردادماه تغییر خاصی نداشته است و با وجود قطعی گسترده برق و محدودیت‌های شدید کرونایی در این ماه منفی نشده و سطح تولیدات خود را در حد قابل‌قبولی نگاه داشته است.

اما در سه‌ماهه اخیر (از خرداد تا مرداد) موجودی انبار در بخش صنعت به‌طور متوسط افزایش را نشان می‌دهد. به‌عبارت دیگر، رشد فروش در ماه‌های اخیر کمتر از رشد تولید بوده و حتی در مردادماه رشد فروش کل صنعت نسبت به مدت مشابه سال قبل منفی نیز بوده است. افزایش موجودی انبار در سه‌ماه متوالی به‌همراه روند کاهشی رشد تولید در این ماه‌ها نشان می‌دهد اگرچه رشد تولید در سال1400 مثبت خواهد بود اما برای باقی‌ماندن رشد تولید صنعتی در محدوده مثبت لازم است محرک‌هایی در بخش تقاضای (داخلی یا صادراتی) محصولات صنعتی اتفاق بیفتد. بررسی عملکرد سودآوری شرکت‌ها در بازه سه‌ماهه1400 نیز نشان از بهبود وضعیت سودآوری شرکت‌های بورسی دارد. سود خالص اسمی در سه‌ماهه1400 در شرکت‌های صنایع صادرات‌محور (محصولات شیمیایی و فلزات اساسی) نسبت به مدت مشابه سال قبل بیش از 200 رشد داشته و تعداد شرکت‌های زیان‌ده نیز در این بازه به‌طور محسوسی کاهش داشته است. البته در این مدت، شرکت‌های صنعت غذایی و دارویی علی‌رغم رشد تولید قابل‌توجهی که داشتند، با افزایش زیان نسبت به مدت مشابه سال قبل روبه‌رو بودند. اگرچه سودآوری در شرکت‌ها و صنایع مساله مالی به حساب می‌آید ولی باید به این نکته توجه کرد که برای تداوم تولید و پایداری رشد در صنایع داشتن حاشیه سود مطمئن از الزامات به‌شمار می‌آید. براساس آمار 447شرکت بورسی که اطلاعات مربوط به سود و زیان آنها در بازه سه‌ماهه ابتدای 1400 در دسترس بوده است ۶۵شرکت زیان‌ده بوده‌اند. این درحالی است که در سه‌ماهه1399 از بین همین شرکت‌ها 79شرکت زیان‌ده بوده‌اند که نشان می‌دهد در کل شرکت‌های زیان‌ده در صنایع کمتر شده‌اند. همچنین سود اسمی این شرکت‌ها در سه‌ماهه 1400 نسبت به سال قبل حدود سه‌برابر شده است به‌گونه‌ای که جمع سود 447شرکت در سه‌ماهه ابتدای سال  1399برابر با 357هزار میلیارد ریال بوده که در سه‌ماهه ابتدایی سال 1400 به 1070هزار میلیارد ریال رسیده است. بین صنایع مهم مانند سنوات اخیر شرکت‌های خودروسازی و ساخت قطعات بدترین وضعیت را از نظر سودآوری دارند؛ به‌صورتی که تنها صنعتی است که جمع سود خالص شرکت‌های آن منفی می‌شود. تعداد شرکت‌های زیان‌ده این صنعت در دوازده‌ماهه 1399 پنج شرکت بوده است. درمقابل صنایع صادرات‌محور مانند صنایع محصولات شیمیایی و صنایع فلزات اساسی به‌دلیل رشد نرخ ارز در دوره اخیر با رشد بالای 200درصدی در سود اسمی خود نسبت به مدت مشابه مواجه شدند.

رشد 1000 تنی تولید پتروشیمی‌ها

بررسی آمارها حاکی است در پنج‌ماهه نخست امسال تولید روغن ساخته‌شده نباتی با رشد 37درصدی به 834هزار و 700 تن رسید که رقم قابل‌توجهی است. در این مدت 394هزار تن کاغذ (بدون تغییر)، 222هزار و ۸۰۰تن کارتن (رشد 2.3درصدی)، 363هزار مترمکعب نئوپان (رشد 5.8درصدی)، 694هزار و 200مترمکعب فیبر (افت 3.8درصدی)، 258هزار و ۳۰۰تن روغن صنعتی و موتور تصفیه اول (افت 3.5درصدی)، 66هزار و 200تن دوده (رشد 17درصدی) و 26میلیون و 500هزار تن محصولات پتروشیمی (رشد 4.7درصدی) تولید شد. در بخش محصولات نساجی، تولید همه محصولات این حوزه در مقایسه با مدت مشابه پارسال کاهش داشته به‌طوری که تولید نخ سیستم پنبه‌ای و ترکیبی الیاف مصنوعی با کاهش 7درصدی به 98هزار800 تن رسیده و الیاف اکریلیک نیز کاهش 37درصدی را به ثبت رسانده. همچنین در این مدت 13میلیون و ۳۰۰هزار فوت‌مربع چرم (افت 2درصدی)، 45میلیون و ۲۰۰هزار زوج انواع پاپوش و کفش (افت 8درصدی)، دومیلیون و 917هزار دستگاه الکتروموتور (افت 17درصدی) و 834هزار تن پودر شوینده (افت 14درصدی) تولید شد.

رشد 20 درصدی تولید لوازم‌خانگی

بررسی آمارهای رسمی منتشره وزارت صنعت، معدن و تجارت حاکی از تولید 2میلیون و 607دستگاه لوازم خانگی اصلی و منتخب یعنی ماشین لباسشویی، یخچال و فریزر و تلویزیون است، آماری که رشد 20درصدی در مقایسه با مدت مشابه پارسال نشان می‌دهد. این آمارها حاکی از تولید 549هزار و 900دستگاه انواع ماشین لباسشویی توسط شرکت‌های داخلی از ابتدای امسال تا پایان مردادماه و رشد 39درصدی آن در هم‌سنجی با پارسال است. تولیدکنندگان لوازم‌خانگی 5ماهه نخست امسال را با تولید 858هزار و ۷۰۰دستگاه یخچال و فریزر به پایان بردند، آماری که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته (تولید 767هزار و 300دستگاه) رشد 12درصدی نشان می‌دهد. همچنین تا پایان مردادماه کارخانه‌های داخلی با ثبت رشد 5درصدی در تولید کولر آبی، 753هزار و 700دستگاه از این محصول تولید کردند.

رشد تولید 6 ماده بخش معدن و صنایع معدنی

بررسی آمارهای رسمی منتشره وزارت صنعت، معدن و تجارت حاکی از افت 6درصدی تولید فولاد خام از ابتدای امسال تا پایان مردادماه است. در این مدت بیش از 10.7میلیون تن فولاد خام در کشور تولید شد که در مقایسه با تولید 11.7میلیون تنی پنج‌ماهه پارسال افت 6درصدی نشان می‌دهد. در پنج‌ماهه امسال همچنین تولید محصولات فولادی افت 10درصدی ثبت کرد و به 9.8میلیون تن رسید. اما تولید کاتد مس با ثبت رشد 1.4درصدی به 121هزار تن رسید. در تولید شمش آلومینیوم نیز کارخانه‌های داخلی با تولید 222هزار 600تنی رشد 30.6درصدی ثبت کردند، اما در تولید آلومینا با 96هزار تن تولید، افت 6درصدی به ثبت رسید. تا پایان مردادماه، بیش از 23میلیون تن سیمان تولید شد که حاکی از افت 10درصدی است. در مرور این آمارها باید در نظر داشت که ماه‌های خرداد، تیر و مرداد صنایع با کمبود و قطعی برق مواجه بودند و در ماه‌های آتی با جبران این مساله قطعا بخشی از ظرفیت‌ها به مدار تولید بازخواهند گشت.